"Në kujtimet e brezave të njëpasnjëshme të Kakozit kanë mbetur ende të freskëta thëniet e gjyshërve të tyre mbi shfrytëzimin dhe sjelljen e egër të këtyre feudalëve turkomanë. Hysen beu arriti deri aty sa t’u mohonte edhe vendin e varrit çifçinjve të tij."
 |
| Fshati Kakoz, Gjirokastër |
 |
| Dilaver GOXHAJ |
Pas vdekjes së Ali pashë Tepelenës, pronat e tij Stambolli ua shpërndau bejlerëve turkomanë që e ndihmonin ushtrinë turke për të mposhtur vezirin e pavarur të Janinës, Aliun. Prej atëhere, duke u bërë krahina çiflik i Maliq pashait e i Hysen beut nga Gjirokastra, jo vetëm fshati Kakozi, por edhe fshatra të tjera të krahinës, fshatarët e kësaj zone duhej të paguanin taksë të veçantë, për të kullotur bagëtitë në fushën e Valaresë, por që sa qe gjallë Alai pashë Tepelena e kishte lënë musha (të përbashkët, pa taksë). Prej atëhere doli edhe shprehja:
Harro mushkë Valarenë!
Se Ali Pashanë e prenë.
Në kujtimet e brezave të njëpasnjëshme të Kakozit kanë mbetur ende të freskëta thëniet e gjyshërve të tyre mbi shfrytëzimin dhe sjelljen e egër të këtyre feudalëve turkomanë. Hysen beu arriti deri aty sa t’u mohointe edhe vendin e varrit çifçinjve të tij.
Ngjarja që tregojmë, ka ndodhur në muajin dhjetor 1880. Të ftohtit e këtij muaji ishte shumë i ftohtë. Madje, kishte rënë edhe borë. Hysen beu dërgoi dy nga qehallarët më të egër të tij, që të lajmëronin fshatarët që të nesërmen të mblidheshin të gjithë burrat dhe gratë e fshatit para konakut (kullës) të tij, se kishte diçka të rëndësishme për t’u thënë.
Të nesërmen, në orën e caktuar, i gjithë fshati u mblodh para konakut të beut. Ata pritën të mërzitur fjalët ogurzeza të çifligarit, të sigurtë se ashtu si gjithmonë, nga goja e tij plot farmak, vetëm fjalë të këquija do të dëgjonin.
Por, çuditërisht, këtë radhë beu i tyre doli duke qeshur dhe, pasi i përshëndeti, u foli me dashuri fshatarëve, gjoja me dorë në zemër, se kohë të këqija kishin ardhur për beun, se ai kishte rënë në borxhe me qeverinë, prandaj ishte i detyruar t’i ngarkonte edhe me disa taksa të tjera fshatarët e çiflikut të tij; por, sipas mendimit të beut, nuk e rëndonte ekonominë e fshatarëve. Dhe taksat ishin:
1. Fshatarët prej asaj dite e në të ardhmen nuk do të prisnin më dru zjarri dhe lëndë ndërtimi në pyll, pa paguar më parë taksën te beu;
2. Fashatarët nuk duhej të lëshonin kafshët e imta (delet dhe dhitë), por edhe ato të trasha (lopët, kuajt, mushkat e gomerët) në kullotat e përbashkëta (musha), pa paguar taksën e veçantë për kullota;
3. Fshatarët duhej të shlyenin sa më parë të gjitha detyrimet e prapambetura te beu, bashkë me të rejat.
Pasi u dha këtë “sihariq” beu u largua duke lënë të hutuar fshatarët, të cilët po ndjenin se çfarë ditësh edhe më të zeza po u vinin.
Të nesërmen një grup fshatarësh i shkuan në konak Hysen beut për lutje, por ai as derën nuk ua hapi.
Pas disa ditësh, i pari nga fshatarët që u ngrit kundër këtij urdhëri të Hysen beut ishte Koço Neti, më i varfëri i fshatit. Ai nuk mundi t’i duronte dot lotët e fëmijëve që dridheshin nga të ftohtit. Mori kalin dhe sopatën dhe shkoi te përroi i Hosit për të prerë dru zjarri, vend krejtësisht i ndaluar nga beu.
Në kthim Koçon e diktuan qehallarët dhe, me gjithë kalin e ngarkuar me dru, e kthyen te konaku i beut e, mbasi e rrahën dhe i morën edhe drutë, e përplasën në një nga bodrumet e kullës (konakut), që beu e kishte kthyer në burg. Dhe populli e “regjistroi” ngjarjen:
Koço Neti varfanjaku,
Beun s'deshi ta dëgjoi,
Mori spatën edhe shkoi
Mu në Hos, te përroi.
Por qehallarët e diktuan,
E rrahën, e torturuan.
Mbarë fshati i zemëruar me këtë veprim të shëmtuar të Hysen beut, u mblodh para konakut të tij në fshat. Të parat qenë plakat e fshatit që morën fjalën. Ato kërkuan që ta lëshonte Koçon, ndryshe, gjithë fshati, me pleq, plaka, burra, gra e fëmijë do të mblidhej tek oborri i konakut dhe nuk do ktheheshin nëpër shtëpi derisa të lironte Koçon. Dhe ashtu vepruan. Hysen beu, para këtij qëndrimi këmbëngulës të mbarë çifçinjve të tij, aty rreth orës dy mbas mesnate, duke parë se mbarë fshati nuk po largohej nga oborri i konakut të tij, urdhëroi lirimin e Koços, duk u dërguar fshatarëve, përmes qehallarëve, se ky do të ishte lëshimi i fundit që u bënte.
Të nesërmen fshatarët organizuan një mbledhje, ku vendosën njëzëri që të mos i zbatonin urdhërat e fundit të beut. Ditën tjetër, pa zbardhur mirë ylli i mëngjezit, u ngritën të gjithë, burra e gra, me sopata e kosor në duar, lëshuan kafshët e trasha e të imta në ish mushanë e fshatit, vende tash të ndaluara nga Hysen beu, si dhe prenë dru zjarri dhe po ktheheshin të ngarkuar në fshat.
Mirëpo, te përroi i Shkozës, në të hyrë të fshatit, në një vend të ngushtë, ku ndahen rrugët, beu kishte dërguar dy nga njerëzit e tij të armatosur. Ata zunë rrugën e ngushtë të përroit, ku nuk kishte nga të ktheheshe, dhe dhanë urdhër që të gjitha kafshët si dhe gratë e ngarkuara me dru zjarri, t’i shkarkonin te konaku i beut, ndryshe asnjeri nuk do të delte i gjallë nga ajo grykë.
Të parët nga djemtë e Kakozit që u dolën përpara trimave të Hysen beut ishin Thimjo Kosta dhe Kostandin Zollota. Ata u ndeshën me qehallarët e çifligarit trup me trup dhe, duke u përleshur me ta, u rrokullistën në përrua duke përfunduar të katërt në një pellg me ujë. Ja se si e trogon këtë kënga:
Fshatërt u zemëruan,
Dhe dy djem të fshatit shkuan,
Thimjo dhe Koço Zollota,
Qehallarët në dru i shtruan
Pas kësaj, masa e madhe e fshatarëve, e gjitha e revoltuar, gra e burra, shkoi drejt konakut të çifligarit, por atje dyert i gjetën të mbylluara dhe të papërmbajtur i vunë zjarrin kullës së Hysen beut.
Hysen çifligari, ky feudal turkoman, i tmerruar nga urrejtja e madhe që ziente në gjithë fshatin e Kakozit dhe në fshatrat përreth, ua mbathi këmbëve dhe e la vrapin në Gjirokastër, ndërsa konakëve të tij në fshat u kishte dalë flaka në majë të çatisë.
Të nesërmen, ditë e hënë, u mblodhën që pa gdhirë, gra e burra të Kakozit, mblodhën gjithë kafshët e fshatit, ngarkuan parmëndat dhe mjetet e tjera të punës dhe u nisën drejt Gjirokastrës. Atje ishte mbledhur mbarë fshatarësia e Lunxhërisë ngaqë ishte edhe ditë pazari. Bijtë e revoltuar të Kakozit hynë nga ana e lagjes Hazmurat, kaluan midis shtëpive të bejlerëve dhe, nga Qafa e Pazarit morën dretimin për në kala, ku ishte qëndrimi i qeveritarit turk i Gjirokastrës. E gjithë masa e fshatërve të Kakozit u pasua nga qindar fshatarë të tjerë të krahinës që kishin shkuar në Gjirokastër meqenëse ishte ditë pazari. Qyteti i gjithë u trondit, të gjithë kishin dalë para dyqaneve. Rrugët ishin mbushur plot me qytetarë. Masa fshatare u ndal përpara sheshit të Kalasë.
Midis masës fshatare, të lagur nga shiu e që dridheshin nga të ftohtit e dhjetorit, u dëgjua zëri i plakës zemërshkëmb, Argjiro Dhames, e cila iu drejtua sundimtarit turk të Gjirokastrës, i cili kishte dalë në dritare:
“Vijmë nga Kakozi, të përzënë, zbathur e të zhveshur, kështu sin a
sheh. Na thon ku të vemi, ku të mbytemi gjetkë, se Hysen beu në fshatin tonë nuk na ka lënë vend, bile edhe vendin e varrit na e ka marrë, sa u detyruam që edhe plakën Akrivo ta varrosnim në fshatin Gjat.”
Burrat e tjerë të fshatit, si: Kostandin Zollota, Thimjo Kosta, Qirko Zollota, Papa Dhimitri Zollota, Qiro Çoni, Niko Zeka, Tase Dukoli, Kosta Qape, Nini Joti, Koço Neti, Tasi Zisi dhe Gaqe Krisafi u thirrën nga mytesarifi (prefekti) brenda në zyrë. Ata i dhanë shpjegime me hollësi sundimtarit të Gjirokastrës.
Prefekti osmanlli, për t’u hedhur hi syve fshatarëve, dërgoi zaptiet dhe e solli përpara masës së fshatarëve Hyesen beun. Atje e qortoi rëndë, bile edhe e dënoi, duke i thënë: “Një vit nuk do shkelësh në fshatin Kakoz, se fundi fundit këtë fshat nuk e ke blerë, qoftë edhe trashëguar, por vetë Dovleti, me zemërgjerësinë e tij ta fal Hysen beu dhe mos e përsërit më”. Pastaj prefekti u kthye nga fshatarët, e zbuti zërin dhe u tha që të ktheheshin në Kakoz dhe të rrinin të qetë në vatrat e tyre.
Edhe pse prefekti e lajmëroi fshehurazi Hysen beun se ishte i detyruar të sillej në atë mënyrë para fshatarëve të revoltuar, beu na qenkish zemëruar shumë dhe kishte ushtruar ankesë si para valiut të Janinës, ashtu edhe te Maliq pashai, te çifligarimmë i madh i krahinës së Lunxhërisë, i cili nuk e aprovoi këtë masë të prefektit të Gjirokastrës, “jo vetëm se preku në sedër të afërmit e Hysen beut, por se do të nxiste në të ardhmen edhe çfçinjtë e shumtë të tij”, prandaj menjëherë shkoi e ia vuri në dukje valiut të Janinës.
Dhe nuk kaluan shumë ditë që të dy trimat, Kostandin Zollotën e Thimjo Kostën, këta bij trima të Kakozit, të lidhur mbas kuajve të byliykçinjve osmanllinj u arrestuan dhe u dërguan në Janinë, për t’u gjykuar si raja rebelë, që ngritën krye kundër të besuarve të sulltanit. Dhe populli nuk i ka harruar ende:
Valiu dërgoi bylykçinë:
“Djmet’ e Kakozit të vinë,
Gjarpëerinj që fishkëllijnë;
M’i dërgoni në Janinë,
Në hapsanë mbyllur të rinë,
Do t’ju punoj xhelatinë, (torturë),
T’ju kujtoj vezir Alinë,
Që mbi kokë kishin kamxhiknë,
Ashtu do t’i gjej tashtinë.”
Dhe prej atëhere filoi të këndohej edhe kënga vaj:
O ju të ligat e mia,
U navastë Perëndia!
Shkoni moj të liga,shkoni,
Shkoni, mbi mua kaptoni,
Se jam mësuar i gjori.
Dilaver Goxhaj,
12 korrik 2023
No comments:
Post a Comment