Vargje malli për fshatin tim Krinë(1).

Vargje Zemre, Vargje Malli për fshatin tim të dashur Krinë

nga Polo MIHALI

Polo MIHALI

E dua, kam mall për fshatin

Atje më ka rënur koka

Ku kam pas gjyshërit dhe atin

Para tij s'ma zë synë bota.

Prandaj nis me shumë dëshirë

Që me vargje t’a përshkruaj

Atë të bukurën Krinë

Këtej larg nga vendi huaj.

Shumë shekuj kanë kaluar

Që kur është formuar fshati.

Në libra se gjej të shkruar

Por, flet mosha që ka rrapi.

E dëshmojnë më së miri

Gjithë kishat që kanë qenë

Kishë e Gjinos, Shën Sotiri

Që të parët i kanë bërë.

Ndonse shumë vjet larguar

Që kur ndëroi sistemi parë

As një gjë nuk kam harruar

Kujtimet më mbajnë gjallë.

Sikur i kam ballë për ballë,

Që të gjitha ato vende:

Shullërin, Shpellën e Bardhë,

Mesoraq dhe Shënepremte.

Kujtoj fshatin me mëhallë,

Pezulet që rrethojnë rrapin,

Kishën e vogël përballë,

Cikandilet, ..Gjonoshatin.

Mbaj mend mirë pleqtë e parë

Xha Kristaqin, Nasho Kosta

Me një bastun mbajtur pranë

Ulur në pezul tek porta.

Bashkë me ta dhe disa plaka

Nga shtatëdhjet' vjet kalonin

Me një pagur verë prapa 

Gjith' ditën në kopësht punonin.

Krina kish një cice Pinë

Pa shkollë por, mjeke  mbaruar

Mami për gjithë Lunxhërinë,

Dhe unë linda nga ato duar.

Po përmend mësuesit tanë

I nderonte gjthë fshati,

Anton Shoshë, Vaso Konomë

Xha Noton nga Qestorati.

Në Shkollë që nga vit' i parë

Kujtoj shokët një nga një

Mall kam, më vjen për të qarë

Për ata që nuk janë më.

Shumë nga baballarët tanë

Rrugët e kurbetit muar

Jo për të ndjekur zakonë

Por se jeta qe rënduar.

I kujtoj kur i përcillnim

Nga gjithë fshati shoqëruar

I shifja kur lotët fshinin

Fort duart duke shtërnguar.

I vogël është fshati ynë

Nuk kalon njëzet shtëpi

Por, i përmendur për mirë

Për tradita, trimëri.

Me Koton e paharuar

Si dhe me të tjerë trima

Për Mëmëdhenë ka luftuar

Sup më sup dhe Janko Minxha.

Në Stamboll ku pati qenë

Me Rilindasit ish bashkuar

Gjuhës shqipe i qe venë,

Vatanin për të ndriçuar.

Sa u kthya prej Misiri

asnjë ditënuk voni

Krahas Pandeli Sotirit

Arsimtar në Korçë shkoi.

***

Dhe Revolta e fshatit tonë

Në histori është shkruar

Se bëri shumë jehonë,

Unë atë e kam jetuar.

Tridhjet e tetë ishte viti

I shekullit të kaluar

Që zëmërimin e rriti

Një matrapaz i mallkuar.

Ay tek ca hallexhi,

Pare me kamatë kish dhënë

Nga ata që qenë borxhllinj

Tokat në dorë i kish shtënë.

Pas kësaj shtëpi ndërtoi

Solli dhëntë e mbushi vendë

Por, s'arriti t’i gëzojë

Se u ngre fshati në këmbë.

Burrat dhe gratë u vërsulë

Me cfurqe, spata në dorë

Dhëntë përpara i vunë

Gjersa kaptuan sinorë.

Xhandarët për t’i friksuar

Prefekti shpejt i dërgoji

Nismëtarët lidhur i muar

Por revolta nuk pushoi.

Gjyqi që agai hapi

Muaj me radhë vazhdoi

Atje shkoi i gjithë fshati

Dot i ligu s'e fitoi.

Për ato vitet dyzetë

Pak më gjat dua të shkruaj

Se i kam jetuar vetë

Atë luftë si u zhvillua.

Me të marrë sinjalë e parë

Të huajtë për t’i përzënë

Fshati u rradhit në ballë

Krahas gjith krahinës tënë.

Disa djem ndër çeta shkuan

Të tjerë në vend-komandë

Me armiq duke luftuar

Dy dëshmorë jetën dhanë.

Në ate kohë fëmijë ishim

Por, duar kryq nuk qëndruam

Me mundësirat që kishim

Çlirimtaren e ndihmuam.

Nga komanda ne përcillnin

Postën nga fshati në fshat

Ne pionerët e shpinim

Nga Krina në Qestorat.

Për të mos na zënë gafil,

Këshilli i fshatit tonë

Roje gjat ditës na nxir

Tek maja e bregut Gjollë.

Fshati ynë në atë luftë

Në çdo aksion u dallua

Ndonse vuajti për bukë

Tek armiku s'u dorrëzua.

Qenë qindera partizanë

Në shtëpitë tona strehuar

Së bashku kafshatën ndamë

Kontribut që s'do mohuar.

Kjo luftë nuk zgjati pak

Na izoloi nga tregu

Rronim me ç'bëhej në fshat

Harruam si ishte leku.

Lufta ishte shumë e egër

Ballë për ballë me armiqtë

Burrat, gratë edhe pleqtë      

Bëni roje natë e ditë.

  

Edhe hakun për të marrë

Me operacjonet na ndëshkoi

Nuk na la gjë pa na marrë

Na dogji na përvëloi.

Nga zjarri asgjë s'na mbeti

Humbëm shtëpinë e gjënë

Na u dogj gjthë bereqeti

Për shum' ditë mbetëm pa ngrënë.

U desh nje kohë shumë e gjatë

Të mbylleshin ato plagë

Me përpjekje ditë e natë   

Sa të zinim pakës dhjamë.

Me përpjekje e mundime

U arrit atje ku qemë

E zbukuruam prapë fshanë

Duke fut çdo ditë të renë.

Nëna me Katerinën tek porta e bahçes. Krinë, 1958   

Bukuritë e këtij fshati

Vetë Zoti i ka dhuruar

Lum kujt i ka rënur fati

Që ato t'i ketë shijuar.

Vendosur në një luginë

Gjirokastrën ka për ballë

Mbi të malet si kurorë

Për reth kodra nga çdo anë.

Fshati ndahet në mëhallë

Rrapi shekullor në qendër

Shtëpit' vendosur me rradhë

Çdo gjë duket si në ëndër.

Ti moj e bukura Krinë

Mall kam dhe dua të vi

Aty pranë rrapit të rrimë

Të kem çesmat për karshi.

Ujët që del prej zallit

Sot në çdo shtëpi shkon

Rrjedh nga bor'  e majës malit

Dhe gjithë jetën gjallëron.

Të njom buzën me të dua

Se kam kohë pa e shijuar

Që kur merrja ujë në krua

Nga ai burim i bekuar.

Këtu poshtë kam për të shkruar

Jetën e fshatit me radhë

Ashtu, siç e kam jetuar

Në kohën kur isha djalë.

Kur mëngjezet agojnë

Njerrezia pa çelur sytë

Zënë e bariut dëgjojnë

«Nxirrni dhentë, nxirrni dhitë!».

Pastaj nisen me rradhë

Nën komandën e çobanit

Cjapi me zile në ballë

Prapa i ndjek qeni stanit.

Pamje mahnitëse krijojnë

Kur bagëtia shtrohet livadhit

Si tufa lulesh ngjasojnë

Duke ngrënë majën e barit.

Bagëtia në kullotë

Kur vjen darka zënë afrohen

Me barkun e mbushur plot

Drejt shtëpive vetë drejtohen

Atje ku kanë të zotë.

Me bagëtinë jetën fillova,

Që i vogël çoban vajta,

Për blegtori shkollën mbarova,

Prandaj pak si shumë u zgjata.

Kur shkon dielli në të hyrë

Njerëzit punën e lenë

Se kane dalë që pa gdhirë

Kush në kopësht, kush me parmendë.

Ndërkohë fshati gjallërohet

Dikush mirret me të mjelë

Gratë venë gjellën të ngrohet

Me fëmijët ca të tjerë.

Në mbrëmje burrat dhe pleqtë

Per rreth rrapit grumbullohen

Qysh nga prilli gjer në vjeshtë

Gjersa të ftohtit durohet.

Dhe nisin ato kuvende

Për politikë e për punë

Sejcili jep nga një mendje

Diskutimet s'mbarojn kurrë.

Unë me shokët qem' fëmijë

Bashk me burrat, dot s'qëndronim

Por fshehtas në erresirë

Ngrinim veshët dhe dëgjonim.

******

Kur vinin ditët e mira

Të gjithë ishin të gëzuar

Plot mezera, ëmbëlsira

Trapezet qëndronin shtruar.

Familja që sebep kishte

Për ditlindje, a për emra

Grupe-grupe njerëz priste

Gjith' ditën s'pushonte dera.

Dhe i zoti i shtëpisë

Mirrëse-ardhjen u uron

Ngrihen gotat e rakise

Kështu dollia fillon.

Papo, ndizet muhabeti

Nga këngët gjëmon shtëpia

Këngë dasme dhe kurbeti

Nëpër to dhe dashuria.

Kështu kohën e kalojnim

Me ahengje, me vizita 

Të nersërmen punën fillonim

Që kur zinte e zbardhte dita.

Me këto zakone të mira

Njerrëzit lodhjen e harronin

Argëtim' i njerëzis

Që energjitë t’i freskonin.

Në atë kohnën e shkuar

Kur s'kish drita, TV, klube

Njerrëzit kishin menduar

Për t’i thënë mërzitjes tutje.

*****

Për të bukurat lezete

Të tjera dua të shtoj,

Se më kanë bërë për vete

Dhe tash me mall i kujtoj.

Kur është dimëri në të dalë,

Ditët e ngrohta afrojnë,

Toka fillon ta ngrejë barë,

Pemët nisin lulëzojnë.

Manushaqja çel më parë

Erë e saj jetën ta shton

Sikur të jenë vënë në garë

Bajamja prapa i shkon.

Bashkë me to lulëzon bliri

Plot me lule mbushet thana

E ndjekur nga trandafili

Lofata, molla dhe dardha.

Ikën marsi dhe vjen prilli

Trendelina kundërmon

Gumzhin bregu dhe pylli

Zile, këmborë dëgjon.

Tek Kisha përmbi shtëpi

Atje ku bleron tërfili

Këmbë kryq dua të rri

Të dëgjoj zënë e birbilit.

Lart, mbi fshtat dua të dal    

Në ato pllaja, në ato rrëza

Në Tranoshishtë mbi krua

Ku ja thotë këngës thëlleza.

Oh, sa shumë ma ka ënda

Të marr çiften dhe zagarë

Të ngjitem lart, në ato Këmba

Siç bëja kur isha djalë.

Tek sheshet me trendelinë

Në ato brinja, në ato ledhe

Të bëj sehir bagëtinë       

Me qingja, keca dhe dele. 

     

Përzihet me blegërima

Culja që i bie bariu

Dëgjohen dhe oshetima

Freskon flladi i veriut.

Dhe qumeshti buron lumë

I bardhë si borë mali

Mbushen vedërat me shkumë

Për këto, më treti malli.

Dallndyshet, zogjt e tjerë

Shpejt e shpejt, punën fillojnë

Që të ndërtojnë folenë

Dhe në koh' vezët të shtrojnë.

Kur vjen koha që nga mali

Bora e dimrit ka ikur

Jeshilon vendi nga bari

Nëpër brinja dhent' janë ngjitur.

Atje ku qumështi i bardhë

Me mullë të kecit pikset

Nga ai del djath' i njomë

Me napa drejt fshatit niset.

Vjen korriku i vapuar

Që pa gdhirë bëhet zgjimi

Punët vinë duke u shtuar

Duhet të mblidhet prodhimi.

Gruri kur mer ngjyrë argjendi

Bie drapëri në arë

Sillen dhematët tek lëmi

Dhe vendosen në mullarë.

Pastaj siç qe bërë zakon

Njëherësh nga gjithë fshati

Shirja në leminj fillon

Ne Breg karshi Gjonoshatit.

Vijnë kuajt valle-valle

Lidhur rreth një strumbullari

Pas një pune shum të madhe

Fillon të mbushet hambari.

Kur zë të shtërngojë vapa

Kuajt për të çlodhur lenë

U heqin zgjedhën nga qafa

Të djersitur hijet zenë.

Pas kësaj, shtrohete dreka

Të gjitha të mirat i kanë

Byreqe me shumë peta

Kos nga dele dhe bostanë.

Beharit gratë nikoqire

Me rradhë zenë e konservojnë

Shumë nga këto prodhime

Që gjat dimrin mirë ta shkojnë.

Nga petat dhe trahanaja

Gjalp të tretur, djath të bardhë

Gliko ftoi dhe nga thana

Reçel rrushi, fiq të tharë.

Vjen koha që misrat vilen

Për t’a zhveshur fletë-fletë

Me sho-shoqin bashkë mblidhen

Bëjn humor, kënga buçet.

*****

Vjesht' e parë në të mbaruar

Si është mbledhur gjith prodhimi  

Nis një dasëm e vonuar

Tash për harxhet, s'bën tër syri.

Të enjten dasmën e fillojnë

Si tek nusja dhe tek dhëndri

Këngët e Lunxhit gjëmojnë

Aq sa tundet i gjith vendi.

Vijnë deshtë me këmborë

Me bojë të kuqe stolisur

Siç e kemi kadiminë

Akoma dasma pa nisur.

Fillojnë zjarret të ndizen

Dhe mishrat që kanë prurë

Ndër helle dridhen me nge

Bogaçet piqen në furrë.

Merr pjesë i gjithë fshati

Sazet nga qyteti zgjidhen

Kërcet gërneta tek rrapi

Të rinjtë hidhen e përdridhen.

Polua, Marina, Aleksi në dasmën e Ngjelo Shulit

në fshatin Këllëz në vitin  1959    

Të diel krushqit me rradhë

Hipur në kuajt të stolisur

Shkojnë tek nusja për t’a marë

Pispillosur, kapardisur.

Para nisjes është zakoni

Dhëndri do berberisur

Që të gjithë e shoqërojnë

Me një kengë të goditur. 

      

"Berberi që rruan Mbrenë

Berberis dhe dhëndër Benë 

Vure briskun në faqe

Vate, djalëria vate".

Nusja vjen e shoqëruar

Me saze dhe me dasmorë

Në kalë të bardhë kaluar

Me një tufë lule në dorë.

Kush më shumë ka paguar

Nusen për t’a dorovitur

Nga kali e ka xërmuar

Dhe drejt odës e ka ngjitur.

Tek qemeri portës lart

Këmbën brenda pa e vënë.

Me gishtin ngjyer në mjalt

Kryqin e Perëndisë ka bërë.

Dasma në vitin 1958: 

Nusja Eleni Mihali nga Krina,

 dhëndri Kostandin Kristidhi nga Selcka. 




Në mbasdite një copë herë

Për pushim kanë nevojë

Që të freskët të jenë

Për darkën kur të fillojë.

Ismetçitë futat kanë ngjeshur

I zot' i shtëpisë të nderohet

Puneve u janë përveshur

Që darka në kohë të shtrohet.

Gjith të ftuarit për darkë

Mirë e bukur kostumuar

Grupe-grupe me ngadalë

Pranë shtëpisë janë afruar.

Kur vjen ora e caktuar

Sipas moshave rradhitur

Pranë trapezeve janë shtruar,

Ceremoninë për t’a nisur.

Në ball' i madhi shtëpisë

Mirëse ardhjen ka uruar

Dhe ja le radhën dollisë

Kështu darka ka filluar.

Për ÇIFTIN, shëndet' i parë

- “Këtë got' me fund t’a pimë”

Pastaj shëndetet me rradhë

Dorë më dorë  kalojnë dollinë.

Nisin bejtet, fillojnë këngët

Nusen në valle e çojnë

Kërcejnë, përplasin këmbët

Trarët zenë të rrënkojnë.

Kur nja dy-tre orë kanë shkuar,

Ca nga gëzimi që kanë,

Ca nga të pirët e shtuar,

Po i heqin këmbët zvarrë.

Kështu gjithë natën kalojnë

Të kënaqur, të gëzuar

Gjersa agimi afron

Sebepçinë për t’a nderuar.

Dasma ende pa mbaruar

Të hënën në krua shkojnë

Nuses për t’i mësuar

Zakonet e fshatit tonë.

Të diel tjetër do shkojnë

Nuses “t’i shkelin shtëpinë”

Një drek' a darkë do kalojnë

Me të ngrenë e me të pirë.

Në dasma sa herë ka ndodhur

Në këmb'të babës kam shkuar

Rregullat që kam vëzhguar

Si i madh i kam zbatuar.

Tash një histori kujtova

Ndodhur në kohën e shkuar

Është një ngjarje e vërtetë

Pleqtë ma kan' treguar.

Krushqit nga Këllëzi u nisën

Të mirrnin nuse nga Krina

Të gjithë në kuaj hipur

Krushk dhe Mino Pulina.

Të gjitha nderet ua bënë

Siç e kish për fis shtëpia

Me të ngrëna e me të pirë,

Si lumë u derdh rakia.

Po të zinë Mino ç'e gjeti

Me të pirë shumë e tepëroi

Se kishte gëzim i shkreti,

Por në qilar përfundoi.

Erdhi koha për t’u ngritur

Muarrën nusen edhe shkuan

Nëpër kuaj kapardisur,

Dhe për Minon s’u kujtuan.

Të nesërmen gjith fshati dolli
Minon në një mushkë e hipën
Gjer te kisha e përcollën

Dhe një këngë seç i ngritën:

«I ziu Mino Pulinë

Mbeti në qilar në Krinë
 
Kur Krisullën e martuam
 
Femër dhamë, mashkull muarrëm».

Ta lemë Minon rehat

Dhe dasmat me kaq t’i lemë

Se dua të hedh në kart’

Të tjera, që nuk kam thënë.

Do të shkruaj për dhjetorë

Kur fillojnë dhentë e pjellin

Malet kur mbushen me borë

Një nga një derrat i therrin.

Muaji kur ikën vjeshta

Me plot lezete ngarkuar

Muaji me shumë festa

Njerzit nga punët lëruar.

Vijnë Krishtlindjet, Viti Ri

Të gjith’ të zënë me punë

Në levizje, ç'do shtëpi

Kush të bëjë diçka më shumë.

Gratë fillojnë me bakllavanë

Byreqet me mish e qepë

Me mish derri, plot tiganë

Dhipëlat si e dinë vetë.

Shën Vasilin në të gdhirë

Grupe-grupe e fastojnë

Të tjerë me raki përpara

Në bixhoz fatin provojnë.

Të mirat dhe begatitë

Që gjenden në këtë fshat

S'jam në gjendje t’i rradhit,

Duhet një dit e një nat.

S'di nga t'ja filloj së pari,

Mbase nga pemët frutore

Plot me to mbushet pazari

Apo nga bletët puntore.

Baçet plot me gjelbërime

Rrethuar nga pemët janë

Midis tyre plot perime

Nga të gjitha llojet kanë.

Më përpara piqet mani

Fiku shengjin dhe qershija

Pjeshka dhe fik laramani

Kumbulla dhe zerdelia.

Për trapez është Rrazakia

Debina, Puleza, Sheshi zi

Me këto bëhet rakia

Vera brusko veseli.

Këto të mira që thamë

Të tjera që nuk kam thënë

Prej qiellit nuke kan rënë

Por me punë, e djers’ janë bërë.

Se dhe të parët tanë

Njerëz të ditur kanë qenë

Me botën marrë e dhënë

Ndaj e begatuan vendë.

Vetëm dëshira s'mjafton

Ta bësh jetën të begatë

Mençuri dhe djers’ kërkon
Si nga burrat dhe nga gratë.

Ja pse s'më ze gjumi mua

Dhe për të veç ëndëroj

Ja pse kaqe shumë dua

Që një ditë atje të shkoj.

Në Kishë të Gjinos të ndalem

Ku prehen të parët tanë

Pranë gjyshit në gjunj të falem

Se nuk e pashë dot gjallë.

Tek gjyshi, dhe në të tjerë

Të gjithë për t’i kujtuar

Lule të malit kam sjellë

Nga një tuf për t’i nderuar.

Varret e gjyshërve në Krinë

Rrugën gjer në fshat t’a ngjitim

Duke ecur dalngadalë

Perkarshi mirë të soditim

Se dua që të nxjerr mallë.

Si njëherë e në një kohë

Do hap portën pa trokitur

Tek shtepia ku kam lerë

Se është lodhur duke pritur

Dreka përkujtimore në Krinë për mëmë Amalinë
e baba Gaqen, 2004

Vazhdon.........