Andon Zako Çajupi

ANDON ZAKO ÇAJUPI
(1866 - 1930)

Andon Zako Çajupi, lindi në Sheper të Zagorisë. Në Nivan kreu mësimet gjysmë të mesme, të cilat i plotësoi në një lice francez në Egjipt, ku jetonte i ati. Më 1887, pasi bëri një vizitë në Sheper, që ishte e fundit për të, Çajupi shkoi në Zvicër, atje kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit të drejtësisë. Në Kajro, ku u vendos për gjithnjë, punoi për një farë kohe si avokat. Nga fundi i shek. XIX mori pjesë gjallërisht në lëvizjen patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj më të përparuar. Në rrethet e gjera atdhetare u bë i njohur me një artikull që shkroi në kuadrin e diskutimit rreth çështjes së alfabetit në të cilin doli kundër adoptimit të alfabetit grek për gjuhën shqipe. Më 1909 botoi shkrimin e njohur Klubi i Selanikut, një pamflet dërrmues kundër armiqve të brendshëm të lëvizjes kombëtare shqiptare. Patriotizmi i flaktë dhe qëndrimi i prerë ndaj pushtuesve të huaj dhe veglave të tyre e nxorën Çajupi në krye të patriotëve që vepronin në Egjipt. Më 1919 u zgjodh kryetar i shoqërisë "Vëllazëria" me qendër në Kajro. Qe frymëzuesi dhe njëri nga hartuesit e memorandumit që shqiptarët e Egjiptit i dërguan Konferencës së Paqes më 1919 në mbrojtje të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Më 1920 themeloi "Shoqërinë e Miqve", e cila në vitin 1928 e ngriti zërin kundër shpalljes së monarkisë nga Ahmet Zogu.

Veprat

"Baba Tomori" - (Kajro 1902)

"Dhjata e vjetër e shfaqur" - satirë ose "Baba Musa lakuriqë"

"Burri i dheut" - tragjedi (1908)

"Pas vdekjes" - komedi

"Katërmëbdhjetë vjeç dhëndër" – komedi

( Sipas web-it Gjuha Shqipe). http://www.gjuhashqipe.com/sq/Figura-te-Albanologjise/Andon-Zako-Çajupi

Dheu

Dheu i gjat' e i gjerë,

na jep buk' e na jep verë

për të ngrën' e për të pirë,

kush di ta punojë mirë.

Si njeri i shtrënguar,

dheu nukë fal gjë kurrë,

pa munduar, pa punuar'

S'na jep as misër, as grurë.

Do ta punojë njeriu

dhe ta vadisë me djersë

që të hajë buk' i ziu,

nga uria të mos vdesë!

Punoni, more të mjerë,

se dhe gjëri në na mbetë,

pas neve vinë të tjerë,

nukë sosetë kjo jetë.

Fshati Im

Maletë me gurë,

fushat me bar shumë,

aratë me grurë,

më tutje një lumë.

Fshati për karshi

me kish' e me varre,

rrotull ca shtëpi

të vogëla fare.

Ujëtë të ftohtë,

era pun' e madhe,

bilbili ia thotë,

gratë si sorrkadhe.

Burrat nën hie,

lozin, kuvendojnë,

pika që s'u bie,

se nga gratë rrojnë!

Gratë venë nd'arë,

dhe në vreshta gratë,

gruaja korr barë,

punon dit' e natë.

Gratë në të shirë,

në të vjela gratë,

ikinë pa gdhirë,

kthenenë me natë.

Gruaja për burrë

digjetë në diell,

punon es'rri kurrë

as ditën e diel.

0 moj shqipëtarkë,

që vet' e nget qetë,

edhe drek' e darkë

kthehesh e bën vetë;

Moj e mjera grua,

C'e do burrë zinë

që ftohet në krua

dhe ti mban shtëpinë!.

Fyell' i Bariut

Bariu, shokë, bariu,

kur gjëmon e fryn veriu,

është përjashta fatziu,

e rreh breshëri dhe shiu!

Barinë, shokë, barinë,

mos e harroni fatzine,

se lë gruan e shtëpinë

t'u kullosë bagëtinë.

kullotni, moj bagëti,

ti, ti, ti. . .

Kullotni, biro, kullotni,

kur të vdes te me kujtoni,

Ndjesë pastë! — të më thoni.

Shikoni barin' e gjore:

në diell a në dëborë,

bariu me shkop në dorë

ruan deshtë me këmborë.

Vështronje barinë mirë,

me të ngrën' e me të pirë,

t'u marrë dhëntë pa gdhirë,

t'i kullosë me dëshirë,

të rrijë bashkë me to,

to, to, to.

Hani, moj bagëti, hani,

kur të vdes do të më qani,

për mua zi do te mbani!

Kopshti I Dashurise

0 pëllumb' i shkruar,

do t'të marr në duar

dhe duke kënduar

gjetkë do t'të shpie:

Në një vend t'uruar

dhe të lulëzuar,

në uj'të kulluar

edhe nën hie;

Afër tek një lumë

ku ka lule shumë,

të biem në gjumë,

hena të na ndrijë;

Yjtë të shikojnë,

zogjtë të këndojnë

edhe të na zgjojnë

dita kur të vijë.

Pa ngrën' e pa pirë

s'mbetemi, moj Mirë,

se u'ndaj të gdhirë

dërgoj e na sjellin:

Qumështë të dhirë

dhe djathë të mirë

pa uj' e pa hirrë,

dhe rrush kur të vjehn;

Ngjalë nga Janina,

mjaltë nga Kanlna,

verë nga Voshtina

ujë nga Sopoti;

Mollë nga Horia,

mish nga dhënt' e mia,

desh nga Labërla, —

na e faltë zoti'

Korriku

Na erdhi korriku prapë,

me grurë të ri, me vapë.

Mirë q'erdhr, o korrik,

gjithë bota të ka mik,

të duanë varfëria,

se s'vdes njeri nga uria.

Korriku, si flak' e drizit,

na ngroh palcën e kurrizit.

0 korrik, o faqezjarr,

gjithë lule, gjithë bar,

dhe me pemë barrë-barrë,

s'dimë ç'të hamë më parë.

Në korrik piqen me radhë

pjeshkë, mollë, thanë, dardhë;

kur afrohet korriku,

zë të piqetë dhe fiku.

Nga gjithë pemët e tjera,

fiku na mbiftë te dera,

se gjersa ka shporta fiq,

gjithë bota janë miq...

Me shpresë të këtij muaj,

punëtor, puno e vuaj,

të punojmë që të gjithë,

të mos mbetemi pa drithë,

se në këtë muaj zoti

na kërren nga tërë moti.

Ata që kanë punuar,

në kornk janë të gëzuar,

Se në këtë deli muaj

nuk ka lëmë pa duaj.

Vjen korriku, punëtorë,

mirrni drapërin në dorë,

të korrij kush ka punuar,

kush ka mbjell' e ka lëruar.

Dilni, dilni nëpër ara

e shihni, ç'ka bërë fara:

shikoni një koqe gruri,

se sa koqe, grurë pruri.

Shikoni kallinjt' e verdhë,

në korrik duhenë mbledhë.

Shihni, shihni kur fryn era,

kallinjtë, lozin si shqerra;

me diell, kur fryn veriu,

si floriri ndrit kalliu,

fusha, ara, palë-palë,

duken si deti me valë.

Fush' e gjatë, fush' e gjerë,

pse më bën të qaj ngaherë?!

Me djersën e varfërisë

gjith' arat e Shqipërisë

vaditen, e gjë s'kërrejnë,

se të huajt' i rrëmbejnë!

Shqipëtari, dëm e kotë,

punon gjithnjë për botë;

arat që mbjell, ngaherë

vjen' e i korrin të tjerë!

0 korrik, o faqezjarr,

je dukur dhe luftëtar:

në Francë, kush nuk e di,

u ngre vëndi për liri;

në korik lufta u zu,

u bë gjaku gjer në gju...

kryengritjet q'u bënë,

prej korriku janë zënë;

se zjarrë që ndez korriku,

nuk' e shuan dot armiku;

se dielli është i ngrohtë,

ndez gjakun në gjithë botë.

Gjaku i trimit vërtetë

për liri ndizetë vetë,

gjaku yt, o shqipëtar,

s'të ndizet as në behar!

Të ndeztë vap' e korrikut,

t'i biesh në kok' armikut!