KALENDARI I BUJKUT - MUAJI SHKURT

nga:  Jak Zef  PACANI

Vau i Dejës SHKODËR

PUNIMET NË ARA

 

Në Grurë

Duhet të bëjm kujdes që kullimi të jete sa me i mirë, në vatrat që janë të zverdhura për arsye të tepricës së lagështires, të zhbllokohen vijat kulluese të bllokuara, të bëhet pleherimi me plehera azotike, të vrojtohen vazhdimisht arat me grurë për të bërë të mundur zbulimin në kohë të zabrusit, krimbit tel, dozëza e të tjera. Të përdoren ushqimet e helmuara në formë vatrash. Për barerat e egra, të behet luftimi i tyre mekanikisht, ose kur nuk është e mundur mekanikisht të trajtohen me herbicide duke ndjekur këshillat e agronomit duke shikuar edhe temperaturat sepse për të bere trajtim me herbicid duhet të jetë temperature me e madhe se 10 grande.

 

Në Jonxhë

 

Për mbjelljen e jonxhes duhet të bëjm kujdes për zgjedhjen e farës ku ajo duhet të jetë e pastër dhe në varietete për shkak të gjatësisë së saj ku në disa zona të Bashkisë Vau Dejës ka edhe erëra të forta. Për kultivimin e saj për një dylym duhet rreth 5 kg, duhet të bëjm kujdes dhe me tokën ku ajo duhet të jetë e kulluar dhe të jetë e pasur me lënde plehëruese. Duhet të bëjmë kujdes në jonxhet e mbjella për koskuten sepse eshte një nder demtuesit më të medhej të kesaj kulture. 

 

Në Vreshtë

 

Periudha e qetësisë biologjike nuk është aspak periudhë qetësie edhe për vreshtarët. Proçese pune të tilla si: krasitjet, plehërimi, kullimi i tokës, lidhja e lastarëve, janë shërbime me vlera të përgjithëshme duke përfshirë këtu edhe vlerat fitosanitare. Është koha kur vazhdojnë trajtimet kimike dimërore. Këto trajtime mund të bëhen si me Lëng bordolez 2 %, ose me preparate me bazë vajra minerale, Ushtrohet kontroll për të manjanuar mbjelljen e fidanave të prekur nga sëmundjet dhe dëmtuesit të vreshtat, fermerë duhet të jeni të interesuar të konsultoheni me specialistë për të marrë siguri prej tyre për cilësinë e fidanave përpara se ato do t’i blejni. Kjo sidomos është e domozdoshme kur bëhet fjalë për sasi të mëdha fidanash për mbjellje.

 

Vazhdojnë po ato proçese pune me karakter agroteknik dhe fitosanitar që u përshkruan për muajin Janar. Kontrollet fitosanitare tëi fidanave që do të mbillen. Veçanërisht në vreshta, duhet të mënjanohet me çdo kusht mbjellja e hardhive me copa nga hardhitë e but, por të mbillen vetëm fidana të shartuar mbi hardhitë e egra antifilokserike, sepse ndryshe vreshtat mbeten nën rrezikun e përhershëm të morrit të rrezikshëm të rrënjëve të hardhisë e quajtur: “Filoksera e hardhisë”. 

 

NË PERIME

 

Domate

 

Për domatet e mbjella në mjediset me ngrohje qendrore vazhdon kontrolli për të zbuluar ato dëmtues e sëmundje që u përmenden gjatë janarit në serat diellore, nga mesi i shkurtit, fillon mbjellja e fidaneve në tokë e përhershme. Para mbjelljes në sera, po atë ditë që do te largohen nga shtrati, fidanat spërkaten me fungicide me bazë Bakri. Pasi i mbjellim në tokë fidanat në serë duhet të shperndajme edhe ushqimet helmuese për kermijet duke pasur parasysh edhe lagështiren e madhe por edhe ndonjë instekt tjetër. Sera duhet të jetë me drenazhim të mirë të jete e kulluar të mos ketë barera të keqijë.

 

Patate

 

Gjatë këtij muaji vazhdon mbjella e patates ose vazhdon mbirja e patatës së mbjellë me parë. Për të nxitur mbirjen e patatës sa më mirë, ngastrat kontrollohen për nevojën e thyerjes së kores së tokës duke i bërë capitje. Në rast se në ngastra ka ngacmime nga dosëza, në ngastra shperndajme ushqime të helmuara e mira me e mirë është që ta hedhim në të njëjten kohe kur bëhet pleherimi i tokës dhe vendosja e zhardhokut në tokë. Një kujdes duhet të bëjmë edhe për barërat e këqij sepse na konkurrojne bimën, ku ketu mund të marrim një herbicid selective kundrejt ketyre barërave.

 

FORMIMI I KOPSHTEVE TË PERIMEVE

 

Formimi i kopshteve të perimeve përbëhet prej dy procedurave: zgjedhja e vendit për kopsht dhe rregullimi i vendit. Zgjedhja e vendit për kopsht Për shkak të karakterit të prodhimtarisë perimore, është shumë me rëndësi që të bëhet zgjedhje e drejtë e vendit ku do të kultivohen perimet. Vetëm me zgjedhje të drejtë të vendit mund të priten rendimente të larta nga kulturat perimore. Vendi (terreni) për formimin e kopshteve të perimeve duhet ti plotësoj kushtet e caktuara:

 

• Të ketë sipërfaqe të rrafshët- sipërfaqja e tokës duhet të jetë sa më e rrafshuar, dhe të mundësoj thithje të lehtë të ujit, kalueshmëri dhe punë të lehtë me mekanizëm; 

 

• Të ketë ekspozim jugor- për pjekje më të hershme dhe për fi timin kualitativ dhe të rritur të prodhimeve zgjidhen terrenet me ekspozim sa më të mirë kah dielli. Për kultivimin e të mbjellave të perimeve që janë rezistuese në të ftohtë, gjatë verës zgjidhen terrene me ekspozim më verior. 

 

• Të jetë i mbrojtur nga ndikimi i erërave të ftohta dhe të fuqishme- erërat e ftohta dhe të fuqishme ndikojnë negativisht mbi bimët dhe shkaktojnë dëme në prodhimtarinë e tyre. 

 

• Të jetë me pjerrtësi të ulët- terrenet më të mira janë me pjerrtësi prej 1 deri 2%. Terrenet me pjerrtësi më të madhe se 15% nuk shfrytëzohen ose (nëse nuk ka më të mira) trasiten dhe rrafshohen. Këto terrene vështirë ujiten dhe kanë erozion të dukshëm të tokës.

 

• Të ketë shtresë të përpunuar mirë të tokës- shtresa e tokës duhet të jetë e trashë më së paku 20 deri 25 cm. Për tokat në të cilat do të kultivohen kulturat e perimeve duhet të zgjedhën toka e zezë, aluvijale ose deluviale të cilat janë pjellore, të thella dhe të shkrifëta, me reaksion neutral deri te ai i dobët-acidik ose dobët-bazik, me strukturë të imët kokërrzore dhe kapacitet të mirë ujor. Duhet të shmangen tokat ranore tepër të rënda ose shumë të lehta. 

 

• Të ketë nivel më të thellë të ujit nëntokësor- niveli i lartë i ujit nëntokësor shpie deri te qarje të tokës. Në këto toka është vështirë të kultivohen kulturat e perimeve dhe është e nevojshme të kryhet shterimi (drenazhi) ose kultivimi të bëhet me ngritje të lartë të leheve ose shtylla;

Të ketë në disponim burime me arritje të lehtë dhe ujë kualitativ për ujitje- uji i ndotur me mikroorganizma të dëmshëm, ose materie helmuese për tokën, bima ose njeriu, nuk guxon ti përdor për ujitjen e tokave me perime. 

 

• Të ketë infrastrukturë të mirë rrugore- vendi duhet të jetë i arritshëm dhe i lidhur me rrugë të mira, dhe të mundësoj furnizim papengesë me repromaterial të nevojshëm, transport të fuqisë punëtore, por edhe të jenë të lidhura me sistemet kryesore të komunikacionit dhe me tregjet e shitjes.

 

• Të jetë afër vendbanimit të punëtorëve- është e nevojshme të ketë vazhdimisht fuqi pune dhe të zvogëlohen harxhimet për transport të fuqisë punëtore. Është shumë vështirë që të gjendet vend i cili do ti plotëson të gjitha kushtet e cekura për ngritjen e kopshtit të perimeve. Për këtë arsye, para ngritjes së kopshtit të perimeve, bëhet vlerësimi i terrenit, dhe atëhere ai terren është i përshtatshëm për prodhimin e kulturave të caktuara të perimeve. Nëse tereni siguron shumicën e kushteve, dhe mund të bëhet përmirësim të kushteve tjera, ai terren mund të shfrytëzohet për ngritjen e kopshtit të perimeve.

 

 

RREGULLIMI I VENDIT PËR NGRITJEN E KOPSHTIT TË PERIMEVE

 

Pas zgjedhjes së vendit, për ngritjen e kopshtit të perimeve, bëhet rregullimi i vendit. Bëhet plan për rregullim me të cilin duhet të largohen mangësitë e caktuara. Rregullimi përfshin një varg masash bonifi kuese: 

 

Rrafshimi .

Nëse terreni nuk është i rrafshët, bëhet rrafshimi dhe nivelimi i terrenit. Terrenet më të zjarrta trasiten dhe rregullohen si edhe terrenet me sipërfaqe të rrafshët. Gjatë rrafshimit të terrenit, bëhet një pjerrtësi e vogël, që të pengohet qëndrimi i ujit në sipërfaqe të rrafshët. 

Pastrimi i përzierjeve mekanike 

Përzierjet mekanike (gurë, mbetje të bimëve, pjesë të mekanizimit etj.), pengojnë gjatë realizimit të masave të caktuara agroteknike. Përzierjet mekanike duhet të pastrohen dhe të nxirren në sipërfaqe. Pastrimi bëhet edhe i mbeturinave nga rrënjët e bimëve shumëvjeçare, të cilat mund të rigjenerohen.

 

Shtresimi (kolmirimi).

Tokat me shtresë të cekët të dheut, nëse shtresa e tokës nuk mund të thellohet me lërim të pjesës nëntokësore (tokë e vdekur) zbatohet kolmirimi. Kolmirimi realizohet me ujë të turbullt, i cili pas avullimit ose rrjedhjes e lë fundërrinë në sipërfaqe. Kolmirimi mund të kryhet disa herë, derisa nuk arrihet thellësia e duhur e shtresës së përpunuar të tokës. Pasi që fundërrina zakonisht është e pasur me materie organike, me kolmirim realizohet humifikimi i tokës. 

 

Mergelizimi .

Mergelizimi realizohet te tokat më të ngjeshura dhe më të ftohta, që ato të mbesin më të shkrifta dhe më të nxehta. Mergelizimi realizohet me përzierje të dheut me rërë, zgjyrë, ose material tjetër. Mjetet për mergelizim nuk duhet ta përkeqësojnë reaksionin e tokës, por as të përmbajnë materie të dëmshme. 

Kalcifikimi, gjipsimi dhe humifikimi .

 

Në tokat të cilat kanë reaksion acidik, që të zvogëlohet aciditeti zbatohet kalcifi kimi, gjegjësisht shtohet gëlqere. Në tokat e kripura, shtohet gjips me çka bëhet thartimi i tokës dhe zvogëlohet reaksioni bazik. Kalcifi kimi pothuajse çdoherë kombinohet me humifi kim, gjegjësisht shtimi i materies organike. Sasia e gëlqeres, e gipsit dhe e materieve organike, të cilat do të shtohen, varet nga analizat e bëra të tokës. 

 

Shterrimi (drenazhimi).

Në tokat në të cilat ka tepricë të lagështisë, është e nevojshme që të kryhet drenazhi (shterja). Drenazhimi kryhet me kanale (drene) të hapura ose të mbyllura (mbuluara) . Nëse uji nëntokësor është kualitativ, kanalet drenazh mund të shfrytëzohen edhe për ujitje në periudhën e thatësisë.

 

Furnizimi me ujë për ujitje .

Ujitja më së shpeshti është e domosdoshme dhe masë shumë e rëndësishme për kultivimin e kulturave të perimeve. Disa kultura të perimeve mund të kultivohen me sukses edhe pa ujitje. Disa kultura të perimeve në disa regjione mund të kultivohen pa ujitje, derisa në të tjerat duhet ujitur. Ujë për ujitje duhet të ketë në sasi të mjaftueshme dhe të jetë me kualitet të mirë (pa materie të dëmshme dhe mikroorganizma, me nxehtësi të mjaftueshme etj.). Si burime të ujit, për ujitje, mund të shfrytëzohen liqenet, lumenjtë, përroskat, puset. Për furnizimin me ujë, për ujitje, përmes rrugës natyrale (gravitacion) ngrihen kanale kryesore (magjistrale) dhe kanale ndihmëse, më tutje uji shpërndahet me gypa ose me zorrë. Mund të ndërtohen edhe basene për ngrohjen e ujit të ftohtë ose për tretjen e plehrave për të ushqyer arat e mbjella. Në kohë të fundit instalohen sisteme bashkëkohore për ujitje, siç është sistemi “pikë pas pike”, i cili mundëson kursimin e ujit. Mbrojtja nga vërshimet Nëse parcelat i ekspozohen rrezikut, nga paraqitja e mundshme e vërshimeve zbatohet ngritja e digës, gropimi dhe pastrimi i kanaleve për drenazhim, rregullimi i shtratit (koritës) të lumit dhe masa tjera. 

 

Mbrojtja nga erozioni.

Mbrojtja nga erozioni bëhet me përpunim themelor dhe ripërpunim të terrenit, por edhe me gropim të kanaleve mbledhëse dhe drenazhuese, të cilët do të pranojnë sasinë e tepërt të ujit dhe nuk do të lejojnë të bartet te shtresa e dheut. 

 

Mbrojtja nga erërat .

Për mbrojtje nga erërat e fuqishme dhe të ftohta zbatohet ngritja e brezave mbrojtës të erës natyral ose artificial. 

Të rrethuarit.

Shumë shpesh paraqitet nevoja për rrethimin e sipërfaqeve ku do të kultivohen kulturat e perimeve. Rrethimi bëhet për shkaqe nga më të ndryshmet: të pengohet vjedhja, të pengohet hyrja e kafshëve shtëpiake dhe të egra etj. 

 

Parcelimi.

Sipërfaqet më të mëdha, në të cilat kultivohen kulturat e perimeve, ndahen në sipërfaqe më të vogla (parcela). Parcelimi bëhet për zbatim më të lehtë të mbjelljes alternative të kulturave, për shkak të kalimit më të lehtë kah sipërfaqet e tokës, manipulim më të lehtë dhe transport më të lehtë të repromaterialeve dhe prodhimeve si edhe shkaqe tjera. Numri i parcelave varet nga madhësia e sipërfaqes, numrit të kulturave të përfaqësuara, mekanizmi që është në dispozicion dhe fuqia punëtore. Me rregullimin e terrenit, duhet të largohen të gjitha mangësitë, të cilat mund ta rrezikojnë procesin prodhues dhe përfi timin e prodhimit kualitativ, nëse paraqiten gjatë kohës së prodhimit vështirë mund të largohen, dhe mund të kontribuojnë për zvogëlimin ose shkatërrimin e prodhimit.

 

PËRGATITJA E FARËS PËR MBJELLJE.

 

Fara, pas grumbullimit, më së shpeshti nuk i përgjigjet cilësive kualitative të nevojshme. Pas grumbullimt fara është e përzier me farat e barojave, fara nga llojet e kulturave tjera, me kokrra të thata dhe jo të barabarta dhe ka shtesa të ndryshme me prejardhje organike dhe joorganike. Fara e tillë është e pasigurt dhe nuk mund të shfrytëzohet për mbjellje pa kryerjen paraprake të përgatitjes së saj për mbjellje. Përgatitja e farës për mbjellje përbëhet nga masa të shumta, të cilat kanë për qëllim që ta sjellin farën në gjendje që të jep bimë të shëndosha dhe më progresive. 

 

Pastrimi, sortimi dhe kalibrimi i fares.

Pastrimi i farës ka për qëllim që ti largoj të gjitha shtesat të cilat nuk i përgjigjen llojit, gjegjësisht sortës. Fara pastrohet me dorë, me hedhje (pastrim) ose me makina të ndryshme, që quhen selektor. Këto makina e pastrojnë farën dhe i ndajnë dhe sortojnë sipas peshës por mund të bëjnë edhe kalibrimin e farës, gjegjësisht ndarjen e farës në fraksione të veçanta. Përmes pastrimit dhe sortimit të farës bëhet edhe veçimi i kualitetit nga jo kualiteti i materialit të farës. 

 

Dezinfektimi (mbrojtja nga infektimi) i fares.

Dezinfektimi i farës, zbatohet për ta penguar paraqitjen e ndonjë sëmundje të cilat barten përmes farës. Për dezinfektimin e farës, më së shpeshti përdoren mjetet kimike. Rekomandohet dezinfektimi i farës të kryhet direkt para mbjelljes dhe të mos lihen sasi për mbjellje të mëtutjeshme, pasi që fara e dezinfektuar më shpejt e humbë mugullimin e saj. Dezinfektimi i farës mund të bëhet në tri mënyra: 

• Mënyra me lagështi;

• Mënyra me gjysmë lagështi; 

• Mënyra e thatë ose pluhurosja. 

Stimulimi i farës.

Stimulimi i farës bëhet me mjete kimike ose biologjike. Fara përfshihet në zhytje ose spërkatje me mikroelemente të ndryshme para se të mbillet. Fara trajtohet me përqëndrime të vogla të komponimeve të zinkut, bakrit, bromit, molibdenit etj. Stimulimi i farës zbatohet që të arrihet mbirje më e shpejtë, lulëzim, pjekje dhe fi tim të prodhimit kualitativ. 

Stratifikimi i fares.

Te farat me mbështjellës të fortë, mugullimi i farës është i gjatë dhe i dobët. Fara te këto kultura stratifi kohet gjegjësisht përpunohet në mënyrë mekanike në makina të posaçme në të cilat fërkohet me letër gjami ose zalli. Në këtë mënyrë fara e trajtuar (stratifi kuar) më mirë mugullon dhe më shpejt mbin.

 

Segmentimi dhe lustrimi i fares.

Segmentimi kryhet te kulturat e perimeve të cilat formojnë fryte të përbëra. Në mënyrë mekanike me copëtimin e frytit të përbërë fitohet nga një farë. me farë të tillë arrihet mbirje e njëtrajtshme, gjegjësisht fi tohet përbërje e drejtë. Lustrimi i farës bëhet te ato kultura ku mbështjellësi i farës është i rrudhur ose e ka sipërfaqen me qime. Në mënyrë mekanike ose me trajtim me ndonjë mjet kimik, fara mbetet e lëmuar. Pas largimit të rrudhave ose sipërfaqes me qime të farës mundësohet sortimi i saj ose kalibrimi dhe mbjellja më e mirë. 

Inokulimi

Inokulimi zbatohet gjatë mbjelljes së farave të kokrrave bishtajë dhe kulturave foragjere leguminoze. Inokulimi kryhet me kultura të veçanta, baktere të cilat e fi ksojnë azotin nga ajri dhe jetojnë në simbiozë me rrënjën e kulturave të cekura. Bakteret prodhohen në mënyrë artifi ciale, në laborator. Inokulimi ose infektimi kryhet me lloje të posaçme të baktereve për llojin e caktuar të kulturës. Inokulimi duhet të zbatohet kur për herë të parë kultivohet ndonjë kulturë në sipërfaqe të caktuar ose kur kultura e caktuar nuk është kultivuar shumë vite më parë. Përmes kësaj mase mundësohet pasurimi i tokës me azot, që ndikon pozitivisht në rritjen e rendimentit te kulturat bishtajë dhe rritjen e pjellshmërisë së tokës. 

 

Lagështim dhe mugullimi i fares.

Lagështimi dhe mugullimi i farës zbatohet për të siguruar mbirje më të shpejtë dhe të përbashkët të farave, posaçërisht te perimet të cilat mbijnë ngadalë. Lagështimi bëhet me zhytje të farës në ujë, disa orë para mbjelljes. Mugullimi i farës bëhet me zhytjen e farës në ujë ose vendosjen e farës në bazë me lagështi derisa mbin. Fara e lagur, gjatë mbjelljes, duhet të vendoset në tokë me lagështi të mjaftueshme. Mbjellja e farës së lagur dhe të mbirë me mjet mbjellës është e vështirë dhe e dëmton sythin. Prandaj, gjatë mbjelljes, fara duhet të përzihet me plehun e ahurit të djegur dhe të shoshitur. 

 

Përzierja e farave nga llojet e ndryshme të bimëve.

Farat e perimeve të cilat mbijnë ngadalë (majdanozi, karota), përzihen me farat e perimeve (markerë), të cilat mbijnë shpejt (sallata). Kjo masë zbatohet që të mundësojë shkatërrimin e barojave dhe të kores së tokës deri sa të mbijnë perimet. Perimet që mbijnë shpejt, i përkufi zojnë (markojnë) rendet ku duhet të mbijnë kulturat e mbjella. Fara e kulturave të kultivuara përzihet me 2-4% farë prej markereve. Gjatë përpunimit të tokës, pas mbirjes së kulturave të kultivuara, bimët markere largohen. 

 

Përgatitja e materialit vegjetativ(rasati) për mbjellje.

Materiali mbjellës (rasati), gjithashtu, duhet të përgatitet për mbjellje. Varësisht nga ajo se çka shfrytëzohet si material mbjellës, varet nga cilat masa do të përbëhet përgatitja e materialit mbjellës. Si material mbjellës më së shpeshti shfrytëzohen: bulbet, tuberët, degët e njoma. Shumë më rrallë si material mbjellës shfrytëzohen: filizat, thelat, sythat, pipthat nga tuberët etj.

 

Në Ullinjë

Krasitja e kesaj kulture duhet të këtë mbaruar por nqs nuk ka mbaruar ende, duhet bërë duke perdorur preparate me baze Bakri, në vendet që ka krasitje të medha duhet të lyhen me paste bordoleze , për shkak se mund të jetë mundësia më e madhe që të infektimit dhe te demeve nga kalbezimet .

Një alternativ e mirë për sperkatje për mbrojtjen sa më të mirë të kësaj kulture nga demtuesit është trajtimi me Hidroksit Bakri + Vaj Mineral + Kloropirifos (etj), ku këto tre lëndë active përzihen sëbashku dhe japin një nga mbrojtjet më të garantuara ndaj demtuesve (insekt dhe semundjeve).

Duhet të bëjme edhe plehërimet bazë me lënd organike, por nqs bëjme me lënd kimike duhet të kemi parasysh moshen e ullirit sepse ndryshon sasia e lëndes që kerkon një bimë. Nqs hedhim ushqime kimike duhet të kemi parasysh që janë me rendesi mikroelementet me bazë Bori, Hekuri, Magnezi, zink etj.

 

PEMËT FRUTORE

 

Në pemët frutore vazhdon plehërimi me lëndë ogranike ose kimike edhe ketu si tek ulliri duhet të bëjm kujdes në sasin që hedhim duke u bazur në moshen e pemëve dhe në bazë të tokës që kemi duke perdorur plehera të balancuara që bimes mos ti krijojme shume stress, gjithmon pleherat duhet të jenë të mbuluara me dheun (e prashitur) dhe siperfaqja e hedhjes se plehut duhet të jete e hapur sa kurora e pemes. 

 

Gjithashtu krasitja vazhdon edhe këtë muaj, ku pas krasitjes 1 ose 2 ditë mbrapa duhet të bëjmë një trajtim kimik me bazë Bakri ndaj semundjeve që janë në gjendje qetësie por që mund te jenë të gatshme për zhvillim gjatë kohës në vijim. Dhe me kullimin duhet të bëjmë kujdes nqs e shikojmë si të nevojshme se në parcelat ka ujë duke hapur kanale të vegjël për të pasur një kullim sa më të mirë.

 

BANON NË BOSTON POR ZEMRA I RREF NË LUNXHËRI

nga: Illo FOTO

Studjues,  NJU JORK 

Illo FOTO

Këtë përsiatje ja kam kushtuar librit të  lunxhiotit Koço V.  Mosko  nga Selcka e  Lunxhësisë, që mban titullin:  “Udhëtim në shpirtin Lunxhiot”. Përpara se të   shtjelloj problemet, që trajton ky libër  me vlera gjithpërfshirëse,  le të ndalem, pse e   dëshiroj ta quaj shkencëtar, Agronomin e mbrojtejes se bimëve, Koço V. Mosko. Ky agronom   i shquar shqiptar, realisht  nuk  mban ndonjë titull  dhe mbititull shkencor, të  akredituar nga organet  përkatese shkencore, por  Ai ka kryer një punë shkencore   të mirfilltë, gjat gjithe  jetes aktive si  agronom i mbrojtjes  së bimeve të rrethit  Gjirokastër. 

     Duke shkruar këtë fakt, mu kujtua  një shprehje  e Dr. Myslim Selenicës, ish drejtor  qëndror në Ministri të bujqësisë. Pas disa  dekadash pune, në prag të pensionit, e  dërgojnë në ish fermën e Lushnjës. Në një  kuvëndim  zyrtar, dikush e pyeti  Doktorin:  Këtu  tek ne ka  shumë dr. profesorë juve pretendoni, për titullin profesor. Ata profesor – doktorë, u përgjigj hazerxhevap Myslimi, janë profesorë  me dekret, unë jam profesor me të vërtetë. Me një përvojë të gjatë të punës drejtuse  dhe shkencore, Dr. Selenica , ka lene pas një sirtar plotë me  libra  me vlere universale. Akreditimi i titujve shkencorë, meriton  respektin e gjithkujt, por vepra shkencore  kryejne  edhe specialistë  pa tituj . 

 

       Specialiteti i  mbrojtja e bimëve  është  një specialitet i  hollë i agronomisë,  është një punë, që nga volumi, matet me të gjithë shkencën agronomike, të marrë  në tërësi. Duhet të ketë informacion të freskët  e të saktë për  makro dhe mikrokozmosin.  Koço, për 17 vjet, ka punuar inspektor i mbrojtjes së bimeve, në rrethin e Gjirokastrës. Rrethi, që ka  operuar  Koço, është shquar në vend, për bujqësi e  bimësi të shëndetëshme  dhe për masa racionale, të parandalimit të sëmundjeve bimore si dhe luftimin e tyre, me preparate miqësore për gjallesat e shumta te tjera... 

Qysh heret, Koço ka qenë mik i  bibliotekave dhe i auditoreve  profesionalë.  Ka kryer disa  specializime jashtë e brenda vendit dhe ka shkruar që me fllimet e punës së tij në shtypin lokal  dhe  qendror. Është anëtar i Shoqatës së Gazetarëve Shqiptarë të Bujqësisë. Me këtë libër, që  kemi në dorë, shquhet dhe si historian  amator.  Ka krijuar portalin, me firmën e vet,  “Bota Bujqësore “, që grumbullon rreth vetes  shumë specialistë të   profesoineve bujqësore dhe më gjerë.  Njef me detaje të gjitha fshatrat e  Gjirokastrës. Po më shumë  e njohin bujqit  gjirokastritë  dhe të gjithë vendit, nëpërmjet botimeve teknike, që  sjell portali i tij.  Është studjus i mirfilltë, në fushën bujqësore, historike,  etno-kulturore, siç  e ka plotësuar veten, në librin, që botoi këto  kohët e fundit  dhe që e kemi në  analizë, në këtë  përsiatje modeste. 

 

          Vetë specializimi i hollë, për mbrojtjen e bimeve, nuk të  le asnjë çast të ndahesh nga librat  dhe studimet shkencore.  Praktika  na bind, se të merresh me shërimin e bimeve, kërkon dije shkencore, që lidhin jetën me shkencetarin. Me që jemi në këtë  argument, do  ta  illustroj me një  shembull. Ne vitet  e  pas luftës, në shtetin e madh të  Meksikës, prodhimi i  drithrave, po ulesh, nga viti në vit, derisa  shteti, u ndodh në pragun një kolapsi, të zisë kombëtare së  bukës.  Specialistat vendas, nuk po gjenin  mjetin  e duhur të luftonin  këto sëmundje në drithra.   Kjo situatë sensibilizoi agronomin  e mbrojtjes së bimëve, nga Dallasi i SHBA-ve, Norman Borlaug. Ky shkencëtar me ekipin e tij, ju përkushtua këtij problemi  dhe  shkoi  në Meksikë, ku ngriti kabinetin  e tij të punës. Në  bashkëpunim  me vendasit, studjoi problemin dhe pas një pune shumë të lodhëshme   dhe thellësisht  shkencore, krijuan varitete  të reja, me prodhimtari të lartë dhe që u rezistonin ndryshqeve, etj. Për pak vjet  gjendja u permbys. Prodhimi i drithit  i tejkaloi arritjet e parpara krizës. U eliminua  zija e bukës. Norman, u vlerësua me çmimin Nobel dhe  Meksika  e shpalli hero kombëtar. Norman, është  quajtur  babai i Revolucionit të Gjelbërt. 

 

        Problemi i ndryshkut të të lashtave, rendimenti ulët  i drithrave ka qenë  shumë dëmprurës  edhe në Shqipri në vitet 50-70 të shekullit kaluar. Me hyrjen e variteteteve  të reja e rezistente u reflektua, në rritjen e prodhimit të drithrave, prodhimi u rrit   tre-kater- herë e më shumë. Ne ate kohë shteti jonë mendonte të prodhonte bukë edhe ne guri., por ky është tjetër problem. Në shtetin  monist e të mbyllur në krye të punëve per rritjen e prodhimit të drithrave në atë kohë u vune specjalistat pasionantë të Shqipërisë si: Prof Mentor Permeti, A, Xhomo, etj.  Pjesë e kësaj plejade është  edhe autori i  librit, që kemi në dorë. 

 

        Me Koçon, jemi bashkëkrahinas, jemi njohur  në mesin e viteve  80-të të shekullit të kaluar, kur  Koçua operonte në rrethin e Gjirokastrës, për mbrojtjen e bimëve. Ish shefi i bujqesisë, i ndjeri, Rustem Dobi, ma prezantoi Koçon, si specialistin e Seksionit të  Bujqësisëte.   Njohjen e drejtperdrejtë dhe familjare, e patëm në Amerikë.  E ndjek  në shkrimet  e tij të  goditura, në organet e  shtypit  të shkruar dhe atë elektronik. Ndjek rregullisht  portalin e  tij “Bota Bujqesore “, portal me kulturë teknike dhe  gazetarie. 

 

      Koço është produktiv në  publicistikë dhe  portali i drejtuar prej tij, renditet midis të larmishmëve  dhe cilësorët, që botohen në  Diasporë, jo vetëm, për  bujqësinë, por  për të gjitha problemet. Portali i Koços, ka vlera referance. Koço nuk shkruan duke ecur, por  u qëndron shkrimeve përmbys. Të gjitha shkrimet  i kalon në dorën e vet. Në atë portal nuk ka llafollogji, por vetëm shkrime cilësore  të ç’do  profili të dijes dhe të praktikës. Perpara  se të  niste botimin e këtij portali, në  zonën NY-Boston funksionuan dy portale te tjerë, ku Koço ishte  aktivi më cilësor i shkrimeve. Me pak fjalë, pasioni, për të shkruar dhe për të  vëzhguar   jetën njerëzore  ka vijuar  të ushtrohet me  vëmendje të shtuar, në këto dy dekadat, që Koço është  pjestar i  Diasporës. 

 

       Si bashkëkrahinas, i përkasim dy  fshatrave  ekstreme të  Lunxherisë.  Fshati im, ndodhet në skajin  verior të krahinës. Unë i kam shkelur fshatrat, deri në Krinë.   Nuk kam   kaluar në  Laboven e Kryqit, Suhë- Stegopul, as në Selckë, që  ndodhet në skajin  jugor të krahinës  tonë. Një gjë është  e përbashkët, për të tëra fshatrat  e kësaj krahine. Kanë  ndërtuar  jetesën, mbi bazën e  ekonomive të vogla fshatare, në toka skeletike  kombinuar me blegtori  bravare, kopshtari dhe pak pemtari  në kushtet  e mungesës të  tokave të  gjëra bujqësore. Këto kushte i kanë  detyruar lunxhiotët  të emigrojnë  dhe të krijojnë  një simbjozë funksionale, midis   jetës bujqësore dhe asaj kurbetore. Në vitet e luftës  dhe  në Diktaturë  u prenë rrugët e kurbetit. Ishin vitet më të vështira të jetesës.  Mbas viteve  90 të shekullit të kaluar kjo simbjozë është  përmiresuar ndjeshëm, por  po bëhet shkak i shpopullimit,  një problem emergjent  aktual. 

 

         Banorët e Lunxhërisë, për  mënyrën  e vështirë  të jetesës, për kushtet klimatiko-tokësore dallohen, për ndjenja  humanitare, tolerancë fetare dhe  inteligjencë natyrore. Në ç’do fshat gjen   pleq, të pa shkolluar, por njohin me hollësi, zanatet fshatre. Njohin tokat, blegtorinë, bimët.  Kanë njohuri nga historia, nga  situata në vend  dhe më gjerë. Këto veti të  këtyre zonave, na i ka sjellë shumë të fresketa, libri i Koço Moskos, që jemi duke analizuar. 

 

      Unë, si lunxhot, i kam lexuar po thuaj të tëra  librat, që janë shkruar, për krahinën tonë, që është nga më  të emancipuarat në Shqipëri, qoftë nga e kaluara dhe në kohët e reja. Libri i Koços, për Lunxhërinë, është  më i plotë  dhe i argumentuar  shkencërisht. Këto janë  njëra anë e analizës, tjetra  është se Koçua   ka arsimim të përshtatshëm, për analizat ekonomike. Mbi të gjitha, Kocua i ka dhenë shpirtin Lunxhërisë, atë pjesë të shpirtit, që nuk arriti tja jepti lunxhioti i shquar, Jorgo Bllaci. 

 

         Ajo, që dua të nënvizoj është fakti, që Koço Mosko, e ka  analizuar dhe  e ka parashtruar, me aftësi profesionale, historinë  krahinës tonë. Unë  e kam ditur  përciptazi dhe me shumë pasaktësi  historinë   e krahinës, ku kam lindur  dhe kam kaluar pjesën më të rëndësishme të jetës. Libri i Koços, më bëri të  qarta shumë momente historike  dhe  figura lunxhiotësh  të shquar, që nuk i kam ditur, si  kanë punuar, për gjuhën dhe lirinë dhe sa janë vleresuar. 

 

         Midis burimeve historike, që përmban libri në analizë është dhe  emri i  Koço Mosko-Stegupollotit.  E kujtoj me respekt emrin e tija të ndritur. Më ka dhënë  letërsi në shkollën unike. Sado ngjashmëri, që kane letersia me historinë,  nuk janë  e njëjta gjë.  Nuk mund të  pranoi historia fantazitë, që  letërsia  i ka pjesë përbërëse të ndodhive, që shtjellon. 

 

Historia  e Lunxhërisë, që na paraqet autori, Koço V. Mosko  është  e bashkërenduar   me veprimtarinë  e vëllëzerve frashëri. Këtë veprimtari kaq intensive atdhetare, libri na  i përshkruan me penelata  të  natyrshme dhe me saktësi  shkencore historike.   Ndihesh mirë kur  e lexon edhe si  Lunxhot  edhe si shqiptar. Per ta ndriçuar këtë fakt  historik, po shkëput një citat nga libri : “ Komiteti, i cili u themelua në 12 Tetor 1879, kishte 28 antarë, nga të cilët  5 ishin nga  Lunxhëria. Më von ky Komitet mori emrin  Shoqëria  e të shtypurit të shkronjave shqipe “       ( Libri f 21 ).

 

      Kur  lexon këtë fakt   historik  shume   domethenës, lexusi  bën një përllogaritje të thjeshtë, nga ku rezulton afërsisht: Në 3% të popullsisë së Lunxherisë, në komitet u zgjodhen  20 % e antarëve. Janë këto  fakte historike  dhe të tjera të ngjashme, që e rendisin   Lunxherinë, në një krahinë  atdhetare me   emancipim të lartë europjan. 

 

         Autori përmend një fakt , që ka ndodhur  në  dekadën 1870. Hoxha  shqiptar, Myftar Kallarati, duke sjellë libra shqip nga Stambolli, u sëmur dhe vdiq në Selckë. Banorët e varrosën  me nderimet  e meritura. Varri i hoxhës ruhej nga fshatarët, për 150 vjet. Vendi  u emërtua  dhe ashtu flitet edhe sot, “Varri i Hoxhës “.  Eshtrat  e këtij  hoxhe i morrën bashkëfshatarët  e vet, në vitin  2007. Këndohet dhe një kengë, për këtë event, që përfundon me  vargjet: Të percollëm si babanë / Për ty tri kambana ranë. / 

 

       Populli ynë, që falet në 4 besime fetare,  ka qenë dhe mbetet  me tolerance  fetare të lindur.  Kjo edukatë  e bën  mjedisin  shqiptar  paqësor dhe  arsimdashës.. Deri von, nuk e kam ditur se Kallarati është fshat  dhe mbiemër në Vlorë. Nga fshati Kallarat ishte hoxha, qe vdiqi, në Selckë. 

    

   Eshtë shumë sinjifikativ një kritikë, që autori i lIbrit, i drejton  Akademise së Shkencave, autore e botimit të  “Fjalorit  enciklopedik shqiptar “. Në këtë  fjalor, që  veçohet  si  më korrekti   i  librave të një shteti , shkruhet  e zeza mbi të bardhë: Pandeli Sotiri është  nxenës i Koto Hoxhit, në  Gjimnazin e Qestoratit. Kjo shkollë u hap, në 1874, kur vëllezerit  Sotiri, patën mbaruar shkollat e larta në Vjenë dhe ishin kthyer në Stamboll. Pasaktesi të  këtij niveli nuk lejohen as në  librat  e anekdotave, sepse librat e femijëve, shquhen, për saktësi. 

 

       Autori, na ka dhënë  një tabllo të gjerë, të shprehur lakonikisht dhe saktësisht të  figurave   që kryen “Lidhjen e Prizendit “, hartuan  alfabete  dhe u therorizuan, për gjuhën. Krahas   frashellinjve, u përkushtuan  vëllezrit  selicote, Pandeli dhe  Koço Sotiri. Ishte periudhë  historike e rëndë  dhe shumë  e ngarkuar me punë atdhetare, nga më intensivet, që njef historia e Kombit. Gjuha  shqipe u ndalua. Shkollat në gjuhët e huaja  lulëzonin në Shqipëri. Të dhënat  e  shprehura në libër, nga  autori, janë të plota dhe gjithpërfshirëse. Njohja  e këtyre vështiresive të mbinatyrshme do të kushtonte, jo vetëm shumë  faqe libri, por dhe mund të  shpëtonte ndonjë  pasaktesi  historike. Për ta lehtësuar librin dhe vetë lexusin, autori i  referohet shkrimtarit tonë të madh, Ismail Kadare, i cili   e ka përshkruar situtën, për  formimin e shtetit  dhe  martirizimin e gjuhës, si vijon:

 

“ Nuk ka pasur  asnjë  gjuhë  tjetër në botë marteririzimin, prej pesë shekuj, që ka pasur  gjuha jonë.  Në 1887, Shqiperia kishte tremijë shkolla, prej të cilave njëmijë   e dyqind  ishin shkolla turke. Po kaq kishte edhe shkolla private  greke, treqind shkolla bullgare, serbe dhe  vllehe. Shkolla shqipe ishte  vetem një, me drejtor, Pandeli Sotirin. Lejohej të mësohej ç’do gjuhë, me përjashtim  të  gjuhës  shqipe. Pandeli Sotiri vritet . Shkolla shqipe mbyllet . Kjo është  e verteta, që ende nuk është shpalosur  përpara popullit shqiptar.”( F 8) Ismaili  sqaron se këto të dhëna i ka marrë nga studjusi  francez Serge Metais, botuar ne 2006. Nuk e kemi  hasur, në ndonjë shkrim tjetër, këtë tragjedi, që ështe luajtur mbi gjuhën shqipe. 

 

         Në këto kushte  martirët e  gjuhës, u përballën me një   diskretitim  që nuk e ka njohur bota. Megjithëse në këto kushte    të rënda, herojtë   e   gjuhës, u martirizuan dhe  mundën, që të  krijojnë alfabetin  pa hieroglife,  të ngrenë shkolla, në gjuhën  amtare, të botojnë revista, të nivelit europjan. Këtë revistë bashkëkohore numurin e parë të saj redaktoi dijetari lunxhot, Petro Poga, ndërsa në vazhdim 11 numra të tjerë i redaktoi Pandeli Sotiri.  Shkollën e parë  shqipe e krijoi, në Korçë dhe e drejtoi, selicjoti Pandeli  Sotiri. Shkollën e dytë shqip, e krijoi, në Pogradec, vëllai i tij Koço Sotori.  Dijetarët, që vunë në jetë  mesimet e Lidhjes se Prizrendit, krijuan klimën  e duhur, për të  ngritur shtetin e pavarur, pas  500 vjet robëri. 

 

       Kjo eshte periudha   e  Rilindjes  Shqipëtrare, qe u arrit me shumë gjak e sakrifica nga shqiptarët e shquar, një pjesë të rendësishme të tyre  i përshkruan  autori i librit.  Gjat shtjellimit të librit, janë  kritikuar  pasaktësitë, që nuk janë pak. Përmendim këtu vdekja e P. Sotirit, ishte përshkruar jo saktësisht. 

 

        Po thuaj se gjysma e dytë e librit, i kushtohet specifikave bujqësore të  krahinës, veçmas të  Selkës, vendlindjes të  atdhetarëve të shquar Pandeli & Koço Sotiri. Nuk mund të thuhet me siguri, cila është pjesa më  e rëndësishme  e këtij libri; pjesa historike, apo ajo bujqesore. Të dyja pjesët plotësojnë  natyralisht  njëra tjetrën dhe janë punuar me merak. 

Autori Koço Mosko( Selcka ) është racional, në kufijtë  e përpikshmënisë. Të dy pjesëve nuk mund tu heqesh as ç’ke ç’u shton, për t’u bërë të besushme. Janë të zhvilluara besnikërisht, sipas karakteristikave  etnokulturore të kalendarit, kur kanë ndodhur. Autori është origjinal, në përshkrimet  e objekteve dhe ngjarjeve. Libri është një  kontribut  me vlera historike dhe gjuhësore, aq dhe  bujqësore. 

 

          Le t’i  drejtohemi një përshhkrimi, atij të “Grykës së  Selckës “.  Ai është përhkrim, kaq i saktë dhe origjinal, që e kam ndjerë veten  se udhëtoja  brenda gufave të shpellave shekullore. Eshtë vështirë të gjesh  një  çift tjetër përshkrimi, në atë nivel. Me i saktë do të ishte ai përshkrim, po që se Gryka e Selkës, do të merrte formën e njeriut të gjallë  dhe të na fliste, për florën dhe faunën  e atyre shpellave, që nuk kanë vetëm  vlera turistike, por  kanë vlera thelleisht shkencore, kur kemi parasysh, që ka një  shkencë  të pavaruur, që e ka emrin spelologji. Në këto vende mund të kultivohen  myshqe dhe  alga të dobishme, në një të arthme shumë të largët.  Kjo shkencë studjon shpellat, dunat, shkretetirat. Kohët e fundit, kjo shkencë, po vlerësohet, me një të arthme  optimiste, sepse sipërfaqja  tokësore bujqësore, për njeri shënon  një ulje nga viti në vit. 

 

        Të kesh fatin të udhëtosh në Grykën e Selckës, në  brigjet  e burimeve të Labovës,  në shpatet e gurrës së Hosit, në Skotini, nuk është  thjesht kuriozitet  dhe lodhje fizike, por është  përfitim i mendimit të thellë se natyra  vijon të jetë  e kursyer, në  resueset e saj  të dobishme, për jetesën me kërkesa në rritje.  

 

     Autori Mosko  ka ditur, ku na ka shëtitur, ne lexusve  të tij.  Na ka marrë me vete, brenda shpirtit  lunxhiot  dhe na ka  udhëhequr  an’e mbanë Lunxherisë  “ Plot lezete “ , pa na u penguar këmba asgjëkundi. Ndodh keshtu, se vete  autori, nuk flet nga kabineti i mbyllur, por qëndron në krye të  karvanit, drejt të njohurave  dhe të panjohurave të Lunxhesisë, që i mëkoi dashurinë dhe përkushtimin, për tokën amtare.

 

       Dy shkrimet , “Ne mulli “ dhe “Lëmenjtë  “, janë tregime të mirfillta letrare që tregojnë mënyrën  më racionale të  organizimit të jetës, nëpërmjet një bujqësie  specifikisht të lidhur me  mjedisin  ku mbizoteron puna  e krahut     Eshtë  bujqësia  racionale  e prones së vogël, që  ushqen pasionet e dashurisë  për pronën dhe natyrën dhe, në të njëjtën kohë  e vlereson prodhimin e drithit, baraz me jetën. Gjat leximit të këtyre tregimeve, ndihet britma migjenjane, për drithin.  Kjo bujqësi, është  duke falimentuar, sepse nuk i reziston ligjit të hekurt të kerkesë-ofertës. Bujqësia ka  hyrë në  erën e mekanizimit   dhe  drithi  blihet i bluar dhe i standartizuar nga industria.

 

      Këta  të dy  tregime, nuk do të mund të shkruhen më, veç do të lexohen. Vlera e tyre i është dorëzuar  nostalgjisë, për fshatin  dhe  për  bujqësinë bio, në mbështetje të turizmit. Brezat kanë nevojë  të  mësojnë   bujqësinë  pararendëse. Këta  tregime nuk e humbasin vlerën  historike dhe letrare.  Autori i ka  trajtuar  këto dy tema  me aftësi të spikatur  letrare. Të kësaj natyre   janë dhe shkrimet, që pasojnë, që nga “Plloska me vere”, deri te ” Kënga dhe mjeti mbrojtës ndaj hajduteve “, si dhe  dhe shkrime, që përmbahen në sythyn “ Gjaku i arbërit nuk bëhet ujë “. Perveç vlerës  së përmbajtes, tregojnë se autori  ka dhunti të spikatura  dhe   frymëzim, për tregime  publiçitare dhe letrare. Të tëra tregimet  e këtij sythi,  vërtetojnë  se Lunxhëria  e vjetër nostalgjike,  po ja le vendin  Lunxhërisë të  zhvillimit bujqësor të mekanizuar dhe turistik, duke trashëguar të tëra virtytet  e një të kaluare   me histori bujqësore e atdhetare. Autori midis rreshtave  na thotë: Tek tradicjonalja e gjejmë edhe modernen.  

 

       Libri na  paraqet  tabllonë  e  zhvillimit të   kopshtarisë, pemtarisë dhe te traditës  baritore Lunxhote. Do të veçoja  kujdesin e  bujkut  lonxhiot, për frutikulturën  dhe, veçanërisht   kulturën e  fikut. Në ç’do qytet të botës  do të ishe me fat, nëse  merrje një shportë  me  fiq lëkureshkruar  të  ç’do fshati të  Lunxherisë. Aq sa kam parë  unë, nuk ka  fiq si të Lunxherisë, as brenda as jashtë  Shqiperisë. Eshtë një tregus, që meriton  vëmendje, për ta zhvilluar ketë drufrutor, në përmasa sa më të gjera si sasi dhe si teknikë  të transportit me shporta, që ruajnë freskinë.

 

      Ne kushtet aktuale, industria e turizmit, mbetet një nga  alterrnativat që  sot ka marrë vlerësimin  me të  madh të mundeshëm, duke u krahasuar me industritë  e tjera, që shoqërojnë  ekonominë e shumicës së trevave  me det dhe me shume diell. I tillë është  vendi ynë dhe specifikisht  Lunxhëria, veçuar nga Antigoneja. Pse? Sepse  Antigoneja   është bërë pjesë e guidës së Republikës. Antigoneja  moderne(Lunxheria)   ndodhet ne shpatullat e malit  të Lunxhërisë dhe të Buretos. Aty jetojnë njerzit, që trasformojnë natyrën dhe me pasuri të larmishme shpirtérore.

 

Në liber do të njohin mitin e kryqit të Kishës së Shën Marisë  së Labovës, qe i ka dhënë mbiemrin fshatit  të famshëm, jo vetëm në  Shqipëri.  Mbasi te kemi mbaruar, këtë shëtitje  aerobike, njerzit, që na presinë, në  finish, do na pyesin: E njohët  Lunxhërinë e K. V. Moskos? Nuk mund të  pohoi njeri të kundertën. Konkluzioni është  një i vetëm: “Lunxhëria e sotme,  është  Antigonea moderrne!

 

       Libri na shtjellon bujqësine krejt specifike e tradicionale, për krahinën. Jemi mesuar të   lexojmë  bujqësi me  traktorë, triorë, magazina  pa fund, autokombajna.  Libri, që anlizojmë, ka sjellë në kujtesë bujqësinë tradicionale, që ishte   ndërtuar nga bujq me  përvojë jetesore  dhe kanunore shekuj me radhë, por  që prodhonte vetëm  ushqime bio. Eshtë bujqësi e shëndetëshme në aleancë totale me natyrën. 

 

      Askush nuk ka arsye të mjaftushme të jetë kundër bujqésisë moderne, të ndërtuar mbi baza  shkencore, por tradita krijon bazën  mbështetese. Autori na jep sinjale të bujqësisë bio, si pararendëse  e  kësaj bujqësie, që kemi sot dhe jo vetëm kaq, por të ruajmë  shumë tradita, që harmonizohen natyrshëm me  bujqësinë bio, për një siguri ushqimore të kontrolluar dhe  te shëndetëshme .  

 

         Ne librin e Koço Moskos, gjejme të  dhëna   agronomike  dhe    dekustative, për llojet  e ndryshme te maneve, me ngjyrë dhe pa ngjyrë. Pershkruhet në mënyrë të zgjeruar kopshtaria lunxhote,  llojet e dardheve dhe shartimet , lajthitë, thanët, caracat. Përshkruhen  karakteristikat  e imta te pemeve të veçanta të krahinës. Sejcila përban  materjal e resuese gjenetik shume te çmuara. 

 

    Për të na sigururuar, për orgjinalitein e   tregimit të  pemeve frutore tradicionale, autori  shprehet: “Une i shkrova  ashtu sic i kanë  kryer lunxhotet e mi" . Rëndësi të veçante  u japin prodhimeve, bio, që do të thotë se puna, për prodhimin e frutave  dhe perimeve, duhen mbështetur në praktikën tradicionale . “ ( F 139 ) 

 

      Të përshkruash një gamë kaq të gjerë të pemëve  gjysëm të egra, që rriten në Lunxhëri është një praktikë  agronoimike me qitje të largët. Këto pemë, japin prodhim të shëndetshem, krejt të garantuar. Kanë kërkesa minimale, për punë,  ushqim dhe investim. Janë një  bazë e shendoshë  gjenetike, për  bujqësinë  e të arthmes, që shkencëtarët, nuk dihet si do ta zhvillojnë. Mbi të gjitha, ato lloj pemësh i do  toka dhe klima, pa shpenzime, për punë dhe bazë materjale. 

        Fshatrat  lunxhote  jane shquar, për kultivimin  në kopshtari. Veçanërisht jane shquar: Karjani, Dhoksati,  Mingulli, Krina, Suha, Labova  etj. Tregu i “Baçese së  Teqesë"  zotërohej tradicionalisht, nga këta  prodhues perimesh dhe frutash . 

 

       Libri i Kostandin  V. Moskos  është punuar  me  përgjegjësi nga  autori. Kam gjetur vetem tre gabime  shtypshkrimi, që nuk ndryshojnë konteksin e  fjalisë.. Libri, për mendimin tim, duhet te  ribotohet, për ta patur në dorë  të tërë lunxhiotet, banojnë ose jo në Lunxhëri, perveç lexusve të tjerë, me të njejtat interesa. Kjo shpërndarje, kërkon punë  të organizuar, por nuk është  e pa mundur. Lunxhiotët, lipset ta kenë në shtëpi Lunxhërinë historike dhe  turistiko–bujqësore, që ka shkruar lunxhoti, shkencetari i bujqësisë, Koço Mosko. 

 

        Me ka lindur  mendimi se  ky libër duhet të kishte një syth, që të emërtohej: “Rrugët, për ripopullimin e  Lunxhërisë “. I propozoj autorit  të  shkruaj  një libër tjetër, me titullin që lartpërmenda. Natyrshëm ai liber do të jetë i cilësive, të librit, që analizuam. Lunxheria  e së arthmes. Brenda fjalës bujqësore  përmbahet dhe kuptimi blegtoral, për stane si të  Bogaraj  dhe te kohës së Timo Muçit, inteligjentit  Kostë  Karamani   dhe  labovitit, Sevo  Ciko.   Këto  stane, shtegëtonin deri në Bisejin prallor, ku simbas një studimi të BBC- së,   llojet  e bimeve në këto treva  arrijnë  deri në  50 mijë. Lunxhëria , mund ta zhvilloi pa sforcime edhe turizmin e staneve , shumë të kërkuar. 

 

 Illo Foto , Studjus ne NY – Janar  2023