BOTA BUJQËSORE : January 2015

Thursday 29 January 2015

Shija e Alpeve Shqiptare. (Prodhimet tradicionale shqiptare)

Kush ka interes për prodhimet tipike tradicionale shqiptare që janë të lidhura me të ardhmen e zhvillimit të bujqësisë, turizmit dhe biodiversitetin në Shqipëri, mund të marri informacjon më tepër duke u antarësuar në face book në grupin :

Ushqime tipike shqiptare - Traditional Albanian Food Products
https://www.facebook.com/groups/685381468250047/

Prodhime tipike shqiptare

Konteksti - Kelmendi është një luginë që ndodhet në skajin më verior të Shqipërisë, në rrethin e Malësisë së Madhe dhe në kufi me Malin e Zi. Fjala “Kelmend” rrjedh nga latinishtja “clematis”, që do të thotë i urtë, i mirë, i thjeshtë. Fshatrat e tij arrijnë një lartësi prej 200m mbi nivelin e detit në Tamarë dhe prej 1.250m mbi nivelin e detit në Lepushë. Është një zonë që karakterizohet kryesisht nga bujqësia familjare dhe blegtoria, dhe e përshtatshme për turizëm malor, shquhet për bukurinë e shtigjeve dhe të maleve dhe për mikpritjen e ngrohtë të familjeve. Lepusha dhe Vermoshi janë dy fshatrat më të njohur të zonës, që falë pozicionit të tyre kanë mundur të ruajnë gjallë traditën e tyre kulturore dhe gastronomike, me ushqime biologjike dhe të vendit.

Gjatë viteve të fundit kanë zhvilluar një rrjet shtëpish pritëse, prodhuesish vendorë dhe udhërrëfyesish malor, të cilët janë bashkuar në një konsorcium të vetëm: “Fryma e Kelmendit”.
Flora Vushaj është njëra nga prodhueset e mishavinës, e cila ka 20 vjet që merret me prodhimin e këtij lloj djathi por vetëm për konsum familjar. Falë bashkëpunimit me VIS Albania në kuadër të projektit ndërkombëtar ESSEDRA, u bë i mundur identifikimi i familjeve që prodhojnë mishavinë, një lloj djathi i veçantë i zonës së Kelmendit. Pas eventit të degustimit dhe promovimit të Mishavinës, në kuadër të Muajve të Bujqësisë Shqiptare me mbështetjen e VIS Albania dhe Slow Food International, rezulton se djathi mishavinë që prodhon zonja Vushaj është nga më të mirët që ekziston në zonën e Kelmendit, miratuar kjo nga ekspertë të djathit, të huaj dhe shqiptarë, dhe shef të ndryshëm të kuzhinës shqiptare. Djathi mishavinë tanimë do të jetë i njohur edhe jashtë kufijve të Shqipërisë duke u bërë Presidio (i mbrojtur) i Slow Food.

DJATHI “MISHAVINA”

- Një trashëgimi për t’u mbrojtur -

Historia dhe zakonet. Komuniteti vendas thotë që ky djath është i pranishëm në zonë prej më shumë se 100 vitesh, por është e mundur që të jetë akoma edhe më i lashtë. Disa gjithashtu pohojnë se nuk është me origjinë nga Shqipëria por që është importuar nga Mali i Zi dhe me kalimin e kohës ka zënë rrënjë në zonë dhe është bërë i saj. Në traditën vendase djathi Mishavinë është ushqimi i parë që i ofrojnë mikut në shenjë respekti dhe mikpritjeje. Është gjithashtu një ushqim i lidhur me traditën blegtorale të zonës dhe me pozicionin e saj gjeografik, duke qenë se ka nevojë për temperatura të ulëta për t’u ruajtur dhe konsiderohet një ushqim themelor për të kaluar dimrin.

Mënyra e përgatitjes. Edhe pse receta për përgatitjen e këtij lloj djathi nuk është unifikuar më parë, ky djath prodhohet në mënyrë befasuese të njëllojtë nga familje të ndryshme. Ndryshimet e ndeshura kanë të bëjnë me llojin e qumështit (lope, dele ose i përzier) dhe disa detaje në prodhimin e tij. Djathi Mishavinë mund të konsumohet siç është, si mbushje për byrek ose për të përgatitur Djath të Zier. Është gjithashtu një nga përbërësit kryesorë të Kaçimakut, një pjatë tipike e Kelmendit, që përgatitet me miell, patate, gjalpë dhe më copa të vogla mish derri.
Përgatitja e Mishavinës fillon në fund të shtatorit dhe produkti është gati për konsum pas dy ose tre muajsh stazhonim. E përgatisin gratë, me ndihmën e burrit të shtëpisë në momentin e thërrmimit. Përpunimi fillon me përgatitjen e djathit pa kripë, duke përzier bashkë qumësht të papasterizuar lope dhe deleje. Djathi i freskët më pas kullohet në një napë dhe i vihet një gur sipër për 24 orë dhe më pas lihet të thahet në diell për rreth 10 ditë. Në këtë pikë djathi është gati për t’u thërrmuar me dorë dhe me kujdes, duke i shtuar kripë të zezë të trashë (të papërpunuar). Pasi të jetë arritur konsistenca e dëshiruar, djathi shtypet brenda enëve prej druri (pishe ose ahu) duke treguar kujdes që të mos hyjë ajër, në mënyrë që të shmanget krijimi i mykut, por me një vrimë në pjesën e poshtme të enës që t’i lejojë stazhonimin e duhur. Pasi të jetë mbushur ena, mund të vuloset me një shtresë rreth 3 cm gjalpi të shkrirë. Për të prodhuar 1 kg Mishavinë nevojiten rreth 10 litra qumësht lope ose të paktën 7 litra qumësht deleje.

Përse ta mbrojmë Mishavinën?

Mishavina është një djath, i cili prodhohet ende në nivel familjar, por sasia e tij sa vjen e ulet çdo vit për shkak të shpopullimit të shpejtë të zonave malore dhe nga ulja e numrit të deleve për familje. Një mënyrë për t’i bërë ballë kësaj tendence është të mbështetet zhvillimi i turizmit të zonës, duke synuar një gastronomi tradicionale dhe biologjike dhe duke vënë në pah lidhjen e fortë që ka ky djath me territorin. Tradita gastronomike është një element kyç i shoqërisë shqiptare, jo vetëm nga pikëpamja ekonomike por edhe ajo kulturore, sociologjike dhe historike. Në EXPO 2015 Shqipëria do të marrë pjesë në Bio-mediterrean Cluster me temën: “Ushqimi ynë, Historia jonë, Misteri ynë…”, ku tradita ushqimore do të promovohet si simbol i cilësisë së produkteve shqiptare. Të investosh për traditën, duke ruajtur thesaret e vogla vendore, mund t’i japë vlerën e shtuar Shqipërisë në përcaktimin e rolit të saj brenda Bashkimit Evropian.

Reçeli i Boronicës

Historia - Boronica gjendet në bjeshkët e Kelmendit dhe mblidhet nga fundi i muajit Gusht dhe gjatë muajit Shtator nga bjeshkatarët apo nga banorët e fshatrave përreth. Tradicionalisht është përdorur gjithmonë si bimë mjekësore, duke qenë se përdorimi i bimëve ka qenë shumë i përhapur në mjekësinë popullore.

Me ardhjen e demokracisë dhe me kthimin e etërve katolikë në Kelmend (zonë me popullsi katolike), At Sergio Gazzea, i dha mbështetjen e parë Rrok Bunjaj në Tamarë dhe Gjystina Grishaj në Lepushë, për prodhimin reçelit të boronicës, në fillim të viteve 2000. Vetë historia e Kelmendit tregon se njerëzit i kanë siguruar ushqimet nga natyra dhe reçeli i boronicës është një produkt tradicional që gjendet në familjet kelmendase.

Boronica është një frut që ka mjaft dobi për shëndetin tonë dhe është e pasur me vitaminë C. Boronica ndihmon në përmirësimin e të parit, pastrimin e arterieve, forcimin e enëve të gjakut, shtimin e kujtesës, ndalimin e infeksioneve të traktit urinar, në ruajtjen e kujtesës dhe forcës fizike si dhe në kontrollin e peshës trupore.

Mënyra e përgatitjes

Boronica për t’u bërë reçel pastrohet e më pas kalohet në pajisjen grirëse që të bluhet. Pasi është bluar hidhet në enë dhe përzihet me sheqer, ku sasia e sheqerit është 30% dhe lihet që të valojë deri në temperaturën 100º. Menjëherë sapo e heqim nga zjarri e hedhim të nxehtë nëpër kavanozë. Reçeli i boronicës, në kushte të mira të ruajtjes së tij, mund të durojë deri në më shumë se 1 vit.

Lëngu i Shegës

Historia e produktit. Fshatrat në të cilët gjendet pema e frutit të shegës janë Grabom, Tamarë dhe Selcë, ndërsa përdorimi dhe përgatitja e lëngut është e përhapur në të gjithë rajonin.

Grumbullimi dhe përpunimi i frutave dhe bimëve ka qenë gjithmonë një ndër aktivitetet tipike të përditshmërisë së banorëve të Kelmendit. Prania e shegës së egër është e përhapur dhe pema rritet spontanisht në fshatrat e tij por përveç kësaj, përdorimi i këtij fruti është zhvilluar vetëm gjatë 15 viteve të fundit, pas hapjes së kufijve dhe mundësisë për të mësuar receta të reja nga vendet fqinje si Mali i Zi. Përdorimi i këtij lëngu është tanimë shumë i përhapur në familjet e zonës, sidomos si një tretës i mirë.

Përshkrimi i produktit

Lëngu i shegës është një lloj pije e butë, e cila përgatitet nëpërmjet fermentimit të thjeshtë të shegës së egër (Lat.: punica granatum spontaneum), shumë e njohur në Kelmend për shijen e saj të ëmbël dhe të freskët, dhe për veçorinë e saj për të ndihmuar tretjen e duhur ose në rastin e dhimbjeve të stomakut, duke i lehtësuar ato. Zakonisht shega e egër ka një ngjyrë të purpurt të çelur.

Mënyra e përgatitjes.

Përgatitja e lëngut fillon në gjysmën e dytë të Nëntorit, kur frutat janë gati për t’u mbledhur. Është shumë e rëndësishme që shega e egër të vilet kur frutat nuk janë të lagështa (pra jo në mëngjes kur mbizotëron një shtresë e hollë lagështire ose kur bie shi) dhe të jemi të sigurtë që ena ku do të vendosen kokrrat e shegës të jetë e thatë. Pasi të jenë vjelur frutat, u hiqet lëvorja dhe vetëm kokrrat vendosen në enë dhe ju hidhet sheqer. Për 1 kg kokrra shege, duhet shtuar 1 kg sheqer. Ena ku janë vendosur kokrrat (e cila duhet lënë hapur) duhet vendosur në një vend të freskët për të paktën 7 ditë dhe 2-3 herë ne ditë është e nevojshme të trazohet përbërja. Pas kësaj periudhe është e mundur të kullohet lëngu, së pari me një kullesë dhe pastaj me ndihmën e një garze, në mënyrë që të filtrohet me kujdes dhe të vendoset në shishe.

Lëngu i shegës mund të pihet ashtu siç është përgatitur (në sasi të vogël) ose i holluar në ujë, raki ose verë të kuqe. Lëngu i shegës përdoret gjithashtu edhe si aperitiv. Një shishe e mbyllur mund të ruhet për më shumë se 1 vit.

Zona e prodhimit

Edhe pse Lëngu i Shegës është shfaqur vetëm vitet e fundit në shtëpitë e Kelmendit, tanimë ai gjendet thuajse në çdo familje të zonës dhe prodhimi i tij në mënyrë artizanale tregon dijen e rrënjosur të komunitetit vendas në përpunimin e frutave dhe të bimëve. Për më tepër lëngu i shegës e ka gjetur veten si një burim të rëndësishëm të ardhurash, që mund të vlerësohet akoma më shumë në të ardhmen.

Vera Kallmet

Konteksti. Shqipëria trashëgon kulturën e vreshtarisë që në periudhën ilire. Që prej ilirëve të lashtë dhe deri në ditët e sotme, rajoni i Shkodrës dhe i Lezhës kanë punuar vreshtat dhe kanë qënë të njohur për verërat e tyre. Verërat, në të shumtën e rasteve, janë prodhuar me rrush të vjelur dhe të verëzuar në kantinat familjare të zonës. Përpunimi i rrushit autokton, i tillë si Kallmeti, së bashku me një përzierje të mirë-balancuar të njohurive tradicionale dhe teknikave moderne, i bëjnë këto verëra unike në llojin e tyre.

Origjina e Verës Kallmet rrjedh prej nje nga llojeve më të lashtë të kultivarëve europianë të rrushit. Historikisht ajo ka qënë e njohur në territoret e Ilirëve, Labeatëve dhe Arbërve, të vendosur përgjatë brigjeve të Liqenit të Shkodrës. Gjatë periudhës së Perandorisë Romake, kjo verë e shkëlqyer, e prodhuar me këtë lloj rrushi, eksportohej anembanë territoreve të Perandorisë. Si pasojë e famës dhe suksesit që po përhapej gjërësisht në Europë, vera Kallmet mori edhe sinonime të shumta, që nga Italia deri në Bullgari e Hungari. Fama e fituar nga kjo verë, u rrit më tej gjatë shekujve të XIII dhe XIV.

Gjatë sundimit të Perandorisë Osmane, vreshtaria dhe verëtaria në Veri të Shqipërisë patën një zbehje të dukshme. Megjithatë, prezenca e fortë e Kishës Katolike në këto zona (veçanërisht në Zadrimë) arriti ta ruajë dhe ta mbajë gjallë me fanatizëm varietetin Kallmet dhe për rrjedhojë të çojë përpara këtë traditë shekullore.

Kallmeti është i njohur edhe për cilësitë e tij unike dhe të rralla. Ky varietet autokton i lashtë njihet më së shumti në llojin e tij të kuq megjithatë kultivohet edhe lloji i bardhë në disa pjesë të vogla të zonës. Kallmeti zakonisht ka veshulë me kokrra të rralla, qofshin të vegjël apo të mëdhenj. Ata kanë ngjyrë manushaqe. Periudha vegjetative zgjat rreth 155-160 ditë me një shumë temperaturash 3200-3400°C. Kushtet klimaterike gjatë lulëzimit ndikojnë shumë në qëndrueshmërinë e prodhimit. Pjalmimi ndihmohet nga kultivarë pjalmues si Sheshi i zi, dhe Merloti. Pothuajse 90 % e lastarëve janë prodhues. Ata japin 2-3 veshulë secili. Një produktivitet i tillë lejon të arrihen sasi të larta prodhimi edhe në kushte të pafavorshme. Rrushi vilet rreth gjysmës se Gushtit dhe përmban 23-25% sheqer, rreth 0.6-0.8 % më shumë se Merloti apo Syrah. Tradicionalisht, Kallmeti është kultivuar në zonën kodrinore të Zadrimës dhe në afërsi të liqenit të Shkodrës. Kohët e fundit po kultivohet në Malësinë e Madhe, Shkodër, Lezhë, Kurbin, Mirditë.

Historiku - Kantina “Kajoshi”

Gjatë periudhës komuniste, fshati Shtoj i Ri, 3 km në veri nga Shkodra, ishte një qendër eksperimentale për kultivimin e frutave dhe të rrushit, ku ishin mbjellë 15 hektarë varieteti autokton Kallmet. Këtu ju mund të gjeni kantinën e verës së familjes Kajoshi, që ka trashëguar dhe mbrojtur 15 ha të kësaj trashëgimie 40 vjeçare gjatë viteve ‘90, kur një pjesë e mirë e aseteve bujqësore u shkatërruan. Përveç rrushit të tij, ai blen nga fermerët e zonës në mënyrë që të prodhojnë 7,000 litra verë. Kjo verë është e njohur në rajon duke qenë se prodhohet tërësisht nga varieteti vendor Kallmet, i kultivuar tradicionalisht me përkushtim të madh nga banorët e Shtojit i Ri në afërsi të liqenit të Shkodrës. Ky varietet rrushi është i shkëlqyer për prodhimin e verërave të cilësisë me karakteristika të veçanta në shije dhe aromë. Kantina e verës ndodhet në një ndërtesë të vogël pranë shtëpisë dhe është mjaft moderne dhe e pajisur mirë në mënyrë që produkti të ketë një cilësi të lartë. Nazmi Kajoshi ka një ide të qartë të strategjisë së biznesit të tij duke synuar vlerësimin e varietetit vendor dhe të njohjes së etiketës së tij në treg. Në 20 vitet e fundit, kjo strategji ka qenë mjaft e suksesshme. Në vitin 2003 Kallmeti i prodhuar nga Kantina Kajoshi u shpërblye me vendin e tretë në konkursin e 12të kombëtar të Shoqatës Kombëtare të Vreshtarëve dhe Verëtarëve. Një vizitë në familjen Kajoshi ia vlen; ju do të keni mundësinë për të parë një vresht ruajtur për 40 vjet dhe një kantinë vere, e cila drejtohet me kujdes dhe pasion.

Verë Kallmet “Kajoshi”

Verë e kuqe e prodhuar nga rrushi Kallmet, një varietet autokton i kultivuar në vreshtat 40 vjeçare të zonës së Shtojit të Ri. Në vitin 1953 janë identifikuar rreth 15 ha me hardhi Kallmet në fshatin Shtoj i Ri (Rrush autokton).

Me qëllim ofrimin e një produkti të pastër dhe natyral, Kantina Kajoshi i kushton një kujdes të veçantë vreshtave duke shmangur kështu trajtimet artificiale gjatë proçesit të verëzimit. Si rrjedhojë e këtij kujdesi, vera reflekton karakteristikat më origjinale të rrushit dhe të territorit.

Kjo zonë është e njohur gjerësisht si tokë pjellore dhe e përshtatshme për kultivimin e drurëve frutorë. Gjithashtu, falë afërsisë me liqenin e Shkodrës, ajo gëzon një klimë të butë, e cila i jep verës karakteristika dhe personalitet unik.

Me një linjë aromash, erëzash dhe frutash të tilla si: qershi, fruta pylli dhe kumbulla, vera “Kallmet” e Kantinës “Kajoshi” është një verë e thatë dhe ka një profil të theksuar tanik.
Ajo përmban një gradë alkoolike prej 14° vol.

Shoqërimi me ushqimin:

Shoqërohet shumë mirë me mishin, djathrat dhe gjithashtu përshtatet në mënyrë të shkëlqyer me kuzhinën tradicionale shqiptare.

Shërbehet në temperaturë: 16°

Thursday 22 January 2015

KUJTIME ME KOLEGUN DHE MIKUN TIM, AGRONOMIN NURI KOKALARI

nga: Koço MOSKO

Boston, MA-SHBA

Nuri Kokalari
(1934 - 1999)

Me Nuriun kam shumë kujtime, sepse ka qenë një nga miqtë dhe kolegët e mi më të mirë gjatë gjithë karieres time bujqësore në rrethin e Gjirokastrës. Në ato vite të vështira, Nuriu ishte modeli i një specjalisti diturak e stoik në bujqësi që nuk ju nënshtrua kurrë slloganeve të kohës. Konsultohej në mënyrën më shembullore me kolegët, i udhëzonte ata por, edhe i dëgjonte me vëmendje e i mbështeste për të përballuar së toku problemet e vështira që paraqiteshin në bujqësi. Ishte i kundondodhur, jo vetëm cep më cep në luginën e Drinos, ku kryhej një aktivitet intesiv bujqësor por, edhe në fshatrat më të largët si në: Pogon, Kardhiq, Zagorie, Lunxheri, Picar, etj. Nuriu ishte një përfaqesues i denjë i intelektualit dhe specjalistit të shquar të bujqësisë në rrethin Gjirokastrës. Bënte një punë të mirë e të thellë shkencore, jo vetëm i pavarur por dhe në grupe pune ku shquhej për bashkëpunimin dhe idetë e tij racjonale e shkencore. Per herë të parë Nuriun e kam njojtur kur isha në vitin e dytë të studimeve të larta për agrionomi, në ILB Kamëz, sot Universiteti Bujqësor i Tiranës. Disa ish studente te tij nga Teknikumi i Delvinës, shokët e mi të grupit, e takuan dhe shkuam të shikonim ndshjen e futbollit të radhës të skuadrës "Dinamo". Të gjithë ishim tifoza të asaj skuadre. Më bëri shumë përshtypje komunikimi miqësor e i veçantë me ish studentët e tij dhe respekti i thellë që kishin ata për ish pedagogun e tyre. Më von me Nuriun u bëmë kolegë dhe miq familjarë të mirë për shumë vjet.

Po cila ishte jeta e tij?

Nuri Kokalari u lind në qytetin e Gjirokastrës, më 25 shkurt 1934 në një familje me tradita të thella patriotike e intelektualësh. Bijë e kësaj familje ishte dhe intelektualia e shquar që u martirizua, Musine Kokalari, si dhe dhjetra të tjerë. Arsimimin 7-vjeçar e kreu në vëndlidje, gjithashtu dhe shkollën e mesme në gjimnazin "Asim Zeneli", të cilin e përfundoi në vitin 1952. Sipas deklarimeve të tij, dëshira ishte të ndiqte studimet e larta për letërsi e gazetari, por kjo nuk ju dha nga regjimi i kohës. Ju mundësuan studimet e larta në Institutin e Lartë Bujqësor, të cilin e përfundoi në vitin 1957. Po në atë vit u emërua agronom në SMT-në e Sarandës, ndërkohë jepte edhe mësim në Shkollën e Mesme Bujqësore, Delvinë. Në vitet 1967–1971, punoi me orë të plota në këtë shkollë. Si mësues të përkushtuar e i përgatitur, Nuriun e kujtonin me shumë rrespekt agronomët që përfunduan në ato vite atë shkollë.

Në vitin 1971, transferohet në rrethin e Gjirokastrës pranë Stacionit Bujqësor, ku ka ndjekur detyra të ndryshme, fillimisht si agropedollog, këtë detyrë e mbajti deri në vitin 1992, i cili udhëhoqi me kopetencë studimet agro-pedollogjike, studimet mbi organizimin e qarkullimeve bujqësore dhe përqëndrim- specjalizimin e kulturave bujqësore. Dha ndihmesën e tij për përdorimin e balancuar e me efektivitet të plehrave kimike. Gjithashtu për një periudhë të shkurtër kohe, për 4-5 vjet deri në vitin 1985, ndoqi dhe problemet e mbrojtjes së bimeve, ku këmbgulte në përdorimin racional të pesticideve sipas shkallës infeksjoneve dhe prognozës. Në bashkëpunim me Ministrinë e Bujqësisë futi trajtimet me avjon për luftimin e krymbit të misrit, etj. Gjatë kësaj periudhe, ka qenë edhe pedagog në filialin e Institutit të Lartë Bujqësor në Gjirokastër si dhe një konsulent për punën shkencore që kryhej në atë kohë në rrethin e Gjirokastrës. Në vitin 1992 kalon Inspektor i Karantinës Bujqësore të jashtme, duke dhënë kontributin e tij edhe në organizimin e kësaj hallke të re në DRBU-në e Gjirokastrës. Punoi këtu deri në vitin 1994 vit, nga ku doli në pension. Nuriu ndërroi jetë pas një sëmundje të rëndë më 8 shtator të vitit 1999. Kurimi intesiv nën kujdesin e familjarëve të tij në spitalet e Janinës dhe Artës në Greqi nuk mundën që t’i shmangnin dot sëmundjen. Iku në një kohë kur kishte shumë gjëra per të na treguar.

Nuriu me një grup specjalistash dhe punonjës bujqësie të rrethit Gjirokastër.

Ai kishte një pasion të madh për vlerat e trashëgimnisë kulturore, etnografike e historike të qytetit të tij. Më kishte qëlluar shpesh që të mi lexonte ato që kishte hulumtuar ose epigramet që i pasqyronte në ditarët me atë shkrimin e tij shumë të bukur. Ditarët nuk janë pak por, 70 vëllime të cilat ruhen nga familja. Këto ditare, janë një enciklopedi gjirokastrite e atyre viteve, pasi përmbledhin ngjarje të kohës e krijimtarinë e tij. Ishte aktiv në shtypin e kohës për propagandimin e problemeve të bujqësisë, por jo vetëm. Mbante lidhje të ngushta dhe mirrte pjesë në të gjitha rrethet intelektuale të qytetit ku diskutoheshin problematika të ndryshme e të mprehta. Fjala e tij në këto mjedise, dëgjohej me vëmendje e rrespekt sepse ai ta impononte atë me njohuritë e thella që kishte.

Më ka qëlluar shpesh që me Nuriun të marr pjesë në shumë ballafaqime, seminare e mbledhje që organizoheshin nga Ministria e Bujqësisë së asaj kohe. Nuriu ishte një nga specjalistat me aktivë në këto aktivitete. Ai natyrshëm dhe bidshëm me syrin e një specjalisti shpaloste përvojën e mirë por, dhe hallet dhe problemet e shumta që haste zhvillimi i bujqësisë në rrethin e Gjirokastrës. Këto veti të tij ai i shpaloste kudo pavarësisht se kush i drejtonte mbledhjet apo kush ishte në presidium të saj.

Më kujtohet se në vitet 90-të në ditët pas rrezimit të Monumentit të diktatorit Enver Hoxha me Nuriun ishim në Tiranë në një koferencë bujqësore të organizuar nga Ministria e Bujqësisë dhe Institucjonet shkencore bujqësore të vendit. Një grup specjalishtësh më në zë të bujqësisë shqiptare filluan të ngacmonin Nuriun:

- - ---Ju të Gjirokastrës, ç’far qe ajo mënxyrë që na bëtë? Dikush tjetër:

– --Kështu jeni ju gjirokastritët, etj. Nuriu e kuptoi që ishte një shaka miqësore por, shakaja është gjysmë e së vërtetës, ai nuk dëshironte t’i fliste njeri keq për qytetin e tij. Futet në mes të tyre duke ngritur dorën lart filloi t'u thotë me zë të lartë:

- Pa dale more shokë, çfar thoni kështu!? Ne një çikë farë kishim, ju e mbollët, e prashitët, e vaditët, e plehëruat. Të gjithë qeshën me të madhe.

Nuriu me një grup specjalistash nga Instituti Kërkimeve Bujqësore Lushnjë
dhe nga Ministria e Bujqësisë në vitet 1970

Me Nuriun kam qenë në një grup specjalizimi dhe në Greqi. Edhe këtu atë e mbaj mend aktiv për të mësuar sa më shumë nga përvoja e fqinjëve. Më kujtohet një detaj i veçante gjat një vizite në Janinë. Po e shkruaj këtu ashtu siç ka ndodhur.

Ishte muai tetor i vitit 1991. Sapo ishin hapur rrugët për vajtje-ardhje të grupeve të specjalistëve për të vizituar qytetin e Janinës në shkëmbimet ndërkufitare, të organizuara e të financuara nga Bashkimi Evropian. Ne mund të ishim grupi i parë, një grup specjalistash të bujqësisë nga Komiteti Ekzekutiv i Rrethit Gjirokastër, që kishim rastin të njiheshim e të shkëmbenim eksperiencën me kolegët e Janinës. Emocionet tona në pikën kufitare ishin të mëdha, sepse e kishim për herë të parë që kapërcenim kufijtë e blinduar të atij sistemi. Pritja nga kolegët e Drejtorise së Bujqësisë Janinës, ishte tepër miqësore. Ishte një solidaritet i sinqertë fqinjësh e kolegësh. Kishim dëgjuar për njëri- tjetrin, për qytetet tona në bisedat e përditeshme por kurrë nuk kishim patur kontakte. Në Kakavie, kishte dale vetë drejtori me dy specjalistë. Gjatë rugës për në Janinë, kolegët grekë na treguan me dorë nga makina grupe shqiptarësh që ishin futur në thellësi të tokës greke, të cilit e vazhdonin rrugën me këmbë arave për të mos i kapur policia. Kjo na krijoi një ndjesi jo të mirë për çastet emocionale që po kalonim por dhe një habi. Një habi, sepse dyndjet e paligjëshme të refugjatëve shqiptarë, grekët bënin sikur nuk i shikonin.

Na sistemuan në Kalista, në një qendër për trajnime të fermerëve. Ditën bënim leksione ose vizita në fermat rreth Janinës, ndërsa në darkë shkonim në qytetin e Janinës me një linjë autobuzi urban. Atë ditë kolegët grekë na krijun mundësinë të vizitonim qendrat historike dhe turistike, kryesisht kalanë dhe ishullin në liqenin e Janinës, me muzeun ku isht vrarë Ali Pasha. Nuriu gjatë spjegimeve të cicerones, i bëri një pyetje:

- Si e keni ju Ali Pashanë, të mirë apo të keq? Ciceronia u mendua pak dhe tha:

- As të mirë, as të keq. La të nënkuptohej se kjo është historia jonë.

Mbasi shijuam dhe një drekë të mirë në ishullin e liqenit, gosti nga koleget grekë, vonë në darkë me autobuzin e linjës po ktheheshim në qendrën, në Kalista. Unë me Nuriun ishim ulur ne sediljen pas shoferit të autobuzit. Nuriu kishte mbushur duart me dosjet e tij që nuk i ndante asnjëherë nga vetja, me fletë- palosje, gazeta e materjale të tjera që kish marrë gjatë vizitave. Befas levizi nga vendi dhe m’u drejtua mua:

- Merri lejë shoferit, të them një vjershë se ti di greqisht. Pastaj vazhdoi- Pestu tu odhigo na po ena pima! Shoferi një meso burrë simpatik, vura re se qeshte nën buzë. Ai nuk foli po ngriti supet dhe me atë veprim sikur donte të thoshte se nuk di gjë unë, ose mos më ngatërroni mua. Hodha sytë nga pas nga shokët, miku jonë Resul Erindi që ishte dhe kryeagronom i rrethit në atë kohë, ai ma bënte me shenjë me kujdes se mos bëjmë incident, por dhe me dorë sikur thoshte, jepi të dalë ku të dalë. Resuli dinte greqisht se kishte qenë mesues per disa vjet ne shkollën e mesme Dervicjan.

- E more si thua? -vazhdonte të ngulte këmbë Nuriu duke m'u drejtuar përsëri e përsëri, herë shqip e herë greqisht

- E po thuaje se na plase! - i them më në fund, duke parë qëndrimin tepër miqësor të shoferit të autobuzit.

Nuriu u ngrit në këmbë duke u drejtuar nga pasagjerët, fillojë të recitojë me zë të lartë e kumbues siç dinte ai në greqisht:

Na sikothis Ali Pasha (Të ngrihesh Ali Pasha)

Na pas stin Tepeleni (Të vesh në Tepelenë)

Dhe sikonome apo ti Janina (Nuk ngrihem nga Janina)

To qiameti na jeni (Të bëhet qiameti)

Emena mu lene Ali Pasha (Mua më quajnë Ali Pasha)

Mu lene qe Ali Baruti (Më quajnë dhe Ali Baruti)

Pu vastaksa to polemo ( Që përballova luftrat)

Me to Sulltan Mahmuti (Me Sulltan Mahmutin)

Pasagjerët që pothuaj e kishin mbushur autobuzin po e ndiqnin në heshtje me një buzëqeshje të lehtë, ndërsa dikush përplasi dhe duart. Ishte koha kur shqiptarët strukeshin në autobuza për të mos u diktuar, sepse pjesa më e madhe e tyre ishin pa dekumenta të rregullta. Mesazhi i Nuriut për pasagjerët e autobuzit, ishte i qartë: ne kemi një histori të përbashkët. Jo vetëm nga Ali Pashai por Nuriu kujtonte Birbilejtë, Marko Boçarin, Xhavellat, shqiptarin e shquar të greqisë gjirokastritin nga Manalati Kapo Distria, etj. Sikur të mos arrinte kjo, ai vazhdoi të këndonte një këngë hit të kohës:

To dhikomu paplloma

Ine ja dhjo atoma

Qe dhe mperni mballoma

To dhikomu paplloma

Pasagjerët e autobuzit filluan të shkrifërohen, duartroktitjet ishin më të forta e më të zgjatura, madje dikush dhe bërtiti “bravo”. Nuriu jo pa emocione, u kthye nga unë e më tha:

- Ja kështu more Kosta, i di ti këto? Këto mund ti bënte vetëm Nuriu. Ai tashmë e kishte dhënë mesazhin vëllazëror e miqësor të fqinjeve veriorë njëkohesisht kish shkarkuar dhe ngarkesën emocionale qe kish marrë atë ditë nga muzeumet e Janinës dhe tani ndihesh i lehtësuar.

Kryetari Unionit të Gazetarëve të Shqipërisë, Aleksandër Çipa, në përvjetorin e 15^-të të vdekjes së tij, u shpreh: “Nuri Kokalari ishte bardi i mënçurisë spikatëse, që mbart gjenetikisht ADN-ja prej qytetit të ngurtë dhe si gene të pastra si pasardhës i familjes Kokalari me kontribut qytetar, atdhetar dhe kulturor”. Ndërsa kryetari i bashkisë, Flamur Bime, tha: “Fjala e Nuri Kokalarit, peshonte rëndë në marrdhëniet e tij të përditëshme me bashkëqytetarët, me kolegët dhe miqtë e tij të shumtë. Nuriu ishte njeri me njohuri të thella enciklopedike, me veti e pasione të veçanta, njeri me prirje filozofike dhe humane, njohuri të cilat i reflektonte dhe i përcillte me thjeshtësi e humor tek të gjithë njerëzit që e rrethonin, në familje, në shoqëri dhe krijimtari”.

Nuriu kishte një pasion të veçantë edhe fotografinë. Ai ka lënë të sistemuar një koleksion të pasur me fotografi ndër vite të cilat i ka shoqëruar edhe me shënimet përkatëse. Familja disa krijime të tij nga ditaret që mbante Nuriu pas vdekjes së tij, i ka përmbledhur në librin “Epigramet e Nuriut”, botuar nga Shtëpia Botuse “Albin”, Tiranë në vitin 2002.