AGRONOMË LIBOHOVITË NË VITE

BAJAZIT HAMIT HABIBI

Përgatiti:  Besnik ISMAILATI

Agronom , Publicist

Libohovë, Gjirokastër. 

Bajazit HABIBI

U lind në Libohovë më 05.05.1916 në Lagjen Marinë. Në vitet 1924–1925 kreu shkollën parafillore në Libohovë, nga viti 1926 deri në vitin 1931 vazhdoi shkollën fillore po në Libohovë. Në muajin shtator të vitit 1933 filloi studimet në shkollën e mesme bujqësore amerikane në Golem të Kavajës, të cilën e përfundoi në vitin 1937. U diplomua teknik i mesëm bujqësie i kualifikuar. Pasi mbaroi këtë shkollë në muajin janar të vitit 1937 punoi në Vlorë në Zyrën e Bujqësisë, teknik krasitës i ullinjëve. Këtu kreu një kurs specializimi me një profesor italian për ullirin. Në korrik të vitit 1937 kreu tjetër kurs në Institutin e Xhafzotajt në Durrës për frutikulturën po me specialist të huaj. Nga ky konkurs bëri konvertim të diplomës në agronom të mesëm.

Në muajin tetor të vitit 1937 u emërua në Zyrën e Bujqësisë në Bilisht. U caktua me punë në Komunën e Hoçishtit. Këtu qëndroi deri në muajin prill të vitit 1938. Nga 12.05.1938 deri në muajin shtator të vitit 1938 kreu shërbimin ushtarak në Kazermat e Ali Rizait në Tiranë. 

Në muajin shtator të vitit 1938 punoi në fidanishten e Laprakës. Këtu qëndroi një muaj dhe pastaj u caktua për piketimin e zonës rreth pallatit të Zogut për të mbjellë pemë. Më 18.12.1938 emërohet nga Ministria e Bujqësisë Teknik Bujqësor në Zyrën e Bujqësisë në Elbasan. Këtu puna vazhdoi deri në muajin mars të vitit 1939. Në muajin tetor të vitit 1940 caktohet kontrollor gruri. Punoi këtu deri më 12.07.1941. Pas kësaj date u emërua në Fushë Kosovë të Prishtinës. Në shkurt të vitit 1944 largohet nga Kosova. 

Pas largimit nga Kosova qëndroi 3 muaj në Pukë. Në muajin korrik të vitit 1944 u caktua në Fermën e Xhafzotaj. Në Xhafzotaj qëndroi deri më 28.03.1945. Nga këtu u transferua në Elbasan në Fushë Mbret, deri në qershor të vitit 1946. Prej këtu u transferua në Fermën e Llakatundit të Vlorës, punoi vetëm 10 muaj sepse u transferua në Kuçovë për të ngritur një fermë të re, nga muaji prill i vitit 1946 e deri në muajin tetor të vitit 1948. Më 20 prill 1947 mori detyrën agronom dhe pak më vonë kryeagronom. Në muajin tetor të vitit 1948 u transferua në fermën e Sukthit. Në këtë ndërmarrje punoi deri në vitin 1968.
Në vitet 1959 - 1963 kreu studimet në Institutin e Lartë Bujqësor në Kamëz - Tiranë.

Nga viti 1961 e deri në vitin 1964 punoi në fermën e Vorës me detyrën e kryeagronomit të fermës. Nga viti 1964 e deri në vitin 1968 u rikthye në N. B Sukth. Në N. B Sukth pati detyrën e agronomit dhe për shumë vite përgjegjës i sektorit të Perimores. Nga muaji shtator i vitit 1968 e deri në muajin korrik të vitit 1971 ishte pedagog në shkollën e mesme Bujqësore të Golemit. 

Në vjeshtën e vitit 1971 e deri në muajin korrik të vitit 1977 u emërua në fermën e Kamzës në Tiranë. Gjatë kësaj periudhe ishte pedagog në Institutin e Lartë Bujqësor në Kamëz. 

Puna e pedagogut në Teknikumin Bujqësor të Golemit dhe në Institutin e Lartë Bujqësor të Kamzës ka lanë mbresa të pashlyera te qindra e mijra nxënës e studentë në mbarë vendin, ata kujtojnë te profesori i tyre punën plot përkushtim e me vizion bashkëkohor si në aspektin profesional dhe atë shoqëror. Në kujtesën e atyre që kanë punuar e jetuar me Bajazit Habibin u ka mbetur në mendje si një njeri i thjeshtë, intelektual i kompletuar, i komunikueshëm me të gjithë, kërkues e korrekt në punë.

Doli në pension në vitin 1977. Nga muaji korrik i vitit 1977 e deri në muajin dhjetor të vitit 1985 punoi në Institutin e Perime - Patateve në Tiranë, bashkëpunëtor shkencor. Nga muaji janar i vitit 1986 edhe pse ishte pensionist vazhdoi punën në Ministrinë e Bujqësisë në Drejtorinë e Perimeve. Më 31.12.1987 e ndërpreu punën për pamundësi fizike për të ndjekur punët nëpër rrethe.

Krijimi i varietetit të ri të domates 10 X bizon në vitin 1961, ishte një nga sukseset më të mëdha të karrierës së tij profesionale.

Ka bërë tre studime në lidhje me farërat e qepës së bardhë, domates 10 x bizon dhe pjeprit Veden. Ka dhënë rezultate të larta në prodhimin e perimeve dhe cilësi të mirë. Krijoi varietete të reja të qepës së bardhë, të specit, të preshit. Një punë të palodhur shkencore e profesionale Bajazit Habibi kreu në Institutin Perime - Patate në Tiranë, ku puna me kulturën e pjeprit e bëri të dëgjuar e respektuar në të gjithë kultivuesit e kësaj kulture në mbarë vendin.

Gjithashtu ka shkruar tre libra për perimekulturën. Emri i tij është edhe në Enciklopedinë Shqiptare ku flitet për perimet.

Ka qënë autor i tre librave të botuara:
Prodhimi i farërave të perimeve – 1972
Perimet: për specialitetet agronomi dhe frutikulturë të shkollës së mesme bujqësore – 1974
Perimet: për shkollën e mesme bujqësore – 1979

Për punën e tij është nderuar me fleta lavdërimi, fleta nderi dhe dekorime siç janë :

Urdhëri i Punës Kl.2-të më 27.03.1954

Urdhëri i Punës Kl.2-të më 07.01.1957

Urdhëri i Punës Kl.1-rë më 18.05.196

Çmimi i Republikës i Shkallës 3-të, më 21.04.1970

Por Bajaziti ishte edhe një prind shembullor , sikurse edhe për kujdesin që tregonte për arsimimin e fëmijëve. 

Bajazit Habipi vdiq më 17.01.2009. 

Kolegët, specialistët, fermerët që e kanë njohur e punuar me agronomin, pedagogun, shkencëtarin Bajazit Habibi do ta kujtojnë gjatë mbasi me punën e veprën e tij në shërbim të bujqësisë shqiptare ai la kujtime e vepra të pashlyera. 

" Material i shkëputur nga gazeta “Libohova “ nr. 11 , gusht 2004, shkrim i Gani Ruçit me titull: “Agronom Bajazit Habibi gjithë jetën ia kushtoi bujqësisë.”, për kontributin e tij në punë ai është lauruar me “Çmimin e Republikës”.

Bajaziti është cilësuar si njeri i punës, që kudo jepte shembullin personal. Atë e gjeje gjithnjë pranë punëtorëve dhe specialistëve. Njeri i komunikueshëm dhe shumë praktik. Ai ka mbetur në kujtesën e atyre që e kanë njohur dhe punuar me të me konsideratat më të larta, për thjeshtësinë, për ndërgjegjen e lartë në punë, si njeri i shkuar me të gjithë dhe kërkues në zbatimin e disciplines teknike në prodhim.”

Në formimin e tij dhe dashurinë për profesionin, ndikoi në mënyrë të veçantë trupi mësimor dhe programi shkollor i shkollës së Kavajës, ku përveç anës teorike një vend të rëndësishëm zinte puna praktike dhe eksperimentale për prodhimin e frutave dhe perimeve nga vetë nxënësit, për të mbuluar një pjesë të mirë të shpenzimeve të shkollës.
…
Puna e bërë në fermën e Sukthit për dy dekada, mbështetur edhe në përvojën e prodhuesve më të mirë të perimeve, në shfrytëzimin e literaturës dhe të gjuhëve të huaja që ai zotëronte, si anglisht, italisht dhe sllavisht, e ndihmuan atë që të përzgjedhi një qepë të bardhë (që ishte në zhdukje), të cilën e emërtoi “ qepa e bardhë e Sukthit”, dhe një tip speci mbushës të verdhë, që po ashtu ai ishte në zhdukje e sipër, të cilët gjetën përhapje në të gjithë vendin. Shumëzoi një lloj preshi me kërcell të gjatë, që sot zë 70% të konsumit të tregut, i emërtuar si preshi i Kasharit. Në vitin 1953 u mor me kultivimin e hibrideve në perime dhe prodhoi për herë të parë në vend farën e domates “10 x bison”. Kjo domate hyri në tregun e brendshëm në vitin 1956 dhe nga viti 1961 e deri në vitin 1976 luajti një rol shumë të rëndësishëm për furnizimin e tregut të brendshëm dhe të eksportit me prodhim të hershëm.

Agronom Bajazit Habipi ka dhënë një ndihmesë të veçantë për të specializuar punonjësit që drejtonin prodhimin në sektorin e perimeve, ka ndihmuar në përgatitjen e studentëve dhe të nxënësve të shkollave bujqësore, si në Teknikumin e Golemit, Institutin e Lartë Bujqësor, etj.

Një pjesë e kontributit të tij është pasqyruar në dy librat me vlerë që ai ka botuar për perimekulturën në Shqipëri.

Emri i tij është regjistruar në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, viti 1985.

AGRONOMË LIBOHOVITË NË VITE

 - ILIR ABEDIN ÇIÇI -

Përgatiti:  Besnik ISMAILATI

Agronom , Publicist

Libohovë, Gjirokastër. 

Ilir Abedin ÇIÇI

Ilir Abedin Çiçi ka lindur më 2 janar të vitit 1948 në Tiranë. Në moshën 3 vjeçare merret nga prindërit e nënës që banonin në rrugën “Budi” në Tiranë, për arësyen se atje ku jetonin në Kodër Kamëz (banesa ku sot është Rektorati i Universitetit Bujqësor), nuk kish kopësht .

Në vitin 1953 fillon shkollën fillore dhe në vitin 1961 kryen arsimin shtatëvjeçar në shkollën “Kosova”, Tiranë.

Dëshira e babait ishte që të vazhdonte shkollën për agronom dhe kryesisht në Teknikumin Bujqësor të Golemit, Kavajë . Pas shumë përpjekjesh u bë e mundur regjistrimi në këtë teknikum, ku u mundesua edhe një burse e plotë. Studimet i përfundon në vitin 1965 ku dipllomohet Agronom i Mesëm , Dega Frutikulturë.

Më 1 shtator të vitin 1965 fillon punë si preparator pranë Institutit Bujqësor Kamëz, por që e ndërpret pas miratimit të fillimit të studimeve të larta pranë këtij Instituti me bursë të plotë, studime të cilat i përfundon në shkurt të vitit 1970.
Në korrik të vitit 1970 emërohet në rrethin e Matit si agronom pemtarie, në sektorin e qendrës të N.B. “Rinia”, punë të cilën e vazhdoi deri në fund të vitit 1971, më vonë transferohet në N.B. “Ylli i Kuq “, Kamëz, ku fillon punë si agronom pemtarie në sektorin e Tapizës. 

Sektori kishte një sipërfaqe prej 900 ha pemtore me material mbjellës të importuar nga Italia , përgjithësisht me mollë, dardhë, kumbulla, pjeshkë dhe një sipërfaqe të konsiderueshme me fiq. Po kështu ky sektor kishte edhe rreth 40 ha me ullishte të vjetra që realizonin një rendiment deri në 17- 20 kg/rrënjë. Gjithashtu sektori kishte një sipërfaqe tokë arë prej rreth 1000 ha e cila ishte në dispozicion të blegtorisë në sigurimin e bazës ushqimore. Ai dispononte një bazë mekanike që i përgjigjej detyrave ekonomike të sektorit.

Nga viti 1973 deri në fund të vitit 1975 kryen detyrën e agronomit të sektorit dhe pastaj emërohet përgjegjës i sektorit të Tapizës, detyrë të cilën e kryen deri në vitin 1978, pastaj kalon agronom i sektorit të Çerkezës , detyrë që e kryhen deri në fund të vitit 1981.

Në dhjetor të vitit 1981 e deri në vitin 1983 aktivizohet në aparatin e Kryeministrisë me grup pune. Në vitin 1984 rikthehet në N.B. Kamëz me detyrën e kryetarit të degës së prodhimit, ku punoi deri në vitin 1985.

Me vendim të Ministrit të Bujqësisë, në tetor të vitit 1985 emërohet Specialist në Institutin e Kërkimeve të Pemëve Frutore dhe Vreshtave.

Në muajin prill të vitit 1986 e deri në shtator të vitit 1988 , punon kryeagronom (dublant) në N.B e rrethit të Dibrës, dhe në tetor të vitit 1988 rikthehet në Institutin e Kërkimeve të Pemëve Frutore dhe Vreshta në sektorin e pemtarisë me detyrë kërkues shkencor, duke kryer një seri studimesh në grup si si anëtar i nomenklaturës së Këshillit të Ministrave, mbi rajonizimin e kulturave dru frutore, studimin e bonetimit të kulturave dru frutore dhe hardhisë, etj., që ishin projekte të Ministrisë së Bujqësisë, kryesisht në vlerësimin dhe përshkrimin e kultivarëve të pemëve frutore, apo edhe në projektet te Komitetit të Shkencës dhe Teknologjisë, për grumbullimin, vlerësimin, përshkrimin dhe mbrojtjen e burimeve gjenetike autoktone të pemëve frutore.

Në vitin 1991 deri në tetor të vitit 1995 komandohet drejtor i Institutit të Kërkimeve të Pemëve Frutore dhe Vreshta, duke vazhduar detyrat kërkimore shkencore me studime dhe projekte. Gjatë kësaj periudhe u krye studimi mbi ristrukturimin e institucioneve kërkimore shkencore në vartësi të Ministrisë së Bujqësisë mbi mundësinë e grupimit dhe reduktimit të institucioneve kërkimore shkencore. Në fund të vitit 1995 u vu në zbatim studimi dhe u realizua bashkimi i Institutit të Kërkimeve të Pemëve Frutore dhe Vreshtave me Institutin e Ullirit dhe Agrumeve me qendër në Vlorë duke u emërtuar Instituti i Ullirit dhe Agrumeve. 

Me bashkimin e Institutit të Kërkimeve të Pemëve Frutore dhe Vreshta me Institutin e Ullirit dhe Agrumeve, bërthama e Tiranës mbeti si bazë eksperimentale dhe iu bashkua departamentit të Hortikulturës dhe Mbrojtjes së Bimëve në Universitetin Bujqësor të Kamzës, Tiranë. 

Në vitin 1996 pranohet si pedagog i jashtëm ku jep lëndën e Vreshtarisë me studentët e Fakultetit të Agronomisë.

Më 25 qershor të vitit 1999 mbron doktoraturën me temën e disertacionit: “Eksplorimi i resurseve gjenetike autoktone të dardhës në disa treva të Shqipërisë , si dhe studimi agrobiologjik dhe pomologjik i saj në trevën e Tiranës” me vlerësimin “Shumë mirë”, duke marrë gradën shkencore “DOKTOR” në fushën e shkencave bujqësore.

Gjatë viteve 2000 - 2008 vazhdon punën ne eksplorimin e burimeve gjenetike në kuadër të projektit SIDNET, grumbullimi i materialit dhe shumzimi i tyre, duke bërë të mundur edhe ngritjen e koleksionit të burimeve gjenetike autoktone të specieve të mollës, dardhës, ftoit, kumbullës, qershisë, vishnjes, pjeshkës ,zerdelisë, bajames ,arrës dhe lajthisë.

Mbeshtetur në punën kërkimore të realizuar në vitin 2009, merr titullin Profesor i Asociuar.

Në vitin 2008 - 2011 me një grup pune u krye studimi i : “Studimi mbi gjendjen dhe perspektivën e zhvillimit të drurëve arrorë (arra, gështenja, lajthia, bajamja dhe shega në Shqipëri.”

Më 2 janar të vitit 2012 mbush moshën dhe del në pension. Me gjithë shkëputjen nga universiteti, vazhdon punën në evidentimin, vlerësimin dhe koleksionimin e burimeve gjenetike autoktone të mbështetur në kuadër të projektit të financuar nga FAO . 

Disa nga punimet kryesore të veprimtarinë shkencore të drejtuara na Ilir Çiçi mund të përmenden: Grumbullimi dhe studimi i resurseve gjenetike. (1992-1994); 

Grumbullimi, ruajtja, studimi dhe vlerësimi i resurseve gjenetike autoktone në pemët frutore dhe hardhi. (1995-1999); 

Gjurmimi, skedimi dhe vlerësimi i resurseve gjenetike të egra e të ngjajëshme me to në pemët frutore, hardhi, ulli e agrume. (2000-2003) si bashkëpunëtor; 

Krijimi, mirëmbajtja, studimi dhe vlerësimi i koleksionit rajonal të pemëve frutore, hardhisë dhe ullirit për Zonën Qendrore dhe Veri lindore të Shqipërisë. (2003- 2010); 

Përshpejtimi i futjes në prodhim të blloqeve të reja të mbjella me pemë frutore (dardhë) në rrethin e Beratit nëpërmjet zbatimit të një teknologjie të përparuar dhe bashkëkohore. (2001-2004); 

Zbatimi i një teknologjie bashkëkohore për sigurimin e prodhimeve të larta e cilësore në pemët frutore . (2005-2007); 

Përshpejtimi i futjes në prodhim i blloqeve të reja të mbjella me pemë frutore ( qershi ) në rrethin e Skraparit nëpërmjet zbatimit të një teknologjie të përparuar dhe bashkëkohore. (2001-2004)- bashkëautor; 

Krijimi i fondit të parashumëzimit të pemëve frutore, hardhisë, ullirit dhe agrumeve, bazë për prodhimin e fidanave të çertifikuar të pemtarisë. (2002- 2008) –bashkëpuntor; 

Identifikimi molekular me anën e profileve mikrosatelitore të kultivarëve të Vitis Vinifera L. në Shqipëri dhe studimi i lidhjeve gjenetike të tyre me kultivarët në Greqi. (2003-2005) – bashkëpuntor; 

Evidentimi dhe vlerësimi i resurseve gjenetike të egra në pemët frutore, hardhi dhe ullinj. (2003- 2005)- bashkëpuntor;

 Përcaktimi i nivelit optimal të ndërhyrjes me anë të rrallimit të frutave në pemtoret intensive me mollë. (2006 – 2007)- bashkëpuntor; 

Studimi: “ Vreshtaria në rrethin e Beratit , gjendja reale e përpunimit dhe marketimit të rrushit dhe tendencat e zhvillimit të saj në të ardhmen”.- bashkëpuntor; 

Studimi :“Gjendja aktuale e gështenjës në zonën Verilindore të Republikës së Shqipërisë si dhe tendencat e zhvillimit të saj në të ardhmen”- bashkëpuntor; 

Krijimi, mirëmbajtja dhe studimi i koleksionit rajonal të pemëve frutore, hardhisë dhe ullirit.- drejtues; Krijimi i fondit të parashumëzimit të pemëve frutore, hardhisë, ullirit dhe agrumeve, bazë për prodhimin e fidanave të çertifikuar të pemtarisë. (2002- 2008)- bashkëpuntor; 

Zbatimi i një teknologjie bashkëkohore për sigurimin e prodhimeve të larta e cilësore në pemët frutore . (2005-2007)- drejtues; 

Përcaktimi i nivelit optimal të ndërhyrjes me anë të rrallimit të frutave në pemtoret intensive me mollë. (2006 – 2007).

Botime të autorit: 

Kultivarët autoktonë të dardhës. (2003) - Monografi; 

Shërbimet agroteknike gjithëvjetore në pemët frutore. – Broshurë; 

“Dardha” - Broshurë; 

Resurset e egra në pemtari. (2005)- Monografi (Grup autorësh); 

Kultivarët autoktonë të hardhisë (2006)- Monografi (Grup autorësh) ; 

Boçet Mjedhra dhe manafera. (2008) -(Bashkë autor); Resurset gjenetike 2007.; 

Resurset vendore në pemët frutore, ulli dhe rrush.- (Grup autorësh); 

Bimët arrore dhe shega, potencialet ekonomike dhe natyrore në Shqipëri. 2011- (Grup autorësh); 

Pemtaria dhe vreshtaria në Shqipëri dhe Kosovë, 2017. - Botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Kosovës.) - Grup autorësh)

Ilir Çiçi është edhe udhëheqës shumë temave me studentët e agronomisë si: Diploma për 30 studentë; 2 mikroteza dhe 4 diploma masteri.

Gjithashtu ai ka edhe shumë punime shkencore të botuara në Buletinin e Shkencave Bujqësore, si: Resurset gjenetike në pemët frutore, hardhi, ullinj e agrume. ; Studimi agrobiologjik e pomologjik i disa kultivarëve të dardhës; Studimi i resurseve gjenetike të egra në pemtari; Studimi krahasues mbi nënshartesat më të përshtatshme për kultivarët e rrushit Shesh i Bardhë dhe Shesh i Zi mbi afinitetin dhe përqindjen e prodhimit të fidanave.

Po kështu ai ka edhe disa Postera si : 

në Konferencën Ndërkombëtare për Resurset e Egra Bimore të Italisë.; 

Monitoring of fruit crops wild relatives in Albania.; 

Poster në Konferencën Ndërkombëtare për vlerësimin e kultivarëve autoktonë të Italisë; 

Monitoring of pear fruit re, lativs in Albania ; 

“Për një përmirësim të mëtejshëm të punës për ruajtjen e resurseve gjenetike bimore dhe ritjen e rolit të Institucioneve Shtetërore në këteëdrejtim.; 

Referat. Workshop i E.SH.F. Fidanave - Grup autorësh. 

“Gjendja dhe perspektiva e zhvillimit të pemtarisë në vendin tonë”- Referat Simpozium I.P.Vlorë.- Grup autorësh. 

“Fuqizimi i punës seleksionuese nëpërmjet shfrytëzimit më të mirë të burimeve gjenetike bimore autoktone . Referat Workshop IMO dhe FAO- Grup autorësh. 

Resurset gjenetike në pemët frutore autoktone , Referat Workshop ,Simpozium I. M. O. Shkodër. Studimi: “Vreshtaria në rrethin e Beratit , gjendja reale e përpunimit dhe marketimit të rrushit dhe tendencat e zhvillimit të saj në të ardhmen”. Referat në rrethin e Beratit në prezantimin e studimit (Grup autorësh).; 

Studimi :“Gjendja aktuale e gështenjës në zonën Verilindore të Republikës së Shqipërisë si dhe tendencat e zhvillimit të saj në të ardhmen”. Referat në rrethin e Tropojës në prezantimin e studimit (Grup autorësh).

LUNXHËRI, KRAHINË E BUKUR!

Përgatiti: Zija BASHA

Gjeograf, Historian dhe Publicist

ish drejtor i shkollës së Mesme Lazarat

Çikago, IL - SHBA

Zija BASHA

               Përballë qytetit të gurtë të Gjirokastrës, fshatrave të Lazaratit e Mashkullorës ndodhet mali i lartë i Lunxhërisë e në këmbët e tij krahina parajsore me të njëjtin emër, Lunxhëria. Çdo mëngjez na çfaqet mali madhështor që zoti i botëve e ka qendisur si me dorë. Që në femini, ne që i kemi vendbanimet të kumbisur në malin e Gjerë,  e gjer më tani në moshë madhore  jemi mësuar me këtë mbrekulli të natyrës shqiptare, prandaj çdo ditë e kundrojmë se ke ç'shikon në këtë pamje të bukur. Një vajzë shqiptaro-amerikane nga Lazarati  në maj 2009 tha: "Kam parë gjithë natyrën e mbrekullitë amerikane e evropiane, por si ky mal i bukur s'më kanë parë sytë kurrë. Ah, Shqipëria ime që të ëndëroja e tani të shikoj! Të dashuroj, e shtrenjta ime!".

            Si vazhdim i vargmalit të Shëndëllisë përballë Tepelenës ky mal zgjatet nga maja e Golikut  drejt juglindjes, ulet që nga çuka e Bredhave drejt qafës së Çajupit e fillon përsëri ngritjen deri te çuka mbi Erind. Prej kësaj çuke vazhdon duke u valëzuar në drejtimin veri-perëndim e jug-lindje si e drejtuar nga një dorë mitologjike misterioze. Afër majës së Lepushës  kreshta ndahet në dy degë, ajo perëndimorja  që ngrihet me majën e bukur të Marotasë e vazhdon zbritjen e harkuar bukur drejt rrjedhës së lumit të Suhës ne grykën e Selckës. Kreshta lindore ecën paralel me të dhe duke u ulur drejt jugut ndahet në dy kreshta, njera  e harkuar drejt lindjes që shkon drej Poliçanit, e tjetra që zbret drejt juglindjes në grykë të Selckës  duke krijuar një  "rrethim " natyral të fshatit Selckë me pasojë të një mikro klime për të. Prania e cirqeve midis dy kreshtave paralele, megjithse të vegjël, janë shkaktuar para e pas epokës së akullnajave ku çfaqen edhe fenomenet karstike me gropa e guva te thella. Po këto përkulje paraqesin qartë edhe moshën gjeologjike të këtyre shtresave gëlqerore sedentare që nga mesozoiku deri në moshat më të reja kenozoike. Prania e fosileve në këto formacione vërtetojnë këtë sipas paleontologeve. 

            Rreth 60-65 miljon vjet më parë mali Lunxherise doli nga ujrat detare e ka pamjen e sotme si gjithe malet e Shqipërisë së lartë bregdetare. Ndryshimet i ndodhin nga agjentët atmosferikë e levizjet e brendëshme vertikale që janë të përherëshme. Në këmbët e këtij mali madhështor ndodhen formacione vullkanike që fillojnë nga ultësira e Drinos drejt shpateve perëndimore në 700 m latrësi, në lartësitë e Saraqinishtës e Labovës së Zhapës. Mbi Erind ndodhet një gropë si krater vullkani. Edhe nga lugina e Zagoris ndodhen formacione të tillë në këmbët e këtij mali. Perveç formacioneve të shkatëruara vullkanike në pjesën më perëndimore është prania e shkëmbenjve të butë rënore. Ata çfaqen mbi sipërfaqe në Pesjak në jug, në lindje të fshatit Asim Zeneli, në Krinë, ndënë Dhoksat, Këllëz, Mingul, Nokovë, Erind, Hundëkuq, Tërbuq e deri në afërsi të Hormovës. 

            Në pjesën e sipërme të shtuforeve ka prani të shpellave me konglomerat gurësh gëlqerorë të lidhur me praninë e kriprave të gëlqerorëve. Me gurë të tillë lunxhotet kan ngritur kalanë e Leklit, murin rrethues e godinat në qytetin e Antigonesë që ndërtoi Pirrua për nder të gruas së tij Antigona. Me gurët e shtufit mjeshtrit lunxhotë ndërtuan banesat në mijra vjet e krojet karakteristike të tyre. Kalatë e Labovës së Kryqit janë ndërtuar me gurë gëlqerorë të nxjerë aty pranë, që është pjesë e ndarë nga vargmali Lunxhëri - Bureto si pasojë e thyerjes tektonike të formacioneve nga  lëvizjet anësore. 

            Krahina e Lunxhërisë  ka klimë subtropikale mesatare me dimër të butë e verë jo shumë të nxehtë. Temperatura e janarit arrin 9 deri në 11 gradë celcius. Temperatura e korrikut arrin në 28 deri 32 gradë C. Këto janë temperatura që influencohen në dimër nga erërat e ftohta veriore që depertojnë nga gryka e Leklit e qafa e Çajupit. Krahina është e ekspozuar nga erërat  e ngrohta bregdetare të ngarkuara me lagështi  që kapërcejnë malin e Gjerë  e duke ngjitur Lunxhërinë ftohen e lëshojnë lagështinë. 

            Reshjet në Lunxhëri arrijnë 2000 deri 2200 mm në vit. Shira bien edhe në verë, shira lokale, nga veshja e terenit me pemë. Në Lunxhëri gjat verës ka fllade lokale tipike "bori" e "feni". Gjat ditës kur ajri mbi Lunxhëri ngrohet ngrihet lart(feni) drejt lartesive  e pirra malore valëzon si gruri në shpate  në mbasdite. Natën ftohja e ajrit në lartësitë e bën të zbresë poshtë  në formën e flladit freskues (bori)

            Në lartësitë ku takohen gëlqerorët me vullkaniket dalin mbi sipërfaqe ujrat e shumta  që zotëron krahina. Gurrat, burimet e krojet e Lunxhërisë janë pasuri e kësaj krahine të begatë. Ujët e pijshëm është me bollëk  nga ku merr edhe qyteti i Gjirokastrës, nga burimi Tranoshishtës dhe i Hosit, që burron nga lartësitë e Labovës Zhapës. Çdo fshat i Lunxhërisë ka kroin e vet  me ndërtim me gurë të gdhendur disa edhe te mbuluar me dërrasa guri  punuar mjeshtërisht. Krojet mbahen pastër e kanë hapësirë të mirëmbajtur që njerëzit e kafshët që pinë ujë të jenë të sigurt nga gjallesat grabitqare natën e ditën. Ne Qestorat e në Selckë ujët e kroit vjen nga lartësitë e malit me qyngja ose llagëm të ndërtuar me pllaka guri të lidhura me gurasan, një lloj llaçi i përgatitur me tullë të shtypur e gëlqere të pastër druri.

            Relievi i krahinës së lunxhërisë është i alternuar me lëndina të bukura, kodra, sheshe, përrenj e një lumë i vogël, Nimica që rrjedh gati në mezin e saj  e cila është hapsirë që e ndan krahinën në dy pjesë verioren e jugoren. Gjat periudhës së shirrave prrenjtë sjellin sasira të mëdha uji që dredhojnë kodrave  drejt ultësirës së Drinos. Por megjithë në burrimet e shumta  lunxhotët kanë ndërtuar edhe rezervuare uji në tokat argjilore  pothuaj në çdo fshat. Krahina është e pasur në toka të hirta, të hirta kafe, argjilore, argjilore të përziera me llumra me origjinë  mbetje detare, toka të lehta zhavorishte  në lartësitë e krahinës. Tokat e hirta e të hirta kafe të pasura në humus mbizotërojnë në krahinë. Kjo falë përkushtimit të banorëve e pyjeve të shumta.

            Në vartësi të klimës, ujrave e llojeve të tokave është zhvilluar edhe bota bimore. Sipërfaqja është e mbuluar me bimë të ulta që nga myshqet e likenet deri tek bimët kullosore si gramoret, llojet e tërfilit, lakrat e egra, lloje gjëmbash, manushaqja,  si dhe bimët medicinale e aromatike si: Çaji i malit, trendelina, salepi, asparagu, kocikumi, akthi, apisjahu për pastrimin e gjakut, thundërmushka, lulebalsami, arabori, rigoni i gjatë e rigoni malit, lule mëllaga, lulekuqja. Aty është i pranishëm murizi për lulet e kokrat  me vlerë në medicinë, bliri per lulet, shtogu për lulet me vlera për shërimin e organeve të frymëmarjes nga ftohja. Nga gëmushat është e pranisme cfaka, sherebeli  e gjineshtra për mjaltin, cermëdeli për ngjyrosjen e rrobave ushtarake, trëndafili egër për frutat kurative për disa semundje, ferra, driza, kulumbria, dafina si bimë aromatike e medicinale, mreteza, dëllinja për kokrat e saj kurative për azmën, por edhe qelbësi., Aty ka makje me gjelberim te përhershëm  e aty këtu nëpër korie edhe ullastra të egra (Olea europaea). Nga drufrutorët  në gjendje natyrore janë të pranishme gorricat, thanët, vardhezat, kumbullat e egra, mollët e egra, rrushi egër, larushqet. Pylli i arëve malore në Bogazin e Labovës Kryqit është unik në Shqipëri, krahas atij të grykës së Sopotit në Lazarat. Drurët e lartë gjethe gjërë janë: Rrapi, lisi, valanidhi, prralli, vidhi, shkoza, mëllëza, frashëri, krekëza, panja, lofata, piksi(bushi), çerçemi, etj. Mbi Labovën e Madhe është prania e halorëve, bredhi i bardhë e i kuq në një brez e lartësi me pyllin e Pilloit pranë Fushebardhes e bredhi i Hotoves pranë Frashërit të Përmetit. Për Lunxhotin çdo pemë ka qenë e është e shenjtë. "Po qe e nevojshme duhet hequr pema, por duhet të mbjellësh një tjetër" -mendon lunxhoti. Prandaj Lunxhëria ka qenë e mbushur me pemë nga më të ultat deri tek më të lartat që sillnin rreshje e prodhime të bollshme e nuk njihej uria.

            Lunxhëria ka dhe një faunë të pasur. Pyjet e saj janë të populluar nga derrat e egër, lepuj, dhelpra, kunadhia, grabitqarët si ujku dhe çakalli që është zhdukur, nuselala, irriqi, baldosa, vidhra, rrëqebulli, macia e egër, zardafi, dikur ka patur dhe dhi të egra e sorkadhe, etj. Lumi i Suhës është i pasur me peshqit mjaft të shijshëm si pestrofë e millona.  Nga shpezët mund të përmendim: kaliqyqja, skifteri, thëllëza, mëllinja, shapka,  harabeli, gushkuqi, dallëndyshja, gjeraqina, etj. E populluar ka qenë dhe me shqiponja ku një shkëmb në faqen e malit ka emërin "Shkëmbi shqiponjave"

            Nga drurët frutorë veçojmë rrushin me llojet tradicionale si llojet e rrazakive, "mbreteresha”,  rrush i bardhë me aromë trëndafili, debina, rrushi i zi, korinthi pa farë që pjellë dy herë, etj. Nga varitetet e rinj janë tokai, afuzali, kabërne, shesh, etj që rriteshin në vreshtin e famshëm të Dhoksatit. Në kopshtet e Lunxhërisë ka fiq të llojeve të ndryshëm, mana të kuq e të bardhë, kumbulla, pjeshkë, kajsi, shegë, ftonj, mollë e dardha të shumllojshme, bajame, mushmolla, arrë, hurma, ullinj. Edhe portokallja mandarina, gështenja nuk mungojnë në krahinë edhe pse të pakta. Kohët e fundit janë shtuar plantacionet me arrë trupvogla, lajthi, ullishta. Shumë lloje frutash kanë ardhur nga emigrantët lunxhotë që vinin nga Stambolli, Sofja, Rumania, Moreja. Lunxhëria ka qenë tradicionalisht furnizuesja e tregut të qytetit Gjirokastër me fruta e perime, me prodhime bujqësore e blegtorale.

            Me majën e parmendës e të kazmës gjithmonë lunxhoti ka nxjerrë bukën, perimet ku ata shquhen si specialistë të dëgjuar në mbarë vendin. Kopshtet e tyre prodhojnë qepën, hudhrën, preshin, pataten, domaten patëllxhanen, specat, bishtajoret si fasulja, batha, barbunjat, qiqrat, koçkollat, urovi për bageti, pjepri, shalqiu, trangulli, kungulli i bardhë e i verdhë, llojet e lakrave si lakra e bardhë, sallatat, majdanozi, cerepujka, spinaqi, laboti, etj. që tepricat i tegëtonin në qytet. Drithrat e bukës tradicionale qenë gruri tremuajor pa hala, makarrona, elbi, thekra, meli, gruri kuq, misri tremuajor i lartësive. Në Lunxheri nuk njihej uria se njerzit kishin solidaritet vëllazëror e ndihmonin njerëzit e varfër pa krahë pune si pleq pa njeri, jetimë, etj.

            Lunxhotët, duke qenë të ambientuar me vendlindjen e bukur e të pasur natyralisht e kanë  dashuruar atë dhe  kanë qenë qëndrestarë për ta mbrojtur duke patur aleat të përhershëm edhe malin madhështor të tyre, Lunxherinë. Me rafshimin e një varreze të kohrave antike në Shën Todhër të Erindit në vitet 1970  dolën në dritë varre të vjetër ku arkeologët gjëmtuan kulturën  e jetesës së atij populli dhe paleontologët gjetën tipare të përbashkëta e të plota  me lunxhotët e sotëm. Në shkrimet, bizantine e venetikase ku populli qëndrestar ka mbështetur kryengritjen e Depe Zenebishtit me 1434 si dhe gjatë sundimit osman ka mbështetur lëvizjet për liri.

            Në periudhën para, gjat e pas Rilindjes Kombetare lunxhotet do të ishin promotorë e mbështetës të kësaj levizjeje. Më parë përmendet fizikani pranë Ali pashë Tepelenës, Luka Vaja, shoqërues i Bajronit në Mesolongj. Publicisti shekullit 19-të Anastas Byhyku, editor i gazetës "Pellazgu" 1861 e Grigor Meksi do të jenë nga të parët mëmëdhetarë. Vangjel e Kostandin Zhapa nga Labova e madhe ishin njerëz të shquar për bamirësi. Martiri i arsimit shqip nga Qestorati Koto Hoxhi i paharruar qe u tret në burgun e Jedi Kules në Stamboll e nuk u mposht i bën nder Lunxherisë e Shqipërisë. Po kështu bashkpunëtori i tij Janko Minxha nga Krina, Kostandin Manxheri, vëllezrit e përndritur martirë të arsimit shqip Pandeli e Koto Sotiri nga Selcka. Petro Poga i paharruar, rilindas përkrah vëllezerve Frashëri, nga Erindi, firmëtar i pavaresisë e ministri i parë i drejtesisë, dy herë kryeministër,  më 1925 e më 1927. Kristo Meksi, firmëtar i pavarësisë. Vangjel Meksi, përkthyes i "Dhiatës së re" në shqip. Urani Rumbo mësuesja nga Stegopulli, një nga pionieret e arsimit kombëtar. Kosta Boshnjaku nga Gjati, guvernor i Bakës Kombëtare, deputet i parlamentit shqiptar e mik i Ajnshtajnit. Kleriku atdhetar Gjergji Suli i Manastirit të Leklit të Lunxherisë  u vra nga diktatura së bashku të lidhur dorë me dorë me Baba Ali Tomorin me 1948 si "agjentë" anglezë. Thoma Papapano rilindas e "Mësues i Popullit" së basku me të atin, prift atdhetar i dëgjuar në jug. Po nuk duhet të harrohet i ndrituri atdhetar Jorgji Meksi drejtues i gazetës "Demokratia" 1925 1939 si dhe publicistike e tij. Edhe ne luftën çlirimtare  Lunxhëria pati dëshmorë të rënë kundër nazi-fashizmit dhe "Heronjtë e Popullit" Misto Mame e Mihal Duri. U krijua një batalion partizan me në krye patriotin plak Lipe Bogai  nga Saraqinishta.

            Edhe në diktaturë lunxhotë të shquar për dituri punuan fort për zhvillimin e jetës pavarësisht kufizimeve të kohës. Në frontin e arsimit kemi mësues të vjetër të përkushuar  si inspektori historik i arsimit Koço Mosko nga Stegopulli, mësuesit e vjetër gjithe autoritet të merituar në popull që i thërritnin me mbiemer si mësues Kutra, Tefa, Bërxolli, Dudi, Hila, pedagogia e kimi biologjisë Anthulla Mosko, Kiço Leka nga Selcka, Stefan Miha nga Labova e Kryqit që ngriti sot qeverinë në këmbë për të shpëtuar mbrekullinë kombëtare Kishën e Shën Marisë., Vasil Ziun, Zoga Kokolanin, Irena Gudha, Koço Luzin, Vasil Kutin, etj. Gjuhetaret e shquar si Emil Lafe e Thoma Dhima, mesuesit Vasil Gogo, Ilia Gogo, Vangjel Kosta, Katerina e Parashqevi Boga, Harikli Meçi, Jani Foti, Gligor Zeridhi,, Koco Vasili, Vasil Puleri, Jani Janaqi, Vangjel Kalluci, Mina Koci, Mitro Dedi, i paharruari Thoma Puleri. Thoma Prifti, Vasil Sevi, Jani Krisafi, Kostaq Kalemi, Vaso Pesha, pedagoget e universitetit Gjirokastres Roland Zisi e Sofokli Vasili, Vasil Bakuli etj. 

            Lirku Jorgo Bllaci është nga poetët e shquar kombëtarë që ndrin me lirikat e tij e që e bëri Eseninin të fliste shqip me një përkthim brilant. Poetët Spiro Xhavara, Petraq Neti, Arben Bllaci, Kristo Stoja, e lirikët  e Odries, Ismail Xhaferi e Arben Duka  si dhe shkrimtarët Gaqo Bushaka, Koço Kosta e Thanas Medi a nuk jane lunxhotë?! Nuk duhet të harrojmë Petro Kostën, Dhosi Margaritin e Viktor Çaro në zhvillimin e jetës kulturale e artistike të qytetit tonë e më gjerë. 

            Veçojmë  për nga dituria që i bëjnë nder Lunxherisë, Profesorin e mbrekullueshëm, Vasil Bilushin, rektorin historik të universitetit të Gjirokastres, Profesor e UT Arqile Bërxollin, Rektorin e parë të universitetit të Shkodrës Profesor Mihal Priftin. Bij të Lunxherisë janë edhe mësuesit e shquar në arsim si profesor Fane Tarifa, Stefo Qurku, Dhimiter Qurku, Pano Qurku, Vasil Kaso, Kostandin Kaso, Athina Qurku, Thanas Hoda,  e të tjerë. Ajo ka nxjerrë sportistë të talentuar si Dhori Kallucin, dy portjerët e talentuar vëllezrit Çarro e Foti Kristidhin, mesuesin e fiskultures Vangjel Gogon etj. Nga fshati Asim Zeneli, pjesë e Lunxhërisë kanë dalë mësues të shquar si Mujo Hysi, Muhamet Llapi, Nasuhi Guma, Asime Doko(Hodaj), veterineri Baki Hysi, agronomi Ismet Qendro si dhe mjeshtri dirigjent Bujar Llapi etj. Ansambli "Lunxhëria" që drejton mësuesi i talentuar Koço Vasili është një mbrekulli lunxhote.

            Lunxhëria ka nxjerë mjekë të zotë si Kardiologu Kristaq Duka nga Qestorati, Gjinekologu Filip Kote nga Këllëzi, Gjinekologu Dhimiter Çuçi nga Dhoksati, Doktorët Aleko Tefa e Pavli Qendro nga Gjati, Vladimir e Figali Bashari. Doktori madh ortoped  Panajot Bogai nga Stegopuli, lunxhiotë janë dhe doktor Ilirjan Mino e Petro Shamo infeksjonist, Kseno Xhixho, Lame Koçi, Koço Leka, etj. Doktori dhe kompozitori Andrea Gudha. Farmacistët Jorgji Çano, Pandeli Zerva, Sofi Xhixho, Froso Konomi, Neta Mosko, Katerina Mihali, etj. 

            Ajo i ka dhënë shkencës bujqësore  agronomë të shquar si specialisti i mbrekullueshem i farnave agronom Sevo Dudi, Genci Kutra, specialistin e duhanit Sofo Puleri, Agronomët  Koço Mosko, Hodo Hysi, Thanas Hanxhara, Foto Fuqi, Sevo Pesha, specialistin e shquar të perimeve agronomin Gori Çaro, Kristaq Vasili, Ilia Poçi, Foto Zëra, etj. Ka nxjerë veterinierë të shquar si Ksenofon Memo, Profesor Kristaq Berxholi, veterinerin e shquar Novruz Çulli, Baki Hysin, Mitro Kaci, zooteknik të shquar si Polo Mihali, Illo Foto, Marika Nini, etj. etj Inxhinjeri të mekanikës bujqësore si Jani Xhixho, pedagog në UBT, drejtor në ish SMT dhe UMB-në e Gjirokastrës. Djali i tij Arben Xhixho është nga gazetarët e parë pas viteve 90 i "Zërit të Amerikës" për gati 30 vjet.

            Ka nxjerë dhe bizesmenë të suksesëshëm si Kiço Noti me biznesin e tij në Tiranë “Trahana Lunxhëria”, etj. Pas rënies së sistemit komunist Lunxhëria nxorri dhe dy kryeministra; Aleksandër Meksin 1992 -97 dhe Fatos Nanon 1991-1997-98 dhe 2001- 2005.

            Lunxhëria ka nxjerre edhe ushtarakë të shquar si gjeneral Thoma Xhixho, Nane Kutra, Thimjo Muçi, etj, Pilotë të shquar ushtarakë si Harilla Rebi që uli Mingun me motora të  shuar, Sokol Çunaj, etj.  Bir i krahinës së Lunxhërisë është edhe ish drejtuesi i lartë i U.Ç.K-së Dilaver Goxhaj, ushtarak i ditur, atdhetar, trim i përkushtuar me ish luftetarët e tij në sakrificën sublime për çlirimin e Kosovës nga serbët, autor librash strategjike, i respektuar nga të gjithë atdhetarët në Kosovë e Shqipëri.

Lunxhëria e bukur s'ka si të mos nxjerë edhe njerëz të shquar, të zgjuar, humanë e gjithë talent, të bukur edhe në shpirtin e tyre atdhetarë. 

"PROVOKIMI"

Mbresa kushtuar prof. Burhan Çelo, specialist Mbrojtjes së Bimëve

Burhan Çelo

Sa herë që shkoj për të blerë dicka në supermarket, sytë më shkojnë në një stendë ku janë vendosur fotot e menaxherëve të dyqanit dhe mua vetvetiu më kujtohet profesori im i nderuar, Burhan Çelo, me origjinë nga fisi gjirokastrit i dëgjuar i çelatëve. Prof. Burhani kur unë ndiqja studimet e larta, ishte shef i katedrës së mbrojtjes së bimëve. Ai na jepte leksone për sëmundjet virusale e bakteriale të bimëve, etj. Ne atë kohe me pati treguar se kishte qenë edhe në vendlindjen time në Selckë në një periudhë dimri, kur kishte qene partizan. Selcka ime i kishte ngjarë si një fshat i gurtë. Pas lufte ai përfundoi studimet e larta për agronom në Akademinë “Timirjazev”, në Moskë me specialitet mbrojtjen e bimëve. Ai komunikonte lirshëm në rusisht, frëngjisht dhe italisht. Në Bashkimin Sovjetik u njoh, u dashurua dhe u martua me një vajzë ruse. Kur shteti ynë prishi marrëdhëniet me Rusinë, megjithse ata kishin lindur edhe fëmijë, e detyruan të ndahej me gruan ruse. Por nuk mjaftoi me kaq. Prof Burhanit nuk iu ndanë vështirësitë dhe telashet e njëpasnjëshme. Atë e përjashtuan nga partia dhe e dërguan në rrethin e Fierit për riedukim. Kur filloi të zbutej pak lufta e klasave e reabilitojnë në një fare shkalle dhe e emërojnë Inspektor të mbrojtjes së bimeve për rrethin e Fierit. Qëlloi që në këtë periudhë të isha edhe unë me të njëjtin funksion në rrethin e Gjirokastrës. Rrugën për Tiranë ose Durrës, vendin ku bëheshin mbledhjet mujore tonat, shpesh e kryenim së bashku. Ai më tregonte shumë ngjarje dhe histori të cilat, si mëi ri që isha, i dëgjoja me shumë vëmendje. Një ditë më tregoi këtë histori të cilën po e ndaj me ju miq e lexues të fejsbukut:

- Ishte koha kur vendin tonë e vizitoi seleksioneri bimor italian, prof. Maliani. Mua, - tregonte Burhani – më caktuan ta shoqëroja, me që zotëroja edhe gjuhët e huaja që profesori i madh dinte. Kur u futëm në një nga sallat e leksioneve të studenteve, aty ishin vendosur në rresht fotografitë e anëtarëve të Byrosë Politike. Prof. Maliani, ndaloi u kthye nga unë dhe me pyeti:
- Këta janë pedagogët që japin mësim këtu?
- Jo, - iu pergjigja – janë udheheqja e lartë e Partisë sonë.
- Aha! - m’u pergjigj ai me një tundje të lehtë të kokës. Por nuk u mbyll me kaq biseda. Një nga anëtaret e grupit të shoqerimit, pasi përfunduam takimet, më tha:
-Për çfarë të pyeti prof. Maliani?
- Për fotot e anëtareve të Byrosë Politike, kujtoi se mos ishin pedagogët që japin mësim në atë sallë - iu përgjigja.
- Ky është provokim! – më tha si i indinjuar shoqëruesi,
- Si nuk e njeh ai udhëheqësin tonë…!?
- Po ndoshta nuk e njeh, - i thashë unë, - me duket si e tepërt të merremi me këtë.
Kur më përjashtuan nga partia, midis argumentave të tjerë, më kujtuan edhe këtë bisedë. Ishte pikërisht shoqëruesi ai që e ngriti si problem duke dashur të më rëndojë edhe më shume. Më vunë në dukje se nuk isha treguar vigjilent dhe kisha rënë pre e një provokimi nga një professor i huaj. 

Prof. Burhanin për herë të fundit e kam takuar në vitin e mbrapshtë 1997, tek porta para Konsullatës Greke në Gjirokastër. Po përpiqej të siguronte një vizë hyrje për në shtetin grek nëpërmjet një të njohurit të tij. E ftova për një kafe dhe e ndihmova së bashku me një shokun tim për të lëvizur bagazhet. E ftova edhe për darkë nga shtëpia ime, por ai zgjodhi të kalonte natën tek kushërinjtë e tij. Kerkova diçka nga jeta e tij në internet, por nuk gjeta asgjë, përveçse disa botimeve të tij dhe një shënim të shkurter në agronews pga A. Deliu ku thuhet:

"Sa herë që shkoj për të blerë dicka në supermarket, sytë më shkojnë në një stendë ku janë vendosur fotot e menaxherëve të dyqanit dhe mua vetvetiu më kujtohet profesori im i nderuar, Burhan Çelo, me origjinë nga fisi gjirokastrit i dëgjuar i çelatëve. Prof. Burhani kur unë ndiqja studimet e larta, ishte shef i katedrës së mbrojtjes së bimëve. Ai na jepte leksone për sëmundjet virusale e bakteriale të bimëve, etj. Ne atë kohe me pati treguar se kishte qenë edhe në vendlindjen time në Selckë në një periudhë dimri, kur kishte qene partizan. Selcka ime i kishte ngjarë si një fshat i gurtë. Pas lufte ai përfundoi studimet e larta për agronom në Akademinë “Timirjazev”, në Moskë me specialitet mbrojtjen e bimëve. Ai komunikonte lirshëm në rusisht, frëngjisht dhe italisht. Në Bashkimin Sovjetik u njoh, u dashurua dhe u martua me një vajzë ruse. Kur shteti ynë prishi marrëdhëniet me Rusinë, megjithse ata kishin lindur edhe fëmijë, e detyruan të ndahej me gruan ruse. Por nuk mjaftoi me kaq. Prof Burhanit nuk iu ndanë vështirësitë dhe telashet e njëpasnjëshme. Atë e përjashtuan nga partia dhe e dërguan në rrethin e Fierit për riedukim. Kur filloi të zbutej pak lufta e klasave e reabilitojnë në një fare shkalle dhe e emërojnë Inspektor të mbrojtjes së bimeve për rrethin e Fierit. Qëlloi që në këtë periudhë të isha edhe unë me të njëjtin funksion në rrethin e Gjirokastrës. Rrugën për Tiranë ose Durrës, vendin ku bëheshin mbledhjet mujore tonat, shpesh e kryenim së bashku. Ai më tregonte shumë ngjarje dhe histori të cilat, si mëi ri që isha, i dëgjoja me shumë vëmendje. Një ditë më tregoi këtë histori të cilën po e ndaj me ju miq e lexues të fejsbukut:

- Ishte koha kur vendin tonë e vizitoi seleksioneri bimor italian, prof. Maliani. Mua, - tregonte Burhani – më caktuan ta shoqëroja, me që zotëroja edhe gjuhët e huaja që profesori i madh dinte. Kur u futëm në një nga sallat e leksioneve të studenteve, aty ishin vendosur në rresht fotografitë e anëtarëve të Byrosë Politike. Prof. Maliani, ndaloi u kthye nga unë dhe me pyeti:
- Këta janë pedagogët që japin mësim këtu?
- Jo, - iu pergjigja – janë udheheqja e lartë e Partisë sonë.
- Aha! - m’u pergjigj ai me një tundje të lehtë të kokës. Por nuk u mbyll me kaq biseda. Një nga anëtaret e grupit të shoqerimit, pasi përfunduam takimet, më tha:
-Për çfarë të pyeti prof. Maliani?
- Për fotot e anëtareve të Byrosë Politike, kujtoi se mos ishin pedagogët që japin mësim në atë sallë - iu përgjigja.
- Ky është provokim! – më tha si i indinjuar shoqëruesi,
- Si nuk e njeh ai udhëheqësin tonë…!?
- Po ndoshta nuk e njeh, - i thashë unë, - me duket si e tepërt të merremi me këtë.
Kur më përjashtuan nga partia, midis argumentave të tjerë, më kujtuan edhe këtë bisedë. Ishte pikërisht shoqëruesi ai që e ngriti si problem duke dashur të më rëndojë edhe më shume. Më vunë në dukje se nuk isha treguar vigjilent dhe kisha rënë pre e një provokimi nga një professor i huaj. 

Prof. Burhanin për herë të fundit e kam takuar në vitin e mbrapshtë 1997, tek porta para Konsullatës Greke në Gjirokastër. Po përpiqej të siguronte një vizë hyrje për në shtetin grek nëpërmjet një të njohurit të tij. E ftova për një kafe dhe e ndihmova së bashku me një shokun tim për të lëvizur bagazhet. E ftova edhe për darkë nga shtëpia ime, por ai zgjodhi të kalonte natën tek kushërinjtë e tij. Kerkova diçka nga jeta e tij në internet, por nuk gjeta asgjë, përveçse disa botimeve të tij, dhe nje shënimi të shkurtër ne agroweb nga A. Deliu ku thuhet:

“Ka filluar pune ne IKB Lushnje ne vitin 1956, ku ka drejtuar sektorin e Mbrojtjes se Bimeve dhe nga viti 1961- 1963 behet drejtor i Institutit.  Kontributin me te madh e ka dhene ne pergatitjen e specialisteve te rinj ne Institutin Bujqesor te Tiranes, si pedagog dhe Pergjegjes Katedre i Mbrojtjes se Bimeve dhe me vone zevendesrektor.”

Prof. Burhan Çelo është një nga themeluesit, ose më saktë ai që ka vendosur gurin e themelit të shkencës më të re në shkencat bujqësore shqiptare, asaj të Mbrojtjes së Bimëve.

AGRONOMË TË SHQUAR LIBOHOVITË ME ARSIM TË MESËM BUJQËSOR, TË PARA VITEVE 1944

Agronomë libohovitë me arsim bujqësor të mesëm që kanë mbarur para viteve 1944 ( në atë kohë quheshin edhe agronomë të lartë ) , kanë kontribute të veçanta në fushën e prodhimit bujqësor apo edhe në sektorë të tjerë të ekonomisë bujqësore të kohës në rrethe të ndryshme të vendit, ndër të cilët përmenden :

QERIM DEMIR BEJLERI

SPECIALIST DHE MËSUES I DALLUAR I SHKENCËS BUJQËSORE

Qerim BEJLERI

Qerim Demir Bejleri lindi në Libohovë në vitin 1919. Shkollën fillore e mbaroi në vendlindje me rezultate shumë të mira, në vitin 1932. Vazhdoi studimet pranë shkollës bujqësore “Harry Fults” të Kavajës, ku u dallua për rezultate dhe aftësi të larta profesionale në degën e frutikulturës dhe olivikulturës. Fillimisht ka punuar si specialist bujqësie në Sarandë e Vlorë. Në vitin 1945-1954 ishte shef i seksionit të bujqësisë për rrethin e Sarandës. Më vonë punoi specialist bujqësie në Sarandë e Delvinë. Pas çeljes së Teknikumit Bujqësor të Delvinës në vitin 1959, fillon punë pranë këtij teknikumi si mësues i punës prodhuese dhe praktikave profesionale, profesion të cilin e ushtroi me aftësi dhe kompetencë të lartë deri në vitin 1980, kur doli në pension.

Qerim Bejleri dallohej për zotërim të shkëlqyer njohurish shkencore, por edhe si një organizator i talentuar i punës prodhuese dhe zhvillimit të praktikave profesionale me nxënësit. Gjatë gjithë kohës ai ishte në punë e në veprime praktike së bashku me nxënësit, duke i ndihmuar ata në përvetësimin sa më të plotë të njohurive teoriko – praktike në disiplina të ndryshme bujqësore si në ngritjen e pemtoreve, shartimeve dhe krasitjeve të kulturave të ndryshme frutore, etj.

Kur ishte specialist bujqësie për kulturën e ullirit në rrethin e Vlorës, Qerim Bejleri ishte i pari agronom në Shqipëri që në vitet e para pas çlirimit aplikoi krasitjen ripërtëritëse të ullishteve të vjetra. Mjaft kuadro e specialistë të asaj kohe nuk patën besim në aftësitë e tij, e pushuan nga puna, por ai duke qenë plotësisht i bindur për atë çfarë kishte bërë me aftësi e kompetencë profesionale, u tregoi skeptikëve se rezultati do të duket pas 2-3 vjetëve. Dhe në të vërtetë kështu ndodhi, ullinjtë u gjallëruan dhe dhanë prodhime të mbara e të bollshme.

Kontributi që ka dhënë Qerim Bejleri në fushën e bujqësisë dhe të shkollës bujqësore shqiptare, është nder dhe krenari për të gjithë armatën e madhe të specialistëve agronomë anë e mbanë vendit.

Shumë kujtime kanë kolegë dhe ish nxënës për mësuesin e dashur Qerim Bejleri. Ja se çfarë kujton Begë Musta, ish nxënës në Teknikumin Bujqësor të Delvinës : 

“Qerim Bejleri. Me orgjinë nga Libohova. Agronom i mesëm, mbaruar shkollën e Fullcit në Golem të Kavajës. Mësues i punës praktike. Duarartë.Mjeshtër i kohës për teknikat e krasitjes, shartimit, punimit, trajtimit, mbjelljeve, etj. Një herë e spjegonte një proces pune apo një teknikë agronomike, dhe fiksohej në kokë, për jetë. Burrë i ashpër, por fisnik, me zemër të bardhë. I vrazhdë në pamje, por i ndjeshëm në zemër. Mësues dhe një prind i mirë. Sa herë që shikonte, kur lodheshim gjatë orëve të punës prodhuese, jepte udhër të pushonim ose të ktheheshim në konvikt. Problemet që lindnin, i zgjidhte dhe i mbyllte vetë. 

Përgatitur nga Besnik Ismailati, 

ish nxënës i tij në Teknikumin Bujqësor të Delvinës në vitet 1968 - 1972

Libohovë Janar, 2020

GJURMEVE TE ARTA TE NJE AGRONOMI TE PERKUSHTUAR

Mbresa nga jeta e agronomit dropullit Thanas Xhumba

ag. Thanas XHUMBA

            Bujqësia, duke përfshirë dhe blegtorinë, është një aktivitet i lashtë i njerëzimit. Mendohet se ka fillesën që 10 mijë vjet më parë, kur njerëzit nga jeta nomade filluan të jetojnë në banesa të përhershme. Gjithmonë janë bërë përpjekje për të rritur sipërfaqet e mbjella, shtimin e krerëve të bagëtive, rritjen e rendimenteve dhe përmirësimin e vazhdueshëm të vlerave ushqimore të tyre. Të gjitha këto u arritën duke përmirësuar teknologjitë e kultivimit. Në historinë e njerëzimit janë tri etapa, ose zhvillime bujqësore cilësore që shpesh quhen revolucione të gjelbra. Revolucioni i fundit i gjelbërt u inicua nga agronomi e shkencëtari nobelist amerikan, Norman E. Borlaug (1914-2009), në mesin e shekullit që lamë pas. Ai krijoi në Meksikë farëra të reja të grurit me potencjal të lartë prodhues e më pak të prekëshme nga sëmundjet, si dhe hartoi teknollogji moderne të kultivimit të bimëve. Këto metoda u përsëritën edhe në kulturat e tjera bujqesore si dhe u përhapën  në vendet e tjera ku popullsia vuante nga uria. Si rjedhojë e futjes së këtyre teknollogjive, prodhimi bujqësor u katër, pesëfishua. Në vitet ’70-’80 pati një bum të zhvillimit bujqësor që u quajt “revolucioni i gjelbërt”.

            Këto zhvillime të vrullshme të bujqësisë botërore patën një ndikim të padiskutushëm edhe në Shqipërinë e vogël komuniste, të varfër e të izoluar hermetikisht nga bota. Zhvillimet u përkrahën e u nxitën nga kasta derjtuese e asaj kohe. Për të mbajtur më këmbë ngrehinën e pushtetit që kishin krijuar, duhej së pari të sigurohej ushqimi përditshëm i popullit, që në atë kohë mungonte, kujtojmë sistemin e triskëtimit. Shkencëtarët dhe specialistët shqiptarë me prof. Mentor Përmetin dhe ekipin e tij, me shpejtësi e futën dhe e zhvilluan këtë teknologji moderne të kultivimit të bimëve dhe bënë perpjekje për ta shtrirë në prodhimin e gjerë. Shqiperinë e vizitoi agronomi seleksioner italian, Prof. Maliani.  Vërshuan  llojet e grurit meksikan me prodhimtari të lartë(M₁;M₂;M_3,etj.) të dr. Borlaug dhe të agronomit seleksjoner italian Prof. Strampelli, të cilat u pasuan nga llojet shqiptare.

            Një eksperiencë e tillë duhej të përhapej edhe në rrethin e Gjirokastrës, ku fusha e Luginës së Drinos, me një sipërfaqe prej 10 mijë hektarësh, prërbente një rezervë jo të vogël për prodhimin e drithrave e kulturave të tjera bujqësore. Para këtyre zhvillimeve, nuk merreshin më shume se rreth 7 kv/ha grurë dhe 9 kv/ha misër. Në mozikun e specialistave të asaj kohe, spikat edhe puna e përpjekjet e agronomit të talentuar e të palodhur Thanas Xhumba. Një agronom i tillë si Thanasi, për atë kohë, do të thoshte se do të kishte më shumë prodhime bujqësore e blektorale, do të kishte më shumë ushqim për popullin, do të siguroheshin më shumë të ardhura për fshatarësinë e cila ropatej gjithë ditën arave për një mëditje të vogël, shpesh qesharake. Por, që të arrihej ky objektiv, specialistëve të bujqësisë u duhej të përballeshin me vështirësi të shumta të kohës si: futjen e plehrimeve kimike që shpesh nga mosdija ose nga që ishte pronë e përbashkët, përfundonte në kanale, vështirësi në sistemimet, me kujdesin për farërat, përdorimin efektiv të pesticideve, me mungesa të ujit vaditës, me një mekanikë bujqësore të pamjaftueshme, etj., pa futur këtu edhe shpërdorimet e ndryshme.  Të gjitha këto duheshin të zgjidheshin e kapërceheshin nga agronomët. 

          Thanas Xhumba ose Nashua, siç e thërisnin, ishte një nga ata specialist-shkencëtarë në prodhimin e gjerë bujqesor, i cili në moshën rinore u vuri shpatullat e njoma këtyre zhvillimeve madhore të kohës në bujqësi. Ishte agronom i ekonomive të mëdha, i punëve të mëdha. Për të marrë rendimentet e pritura, duhej një punë këmbëngulëse dhe e mundimshme. Këtë Nashua e dinte mirë dhe ishte shumë i vetdijshëm.  Nuk ishte njeriu i kafeneve, i ziafeteve apo rakive e muhabeteve pa bereqet. Gjithnjë do ta shikoje në shalën e motorit “Java”, veshur me xhubin meshin, duke u rënë kryq e tërthor fushave bujqësore. E gjeje kudo; në ugaret, në  lëmenjtë, buzë kanaleve ujitës, tek gjëmimi i traktorëve, në korrjen e shirjen me autokombajna, tek makina mbjellese, triori, etj.  Sa e shihnin fshatarët, mblidheshin rreth tij me dashuri për të mësuar diçka nga punët e ditës, agroteknika dhe arritjet në bujqësi. Rrugët për të ndjekur prodhimin bujqësor në ara e parcela mungonin, duheshin veshur çizmet e të ikje më këmbë, nëpër vapë, në shi, në baltra e terrene të vështira, për orë të tëra, e të punoje me orar të zgjatur. Duhet të ishe i sakrificës dhe Nashua i tillë ishte.

         Pengesa e vështirësi serioze krijoheshin gjithmonë, nganjëherë qesharake. Shpesh nga lart jepeshin orientime të gabuara, nisur nga injoranca dhe mosdija e atyre që ishin në udhëheqje. Dihet, ishte një një ekonomi e centralizuar e cila nuk mund të mos kishte pasoja negative.  Ta mendosh sot atë kohë, duket një absurditet i i madh, i pabesueshëm. Do të prodhoje atë që diktohej me plane nga lart. Struktura e mbjelljeve përcaktohej nga udhëheqja sipër, shitja e prodhimeve po ashtu diktohej me çmime fikse, pavarësisht kostos së realizimit. Një traumë të madhe në bujqësinë shqiptare shkaktoi nisma revolucjonare e tufëzimit, etj. Prandaj ai sistem shkoi keq e më keq, dështoi dhe ne iu kthyem tollonave dhe radhëve të gjata për ushqime në fundin e vitet 80-të. 

         Shpesh edhe teknollogjitë rekomandoheshin nga lart, ndonse të gabuara, siç qenë nisma e fekaleve, mbjelljet me kubikë, hapja e tokave të reja duke prishur kullotat, përqëndrimi i perimeve, etj. Këto përbënin vështirësi jashtëzakonisht të mëdha për një specialist bujqësie i cili rendimentet nuk i kishte vetëm në letra si ata zyrtarët hileqarë e servilë për një post atje lart, por do të “shkrueshin” në fushë e të konkretizoheshin në praktikën e prodhimit të gjerë. I ndeshur para gjithë këtyre vështirësive, shpesh edhe duke i kundërshtuar fort, Thanasi ia doli që të jetë i suksesshëm e produktiv në punën e tij. Me thjeshtësinë, dijet e thella shkencore nga fusha e bujqësisë, si punëtor i palodhur, krijoi miq e dashamirës të shumtë të cilët flasin edhe sot me konsideratat më të mira e me respekt të thellë, kudo ku ai jetoi e punoi.  Me fjalët e tij të pakta, të thjeshta, por të mençura që dëgjoheshin me vëmendje nga kolegët, bashkepuntorët, eprorët dhe njerëzit e thjeshtë, Nashua të impononte respekt. Dukej sikur ai kishte lindur pët të qenë një agronom i mirë. 

         Thanasi lindi ne vitin 1939 në fshatin Dhuvjan të Dropullit të Poshtëm, por më vonë u shpërngul familjarisht në fshatin Sofratikë. Shkollën fillore dhe atë 7-vjeçare e kreu në fshatin Sofratikë. Në vitin 1953 djali i ri nga Dropulli, me një valixhe druri u nis për në Tiranë, drejt një të panjohure për të vazhduar shkollën e mesme në Teknikumin Bujqësor Kamëz. Një shkollë e mesme kjo, e krijuar që në vitet 1930, fillimisht me një staf amerikan nga e cila kanë dalë shumë specialistë të zotë. Vazhdoi studimet në Institutin e Lartë Bujqësor Kamëz, sot Universiteti Bujqesor i Tiranës dhe i përfundoi këto studime duke u diplomuar Agronom i Lartë në vitin 1962. Thanasi për vitet e shkollimit të tij përmend me respekt të veçantë pedagogët në shkollën e mesme si Xhevdet Hydi, Jovan Morcka e Gani Berberi të cilët ndikuan shumë në  formimin e tij kulturor e profesional. Me respekt të veçantë përmend dhe dy rektorët e Institutit të Lartë, shkencëtarët e shkencave bujqësore shqiptare prof. Gaqo Tashko e prof. Mentor Përmeti. Respekt të veçantë ruan edhe për stafin akademik të Institutit të Lartë Bujqësor të asaj kohe si: Skënder Xhikun, Vasfi Samimin, Aleko Xoxe, Qevqep Kambo, etj. 

          Me të mbaruar studimet e larta, jo rastësisht  Ministria e Bujqësisë e emëroi Thanasin në fermën më të madhe bujqësore në vend, në ish NB “29 Nentori”  në Lushnjë. Kjo fermë gjigande me 14 sektorë prodhimi dhe me 14 mijë hektarë tokë bujqësore, sa e gjithë sipërfaqja e punuar në rrethin e Gjirokastrës, një nga detyrat e rëndësishme të saj kishte prodhimin e farërave të grurit me prodhimtari të lartë, jo vetëm për nevojat e saj, por për të gjitha fermat dhe ekonomitë e tjera bujqësore të Shqipërisë. Kjo detyrë tepër e rendësishme iu besua djaloshit nga Dropulli, të sapodiplomuarit Thanas Xhumba. Thanasi kishte linjën e prodhimit të farërave që nga mbjelljet, shërbimet, triorimet e deri tek amballazhimi për ta dorëzuar në Degën e Farërave që kishte si detyrë ta shpërndante në gjithë Shqipërinë. Kjo ishte një shkollë tjetër e madhe për Thanasin sepse punoi përkrah figurave më të zotë, të kualifikuar e të specializuar të mendimit më të avancuar të shkencës bujqësore shqiptare. Specialistë këta me nje stazh e përvojë pune të gjatë. Ata kishin mbaruar shkollat përkatëse në Prendim. Le të përmendim këtu kryeagronomin Ali Ypi, një babaxhan i vërtetë, specialist i zoti, i çiltër dhe shumë puntor. Po kështu agronom Zyber Juka, kryeveterineri Myslim Selenica, zooteknik Ilia Pali, financierin Petrit Kosovën, ekonomistin Murat Banin, etj.

       Thanasin e thëriste vendlindja e tij, sepse ishte koha e kolektivizimeve të mëdha. Transeferohet kryeagronom në fshatin e tij, Sofratikë që më pas u bashkua me fshatin Nepravishtë dhe me tej me të gjithë fshatrat e Dropullit të Poshtëm dhe fshatrat e Rrëzës me emrin KTL Grapsh. Kjo ekonomi ku përfshiheshin 17 fshatra, me 4000 ha. tokë bujqësore, por dhe në popullsi, ishte një nga ekonomitë më të mëdha e  më me peshë në prodhimet bujqësore të rrethit Gjirokastër, përfshi këtu edhe ish NB-të. 

       Duhej një punë e madhe, këmbëngulëse dhe e lodhshme. Drejtimet kryesore të kësaj ekonomie ishin: prodhimi i drithrave të bukës, farës së jonxhës, duhanit, lulediellit, prodhimi i bazës ushqimore për blegtorinë, etj. Në këto kultura bujqësore duheshin futur e zbatuar me efektivitet teknollogjitë e përparuara shkencore të kohës. Vështirësitë dhe mungesat ishin të shumta. Përballja ishte e përditshme. Thanasi së bashku me kolegët dhe bashkëpunëtorët e tij, pavarësisht pengesave e barrierave ia dolën të kapnin rezultate te kënaqshme. Ish KTL Grapsh u bë një nga ekonomitë bujqësore më të mira, jo vetëm në rrethin e Gjirokastrës, por edhe më gjerë. 

Thanasi me nje grup spcjalistash në ish KTL Grapsh ne fushat me grurë

       Në fillimet e viteve 1970, Thanasi emërohet kryeagronom në Seksionin e Bujqësisë të Komitetit Ekzekutiv të rrethit. Punë të tjera e detyra më të mëdha e pritën. Për atë periudhë Thanasi tregon: “Vepra më e madhe për gjithë fushën e Drinos ishte bonifikimi dhe sistemi i saj ujitës. Rezervuari i Doftisë me kapacitet 22 milion metra kub ujë dhe shumë të tjerë më të vegjël, ndikuan në rritjen e rendimenteve. Për Dropullin vepër me rëndësi, por edhe nga zgjidhja hidroteknike ishte stacioni i pompomit në Skotini afër fshatit Vanistër, që nxirrte ujin nga shpella karstike në një thellesi 30 metra, por shpesh niveli ujit ulej dhe na krijonte mangësi”. 

Për Thanasin ishte e rëndësishme që teknologjitë e përparuara duhet të shtriheshin në gjithë rrethin, sepse kishte ekonomi me rezultate jo të mira. Krahas këtyre puna vështirësohesh se detyrat nga lart shtoheshin e vinin jo të mbështetura e të studjuara, disa ishin të pa përballueshme. Plani hapjes së tokave të reja dhe mbjelljet e reja  me pemë frutore vinin në kuota të larta e të pa mbështetura teknikisht. Gjithashtu një orientim për përqëndrimin dhe specializimin e perimeve nuk përputhej me kushtet reale klimaterike e organizative të rrethit. Thanasi i kundërshtoi fort këto në udheheqjen e rrethit dhe Ministri. Ai argumentonte se duhet të mbështetim e të fuqizojmë traditën tonë. Nuk ia morën parasysh këshillat dhe rezultati ishte ai që pritej, dështim. Me pas, me që ky orientim nuk gjeti zbatim në praktikë, u ndëshkuan agronomë e specialistë, por Thanasi tashmë ishte transferuar në një kooperativë tjetër problematike, në atë “Asim Zeneli”. 

       Edhe kooperativa “Asim Zeneli” ishte një ekonomi e madhe e cila kishte një shtrirje të gjerë. Perfshihej Lazarati, Labovat e disa fshatra të tjera të Lunxhërisë. Kishte vështirësi në komunikimet mes sektoreve dhe fshatrave. Kjo ekonomi kishte zhvillim të madh te blektorisë, kryesisht të imta, por rendimentet në kulturat bujqësore ishin të ulta. Punën këtu Thanasi e filloi me përfundimin e sistemimeve ujore në fushën e Suhës dhe “Asim Zenelit”. Vuri nën kotroll të fortë farërat, ngriti fushat eksperimentale krahasuese të llojeve të grurit, përmirësoi mbjelljet dhe ujitjet. Rezultati nuk vonoi. Edhe në këtë ekonomi filluan të merren rendimente të larta e në përputhje me potencialin biologjik të farërave që mbilleshin. Kooperativistët e kësaj ekonomie e ndjenin mendjen dhe dorën e Thanasit në këto arritje, por përsëri vendlindja e tij e thërriste. Punët atje nuk shkonin aq mirë.

       Përsëri në ish KTL Grapsh, e përsëri me përpjekjet e tij për të rritur rendimentet dhe prodhimin bujqësor, por edhe për të ngritur mëditjen për ditë pune e cila ishte e ulët. Sërish mbledhje, seminare, firma që shprehnin vlera të larta monetare, kontrolle e këshillime, përballje... Dhe përsëri ai ia del. Ja si e shpjegon: “Në këtë ekonomi arrita rezultate të mira sepse kisha në krah specialistë të aftë dhe të përkushtuar, që nga shefi i planit Niko Çuri, shefi i llogarisë Anastas Caka, kryezootekniku Pandeli Cinga e shumë specialistë të tjerë, si dhe një drejtues i aftë e i palodhur si Spiro Lengo”. Kështu kaluan plot njëzetë vjet te jëtës së tij. Ai ia kushtoi avenirin prodhimit të gjerë bujqësor, rimëkëmbjes së ekonomisë dhe përmirësimit të jetesës së fshatarëve që ai i deshte  pa kushte dhe ata e respektonin tej mase. Thanasi ishte edhe një model për specialistët e rinj të cilët i donte e i përkrahte. Një nga ata jam dhe unë që e kujtoj me nostalgji e respekt të madh. Në vitin 1981 një sëmundje e papritur e kufizoi dhe e detyroi të ndahej nga fushat, arat me grurë, me misër, jonxhishte, duhan, luledielli, etj. por jo nga bujqësia në përgjithësi. Ai duhet të përçonte tani tek brezi më i ri shkencën bujqësore, eksperiencën e tij të pasur në këtë fushë.

           Shtatori i vitit 1981 e gjen Thanasin drejtor të shkollës së mesme bujqësore në Libohovë. Për këtë drejtim që të ri që mori jeta e tij, tregon: “Të them të drejtën u zura ngushtë, sepse m’u duk një detyrë e vështirë. Që kur kisha mbaruar shkollën e lartë nuk kisha shkelur më në dyert e shkollës. Bujqesia të mban lidhur. Me fëmijët merrej bashkëshortja ime që ishte edhe mësuese". Natyrisht kjo shkollë e ndjekur nga jo pak, po 400 nxënës kishte punët e saj.  

          Shkolla e Libohovës ishte një nga shkollat e para bujqësore në Shqipëri, njëkohësisht një prej shkollave më të mira me simotrat e saj. Në një nga vendet më piktoreske të qytetit, menjëherë filloi ndërtimi i godinës së re dhe konvikitit. Shkolla dhe konvikti u ndërtuan sipas një projekti që plotësonte kërkesat e kohës, me klasa mësimore, laboratorë, sallë mësuesish, drejtori, sekretari, bobliotekë, banja, ndërsa konvikti me kate të veçanta për strehimin e djemve e vajzave, me kuzhinë, mensë, lavanteri, etj. U pasuruan kabinetet mësimore me mjete didaktike, u asfaltua oborri dhe u përmiresua këndi i gjimnastikës, u ndreqën lulishtet, etj. Një kujdes të veçantë tregoi drejtori i ri edhe për bazën prodhuese ose ekonominë ndihmëse të shkollës. Mësuesi i punës dhe praktikës duhet t’u mësonte nxënësve sekretet e punës, por edhe t’u ushqente dashurinë për bimët, dhe në përgjithësi për kryerjen e punës me ndershmëri. 

           Nga vitet e tij të punës në Libohovë Thanasi në kujtimet e tij shënon: “Mund të shkruaj shumë për ato katër vite që punova në këtë shkollë, e cila njëkohësisht për jetën time ishte edhe një përvojë e re. Më ka pëlqyer shumë Libohova, njerëzit e mirë që njoha e që më mbajtën afër, si Mantho Gramatikoi, Atdhe Bejleri, e mjaft të tjerë, por kam mall edhe për rrapin e famshëm të Libohovës dhe burimin e Zhepës. Gjysmë ore pushim dhe një kafe nën hijen dhe freskinë e tij, në godinën e re të hotelit dhe restorantit, të kthenin forcën dhe energjinë për një tjetër tetëorarsh pune”.

        Pas kësaj përvoje në vitin 1985 Thanasi transferohet drejtor në shkollën e mesme bujqësore të Dervicianit. Tani ai e kishte një bagazh dijesh nga punët në arsimim bujqësor. Këtë detyrë Thanasi e kreu me dashuri e përkushtim të plotë, ashtu siç dinte t’i kryente të gjitha punët. Për këtë përvojë ai shkruan: “Jo të gjithë ata që japin mësim e plotësojnë në kompleks emrin e mësuesit. Mbi shpatullat e mësuesve bie një peshë e madhe e shoqërisë së nesërme të një vendi.”  Vitet e fundit deri sa doli në pension në vitin 2002, ai i mbylli në shkollën 8-vjeçare të Jorgucatit. Keshtu djali  vogel  që u nis me një valixhe druri drej rrugëve te dijes e të shkeces bujqesore, për 41 vjet rresh i sherbeu në mënyrën më shëmbullore vendit e popullit të tij, i shpërndau dijet e tij jo vetëm nëpër ugare, ara e fusha  por dhe në bangat e shkollës.  Për këtë edhe Presidiumi i Kuvendit Popullor për punë të mirë e ka dekoruar dy here. 

        Gjithe këtë punë Thanasi nuk do ta kishte kryer dot pa patur në krahë një zonjë të nderuar e fisnike si Martha, bashkeudhetarja e jetës së tij.  Lindën e rriten katër femije të edukuar, të cilët janë në emigracion siç po ndodh sot me të rinjtë shqiptarë. Thanasi në moshën 81 vjeçare, së bashku me Marthën e ndajnë jetën midis Athinës dhe Sofratikës për tu ardhur në ndihmë sadopak fëmijëve.

        Puna dhe jeta e agronomit dropullit, Thanas Xhumba, është një jetë e thjeshtë, por e përkushtuar që tregon se njeriu i brumosur me dije shkencore, me ndërgjegje të lartë dhe këmbëngulje, mund të arrijë gjithçka e mund të bëhet i dobishëm për shoqërinë duke lënë gjurmë të thella. Gjithë jeta e tij është një frymëzim për brezat e rinj të specialistëve të bujqësisë, shkencës bujqësore, jo vetëm për Gjirokastrën, por edhe më gjerë. Sot kur fusha e Drinos lëngon, fshatrat po braktisen, duhen më shumë se kurrë specialistë si Thanasi. Mundësitë janë, agronomë të tillë ka dhe do të ketë edhe në të ardhmen, por qeveritarët duhet të kthejnë sytë nga bujqësia si një sektor i rëndësishëm ekonomik e strategjik i zhvillimit të Shqipërisë moderne që duam të ndërtojmë. 

Përgatitën: 

Koço MOSKO

Agronom i Mbrojtjes Bimëve

Boston MA, SHBA

Besnik ISMAILATI

Agronom, ish drejtor në Shkollën e 

Mesme Bujqësore

Libohovë, Gjirokastër

Liqeni artificjal i Doftise