Laurus Nobilis

                                    Novelë nga: Fiqri SHAHINLLARI  shkrimtar

Fiqri Shahinllari

Viti 1994. E para e dielë e prillit. Europa festonte solemnisht"Ditën e Dafinës". Ajo ishte edhe Dita Ndërkombëtare e Rinisë. Po atë ditë u nis stafeta e Kryqit të Artë nga Amerika drejt Filipineve. Ajo ditë u shndrrua, si të thuash, në festë botërore. Shkëlqimin festës ia shtoi sheshi Shën Pjetër në Vatikan me audiencë prej dhjetra mijë vizitorësh para të cilëve foli Shenjtëria e Tij, Papa Giovani Paolo II. Në mizërinë e turmës ndodhej edhe Margarita tok me shoqen e saj, Teutën. Befas para tyre u  shfaq një burrë me trup atleti kokën e të cilit e rrethonte një kurorë me degë e gjethe dafine. Për dore ai mbante një djalë të vogël, rreth shtatë vjet. U doli përpara dy femrave.  Buzëqeshur i përshëndeti ato.

-Tungjatjeta!

Ato u shmangën dhe vazhduan të shikonin drejt ballkonit ku fliste Papa. Ai u doli përsëri përpara. Ato ndjenë bezdi dhe u larguan pak më tutje. 

-Nuk po më njeh moj Margaritë?-foli përsëri burri.

Margarita u shtang. Zëri iu duk si i njohur për veshët e saj.

-Jo, nuk të njoh. S'të kam  parë kurrë.

- Je e sigurtë?

Margarita e vështroi përsëri, mjaft e bezdisur.

-Jam Filipi. Jetoj e punoj prej kohësh në  Australi. Ky i vogli është djali im.

Margaritës iu drodhën gjunjët. Filipi?!

-Vërtet nuk më njeh?  Kaq shumë paskam ndryshuar? S'të kujton asgjë kjo kurorë dafine mbi kokën time, pale fytyra?

-Ç'ne kurora të më kujtojë gjëra?-u përgjigj Margarita me fytyrë të zverdhur si  ftua. Në fakt asaj i kujtohej që ç'ke me të Filipi dhe kurora. Bile me hollësi... 

-Kjo kurora e sotme ndodhet në kokën time se e kërkon rasti i kësaj dite. Ajo e dhjetë vjetëve më parë kur bisedonim në shkallët e amfiteatrit antik ishte në kokën time kastile për ty sepse kujtoja se do të triumfoja me dashurinë time karshi zemrës tënde . Por më ndodhi si Apollonit....E di ti Margaritë se ka një lule me emrin tënd?...

  E dërrmuar nga e papritura, Margarita flakëriu sytë nga djali i vogël  të cilin Filipi pasi tha fjalët e fundit e mori për dore dhe të dy u tretën në thellësi të turmës së njerëzve....Teuta, u shastis fare nga ky dialog, vuri re se fytyra e shoqes së saj kishte marë ngjyrën e  lulekungullit. Nuk duroi dhe e pyeti:

-Të lënduan ato fjalë të atij palacos vagabond moj të keqen motra?

-Nuk është vagabond, as palaco nuk është. Është njeri i mirë por i padurueshëm. Shumë i padurueshëm. Ja, e pe? Edhe në këtë rast ai iku shpejt! Pseee? Pse nuk qëndroi edhe ca me tepër?- Pyeste këshu Margarita dhe ishte kaq e tronditur sa as vetë nuk e kuptonte  nëse kërkonte përgjigje nga shoqja apo nga vetja. Ajo fliste me ndërprerje, jo rrjedhëshëm, për shkak të ngashërimit."Ah moj Teuta ime.... sa e padrejtë është bota, sa i papritur dhe i ...pamëshirshëm është... ndonjëherë fati!  ..Nuk ka rënë rasti të tregoj një pjesë fare të shkurtër të jetës sime studentore-foli me ngashërim Margarita.

-Si kështu? Jemi  shoqe dhe mbajmë kaq të fshehta!?

-Eh, moj motra ime, mendimet tregohen, ndjenjat e dashurisë jo. Megjithatë, unë ia tregova të fshehtën, sa qe akoma e nxehtë, vetëm shoqes sime të ngushtë, Zyhrasë me origjinë nga Kosova, atëhere, dhjetë vjet më parë. I tregova asaj  sepse  më dukej sikur lehtësoja veten. Ke qejf të tregoj pak nga kjo histori e shkuar?

-Nuk po më durohet-u përgjigj Teuta.

-Shkojmë gjëkundi të hamë nga një akullore...

                                                                                           * * *

  Margaritës iu feks sakaq kujtimi i dhjetë vjetëve më parë... 

"Ishim të dy studentë.Unë  studioja  për Gjuhë e Letërsi. Filipi për Historinë e Lashtë. Ai më dashuronte.

-Po ti?-ndërhyri sakaq Teuta.

-S'di ç'të them. Nuk e kuptoja veten..  Një ditë më ndoqi deri në Amfiteatrin antik të Butrintit ku me shoqet e shokët e klasës po bënim ekskursionin e programuar. Nuk di si e qysh Filipi kishte rregulluar "pizgat" për të ardhur me klasën tonë. Atë ditë atje kishte shumë turistë nga bota. Gjeti rastin kur unë isha  paksa e vecuar nga shoqet e shokët e klasës dhe m'u afrua. Mbi kokë kishte vënë një kurorë me degë e gjethe dafine tëpkë si sot. Më tha duke vënë dorën mbi kurorë:

-Dashuria ime do të triumfojë mbi refuzimin tënd. Dafinat janë shenjë triumfi e lavdie.

Nuk e përmbajta  dot veten dhe ja shkrepa  të qeshurës.

-Pse qesh?-më tha-Nuk e di historinë e dafinës?

-Nuk e kam dëgjuar ndonjëherë.

-Degjoje, pra, nguli këmbë ai dhe u afrua më shumë pranë meje. Nisi rrëfimin....

.....Shumë e shumë kohë më parë, në lashtësi, toka e sotme quhej Gjea. Kjo ishte perëndia e parë që u shfaq prej boshllëkut të krijuar nga kaosi i gjithësisë.  Prej Gjeas lindi Urani, domethënë qielli. Filozofët e lashtë e quanin Gjean qendër të Universit. Perëndia Gjea na kishte vajzë “Të Bukurën e Dheut”. Ajo ishte Nimfë,  domethënë Hyjni e ujit apo e maleve, e ngjajshme si Zanat apo Shtojzavallet tona. Nimfa ishte e bukur, peri në fytyrë e në trup. E tillë, e bukur e fisnike ishte edhe në shpirt. E ëma e donte aq shumë sa kishte vendosur ta bënte të përjetëshme. Ajo do të rronte sa do të jetonte vetë Gjea, nëna saj. Kur kishte lindur e kishin pagëzuar me emrin Dhafni. Matanë detit e quajnë Laurus Nobilis. Sidoqoftë emir, atë e therrisnin “E Bukura e Dheut”. Një ditë prej ditësh Dhafnisë na i paskan vajtur sytë tek një djalë i pashëm dhe azgan. Ai ishte brun, syshkruar. E quanin Mesdhe'. Dhafnia, me një të parë djaloshin, kishte “rënë brenda”, e kishte zënë “sëmundja” e dashurisë.

-Pse e quan semundje? -e pyeta unë Filipin.

- Sepse “sëmundje” është., moj Margarita. Të kap zemrën, të rrëmben mendjen.

-Sa vjeçe ishte e Bukura e Dheut kur ra në dashuri?

- Aq sa je ti sot.

 Qesha  me shpirt e thashë:

-Vazhdo, vazhdo!

Në të njëjtën kohë të Bukurën e Dheut me emrin Dhafni e dëshironte zemra e zhuritur e Apollonit. Ky djalë nuk ishte dosido. Ishte i biri i kryeperëndisë Zeus që matanë detit e quajnë Jupiter. Apolloni kishte një nënë, për kokën e nënës. Ajo quhej Leno, e dashura e Zeusit, po jo gruaja e tij. Motra e tij binjake ishte Artemisa. Vetë Apolloni ishte perëndia e Diellit, bukurisë, mjekësisë, arteve, muzikës, frymëzimit. Mirëpo, do ti?,e bukura e Dheut na e paska refuzuar kërkesën e Apollonit që ajo të bëhej gruaja e tij. Apolloni ishte këmbëngulës në dashurinë e pakufishme për Dhafninë. E ndiqte pas kudo ku ajo shkonte.

 Një ditë pranvere, e diel ka qënë , Apolloni tok me motrën e vet Artemis dolën për shëtitje kodrave e fushave. Mos harroj të them se Artemisën i ati e kishte emëruar Hyjni që të kujdesej për natyrën, gjuetinë, kafshët , bimësinë, hënën. Në disa vënde të tjerë Artemisën e quajnë Dianë. Dhe kështu, motër e vëlla, ec e ec, ec e ec, duke u kënaqur me dritën e ditës e gjelbërimin e pa anë. Sapo kishte lindur Dielli. Qielli po përflakej nga lindja e horizontit. Drurët e pyjeve ishin mbushur me fletë të gjelbërta. Bari jeshilonte fushat, lulet qëndisnin kodra e lugina, fusha e livadhe, zogjtë cicëronin nëpër degë. Flladi i erës kundërmonte aromë pranvere. Në këtë sfond të bukur natyror bisedonin e kënaqeshin vëlla e motër. Mirëpo, rrjedhën e bisedës ua ndërpreu, befas, një pamje tjetër. Nga pylli doli një sorkadhe e bukur e cila vraponte e alarmuar. Pas sorkadhes vraponte kupthi një tigër me krifën e qafës të acaruar, ngritur lart. Ai ishte ngritur në mëngjez dhe kërkonte mish për ushqim. Po atë mëngjes edhe sorkadhja kuqalashe kishte dalë të kulloste bar e gjethe. Tigri e kishte pikasur gjahun e vet, sorkadhen, dhe iu sul ta ndiqte. Sorkadhja ndjeu rrezikun dhe ia dha vrapit me të katra sikur ta kishte kapur zekthi. Ajo ik, tigri ndiq. Sorkadhja ik e grabitqari ndiq në fushën mbuluar dyst me bar e shkurre. Apollonit i erdhi keq për sorkadhen që ikte e ikte me vrap për të shpëtuar nga dhëmbët e mprehtë e të tmerrshëm të kafshës egërsirë e grabitqare. Nga ana e tij tigri ike e ikte kupthi për të kapur sorkadhen. Cila kafshë do të fitonte në këtë betejë për jetë a vdekje? Kuptohet. Kush do t’i rezistonte lodhjes. I bënte këtë pyetje dhe i jepte përgjigje vetes Apolloni dhe zemra iu ndrydh. Motra e vet kuptoi gjendjen dëshpëruese të vëllait dhe i tha:

-Mos u ligështo, o vëllai im Apollon! Si tigri ashtu edhe sorkadhja kanë të drejtë. I pari lufton që të mos ngordhë nga uria, kërkon të jetojë. E dyta përpiqet, me mish e me shpirt, të shpëtojë nga dhëmbët e kthetrat me thonj të mprehtë si maja thike prej çeliku të tigrit egërsirë dhe të vazhdojë jetën e saj. Kështu e kërkon rregulli i mistershëm i Gjithësisë, i Universit. Po unë, si Hyjni e gjuetisë që jam, për hatrin tënd do ta shpëtoj sorkadhen..

...Këtu Filipi e ndërpreu pak rrëfimin për të më futur mua, sic tha,  në relitetin e ditës sepse ai vuri re që unë po dëgjoja e dalldisur dhe e habitur. Tha:"Se, ta dish ti moj Margaritë, motra e Apollonit kishte vizion yllor"

 -E shpëtoi Artemisa sorkadhen?-pyeta.

-Jo.

-Pse?

-Sepse u fut në mes djalli, shejtani, që u shfaq në formën e një plake fytyrëfishkur e hundëkropallë, e dobët kockë e lëkurë, veshur me manto të zezë, e krrusur, me shkop në dorë. Ajo thirri pas shpinës së Apollonit dhe Artemisës. Kjo ktheu kokën pas. Ç’të shihte? Një grua xhinde, veshur tebtil si e rreckosur që i bënte shënjë Artemisës për t’u afruar te ajo. Dhe vajza u afrua te djalli grua. Apolloni nuk e vuri re. Ai vazhdonte të ndiqte, i përpirë i tëri, duelin në vrapim për jetë a vdekje midis tigrit dhe sorkadhes. Por, fati deshte që, edhe ky të mos e ndiqte deri në fund spektaklin tragjik të dyluftimit të kafshëve. Nga pjesa perëndimore e një kodre të vogël, afër pyllit, sapo doli në majë të saj e Bukura e Dheut, Nimfa  Dhafni. Ajo po vraponte e alarmuar duke thirrur në ndihmë të sorkadhes. Sepse edhe ajo e kishte parë skenën tragjike nga një vend tjetër ku kishte shkuar për çlodhje e meditim. Apollonit i iku mëndja e kokës. Harroi motrën. Zhvendosi vëmëndjen nga skena vrapuese e sorkadhes ndjekur nga tigri dhe u sul drejt të Bukurës së Dheut. Donte ta kapte, donte ta rrëmbente për grua, morpo qoft edhe me forcë. Mjaft kishte duruar të lëngonte prej dashurisë që kishte për Dhafninë. Dhe filloi ta ndiqte edhe ky me vrap Dhafninë. Ajo ik e ky ndiq, ajo ik, ky ndiq. Disa barinj që kullosnin dhitë në pyllin për karshi, shikonin me keqardhje poshtë në luadhe e lëndina ndjekjen e frikëshme të tigrit për të kapur sorkadhen dhe ja, po shikonin të habitur një ndjekje tjetër të një burri të fuqishëm me trup atleti për të kapur një vajzë të ajthme e të  brishtë. Çudia e barinjve u shumëfishua kur dalluan Apollonin dhe Dhafninë. I njihnin ata, por nuk dinin arsyen e këtij dyluftimi në vrapim. Por më tepër barinjtë u habitën kur panë se, nga thirrjet e Dhafnisë: “Tigriii, tigriii”, kafsha e egër u çakërdis dhe u hutua. Tigri u ndal. Në gojë mbante qafën e sorkadhes. Trupin e saj e kishte hedhur mbi kurriz ashtu siç hedhin njerzit xhaketën e palosur në njërin sup. I kishte ngulur dhëmbët e tij në fytin e saj prej nga kullonte gjaku në lëndinë. Si duket, tigri u tremb dhe hapi gojën. Sorkadhja e ndjeu veten një çast të lirë, përfitoi nga rasti dhe ia dha vrapit ashtu e plagosur…Egërsira nuk po e mblidhte veten...

 ....Erdhi një moment kur e Bukura e Dheut, Dhafni, u lodh. Apolloni e kapi me krahët e tij të fuqishëm dhe nuk ngopej së pari. Filloi ta përqafonte e ta puthte. Në buzë ndjeu shijen e kripur të djersës së saj që i rridhte në faqe e në gushë. Sytë i kishte me lot. Ajo nuk donte të dëgjonte përgjërimet e betimet e Apollonit. Dridhej si një zog në krahët e tij muskulozë. Dhe ja, lëshoi një thirje sa kishte në kokë, një klithmë buçitëse për të kërkuar ndihmë. Befas, u dëgjua një uturimë, një zhurmë e frikshme. Nën këmbët e Apollonit dhe të Dhafnisë u hap dhe u ça Toka. Gjea, nëna e vajzës, ishte alarmuar nga klithma e së bijës. Hapi krahët e saj dhe e rrëmbeu në gjirin e vet. Apolloni u tremb dhe u dëshpërua jashtë mase. Ishte para një fenomeni natyror që jo vetëm nuk e kishte hasur ndonjëherë, por as kishte dëgjuar për një gjë të tillë. Ai mbeti i shastisur. Dhe thirri:

-Medet, medet. Ç’më gjeti mua të ziun! Ma përpiu Dheu të Bukurën e Dheut.

Lëshoi këtë duf dëshpërimi të thellë Apolloni dhe u ul në gjunjë në vendin ku u zhduk e dashura e tij e bukur. Filloi të qante me lot ngashërimi. Lotët e tij njomnin tokën. Dielli iu lut qiellit që ta ndihmonte perëndinë e tij, Apollonin, për ta kaluar fatkeqësinë që e kishte pllakosur me sa më pak dhimbje. Qielli nuk ia prishi Diellit dëshirën. Sytë e qiellit filluan të derdhnin lot. Shiu që vinte nga lart përzihej me lotët e djalit këtu poshtë. Kur ç’të shihje? Në vendin ku  e Bukura e Dheut u zhduk, filluan të buisnin skallonj të njomë, të blertë të një bime që vazhdonte të rritej nën vëzhgimin e habitur të Apolllonit. U rrit e u rrit deri sa u bë një shkurre tre metra e lartë. U duk se ndaloi rritja por nuk qe e thënë. Rritja vazhdonte. U arrit deri në lartësinë dymbëdhjetë metra dhe pastaj ndaloi. I shastisur krejt, i mërzitur dhe i mbushur me mllef inati, Apolloni këputi një degë nga kjo bimë e çuditëshme dhe po e vrojtonte. Ndjeu aromë të këndëshme që nuk e kishte patur deri atëhere asnjë lloj parfumi nga bimët e tjera. Gjethet i kishte të forta , heshtake dhe të lëmuara që të krijonin përshtypjen se ato rrëshqasin në duar ashtu siç i rrëshqiti nga duart Dhafnia e tij e dashur. Në moment, iu drejtua degës që e mbante në duar dhe i thirri: “Dhafni! Dhafni! Ti u transformove në pemë me gjelbërim të përhershëm, që do të rrosh sa të jetë kjo tokë. Ti u transformove, u ndryshove por edhe unë do të ndryshoj emrin. Nuk do të quaj Dhafni por Dafinë! Dafinë fisnike”. Pastaj degën e bëri kurorë dhe e vendosi në kokën e tij të bukur....

 ...Akoma pa e vendosur mirë kurorën në kokë, kur, nën këmbët e tij dhe nën degët e pemës dafinë, u platit e llangosur me gjak në qafën e hollë sorkadhja kuqalashe, që sapo kishte shpëtuar nga dhëmbët dhe kthetrat e mallkuara të tigrit. Nga goja e saj dilte shkumë e bardhë përzjerë me gjak. Ajo kishte bërë përpjekje të mëdha për të ikur me vrap por, për shkak të rrjedhjes çurkë të gjakut, forcat i kishin shterur dhe ja tek jepte shpirt pranë Apollonit dhe bimës fisnike dafinë. Dielli kishte marë tatëpjetën e rrugës drejt perëndimit. Sorkadhja ktheu kokën nga perëndimi i diellit. Nga sytë e saj pikonin lotë hidhërimi dhe dhimbjeje. Apolloni e mblodhi veten. U trondit për të dytën here atë ditë. E harroi për një çast plagën shpirtërore që i shkaktoi humbja e të Bukurës së Dheut Dhafni dhe po merej me sorkadhen e shtrirë që po qante. Ajo qante po sytë nuk i kishte të venitur. Përkundrazi, ata ishin si thëngjij të ndezur. “Kjo do të thotë se kafsha e gjorë lufton akoma me vdekjen” - mendoi në ato momente Apolloni-kjo do të thotë se zemra nuk ka pulsimin me ritmin e zakonshëm, por ama nuk ka pushuar. Duhet ndihmuar për ta aktivizuar zemrën” Së pari, grisi mëngën e këmishës dhe me të lidhi plagën në qafë. Rrjedhja e gjakut pushoi. Por sorkadhja rrinte shtrirë me lot në sy. Nuk lëviste as këmbët, as kokën. Atëhere Apolloni iu drejtua për ndihmë babait të vet, Zeusit, që është i plotfuqishmi i qiejve dhe i çdo gjëje në atmosferë e në Tokë.. I ati, sakaq, dërgoi një rrufe shkreptimtare e cila ndezi një zjarr në kaçuben aty pranë. Apolloni shpejt këputi një degë tjetër nga pema e dafinës dhe e afroi te zjarri. Në degën që digjej u formua një lëndë ngjitëse, si biçim pomade. Apolloni e mori pomadën nga dega e dafinës akoma të nxehtë dhe e vendosi në plagën e qafës së sorkadhes. Për habinë e tij, sorkadhja e gjorë pas tri minutave, filloi të lëviste veshët. Dha shënja jete. U shërua…Sapo Apolloni mjekoi qafën e sorkadhes, mbrriti  motra Artemis.

-Po ti ç’u bëre, nga humbe kështu?-pyeti vëllai motrën.

-E humba mëndjen pas një shtrige. U gënjeva dhe ktheva kokën prapa. Humba nga sytë tigrin gjakatar që ndiqte sorkadhen e gjorë. Dëgjo këtu, o vëlla! E keqja të vjen e të pengon shpesh  herë jo ballas por prapa, pas shpine.Mos u gënje të kthesh kokën pas, por mbaji sytë drejt objektivit, atje ku kërkon të arrish. Mos humb kohën duke parë andej, këtej por drejt, përpara.

Në këto muhabete, sorkadhja u ngrit në këmbë. Filloi të lëpijë duart e Apollonit dhe gjethet e dafinës.

-Ua, uauu, sorkadhja kuqalashe! Si kështu? Paska shpëtuar nga thonjtë e egërsirës pa ndihmën time si Hyjni e gjuetisë që jam?-pyeti e habitur Artemisa.

-Shpëtoi, shpëtoi. E mjekova me melhemin që nxori dega e kësaj bime fisnike-u përgjigj vëllai jo pa krenari.

-Pse nuk thua që kjo bimë, përveç bukurisë trupore, paska edhe veti mjekuese? Habitem se si nuk më ka rënë rasti të shikoj një bimë të tillë deri tani në të gjithë vëndin tonë! Si quhet?

-Dafinë. E quajta unë në shënjë dashurie që kisha për të Bukurën e Dheut, Dhafninë. Kur ti u ktheve prapa, unë pashë Dhafninë e bukur që ikte me link dhe bërtiste: “Tigriii, tigriii, po ndjek sorkadhen!” Ajo vraponte drejt kafshëve për të shpëtuar sorkadhen fatkeqe. Sa e pashë, u sula drejt saj. Vrapova. Ajo ikte. U lodh. E arriva dhe e kapa. Ishte duke bërtitur: “Tigriii, tigriii, po ha sorkadheeen!” Zëri i saj tingëllues ushtoi në luginë. Hodha sytë tutje, ku bëhej dueli vrapues midis tigrit dhe sorkadhes. Më tutje vura re disa çobenj me krrabë në dorë që, me sa kuptova, ndiqnin me ankth tigrin dhe sorkadhen në dyluftim për jetë a vdekje dhe donin ta shpëtonin. Ata më shikonin edhe mua tek ndiqnja me vrap Dhafninë time. Më tutje nuk e mora vesh se ç’u bë pasi ndodhi një fenomen i llahtarshëm. Në momentin që kapa Dhafninë dhe ajo po thërriste, nëna e saj,Gjea hapi krahët dhe ma rrëmbeu, e futi në gjirin e vet, poshtë, në thellësi ja këtu ku jemi ne. Sapo u zhduk e bukura nimfë Dhafni, doli kjo bima e fisëshme që kemi para syve...

-Oh, vëllai im i dashur! Gjithsesi ti e meriton këtë kurorë me degët e kësaj bime që ke vënë në kokë. Ti, vëllaçkua im, që komunikon me Diellin jetëdhënës e me qiellin, me zogjtë e bimët, me tokën me male e fusha, lumenj e dete e, me lejën e babait tone të gjithfuqishëm e të madhërishëm, Zeusit, bën shiun e dëborën, vapën e freskun ja që nuk bëre dot për vete te bukurën Dhafni. Po mos u mërzit. Nuk ke faj. Zemra e njeriut është shumë më e thellë nga sa e pandehim neve. Zemra e të dashurës tënde do të jetë taksur për ndonjë tjetër...

-Ke të drejtë motërza ime e mirë, e dashur dhe e mençme. Si Hyjni edhe e gjuetisë që je, e ke “gjuajtur”me të vërtetë synimin e zemrës së Dhafnisë. Ajo dashuronte Mesdherin....

                                                                        * * *

…Deri këtu unë  dëgjoja  me gojën hapur atje në shkallët e amfiteatrit. U magjepsa nga rrethanat e ngjarjes dhe nga rrëfimi me ngjyra të ndezura të Filipit. Në një moment kur Filipi piu ujë nga shishja e tij,  nuk durova dhe  pyeta:

-Filip, vërtet, ç’u bë me Mesdherin, djaloshin brun e syshkruar?

-Ai, Mesdheri, e mori nuse Dafinën. Më pëlqen që, këtej e tutje, ta quaj Dafinë, me emrin që e pagëzoi Apolloni  e jo Dhafni. U martuan dhe i vunë vetes detyrën Yllore që fëmijët e tyre, farat që prodhonte Dafina t’i shpërndanin nëpër vendet e ngrohta dhe afër detit, afër babait te saj Poseidonit që është perëndi e Detit. Poseidoni dhe Gjea kishin edhe nje djalë me emrin Ante i cili kur kishte këmbët në tokë nuk e mposhtëte askush, sado fuqi që të kishte kundërshtari i tij. E mundi Herakliu kur e ngriti lart duke e shkëputur nga nëna Gjea, toka. Nga martesa e Dafinës me Mesdherin u lindën shumë fëmijë. Fëmijët e tyre u martuan dhe lindën fëmijë të tjerë duke shtuar fiset dhe gjinitë. U bënë nja pesëdhjetë gjini të tilla me njëmijë lloje. Të gjithë llojet janë me gjelbërim të përjetshëm, dimër apo verë qoftë. Por emrat e dafinës ndryshojnë sipas vëndeve ku ajo rritet. Diku e quajnë Dhafnë, diku Luri, Defn por më shumë njerëz e quajnë Laurus Nobilis, që në latinisht kumbon shumë bukur e që do të thotë dafinë fisnike. Dhe, me që latinët janë fise më të  mëdhenj e më të përhapur se fiset e tjerë,  kjo bimë  quhet kudo Laurus Nobilis. Por hë për hë, për lehtësi  shpjegimi ne le ta quajmë Dafinë. Po shpejt ma bëre këtë pyetje Margaritë. Mos vallë u mërzite? Nuk do të vazhdoj më tej?

-Ç’thua mo Filip? Mos bëj shaka. Mua më përpiu të tërën rrëfimi yt. Prandaj, të lutem vazhdo-u përgjigja unë.

-Ku e lamë rrëfimin?

-Te biseda motër e vëlla.

-Ë, po. Motra Artemis, e mori vesh që Dafina e rrëmbyer në gjirin e s'ëmës do të thoshte se ajo u martua me Mesdherin, me atë që donte zemra e saj. Artemisa nuk mbajti mëri, nuk u zemërua me këtë bimë të çuditëshme. Përkundrazi, si Hyjni edhe e natyrës dhe e bimësisë që ishte, ajo e bekoi dafinën dhe, gjithashtu, e inkurajoi vëllanë e saj për ta mbajtur në kokë kurorën me degën e gjethet e saj të gjelbërta. Sepse, Apolloni nuk ishte vetëm perëndi e Diellit, bukurisë, mjekësisë por edhe e trimërisë, arteve, muzikës, muzës. Sipas shëmbullit të Apollonit, më vonë, do të vlerësoheshin strategët e dalluar ushtarakë, piktorët e shquar, artistët, poetët, dijetarët, fituesit e garave olimpike. Në shënjë nderimi për veprat këtyre njerzve të shquar u vinin solemnisht në kokë kurora dafine. Ata edhe sot quhen persona të lauruar edhe pse nuk u vihet kurora në kokë. Vetë emri apo mbiemri: “Lauruar”, “Laurant” do të thotë i kurorëzuar me degë Lauris Nobilis. Ky emër  latinisht  do të thotë i kurorëzuar me degë dafine. Kështu, Apolloni vërtet humbi një dashuri por prej dhimbjes së saj fitoi një simbol të përjetshëm për njerzit e zotë e të talentuar të fushave të ndryshme të jetës, fitoi Lauris-in, simbolin e fitores e të lavdisë.

-Që këtej besoj ka zanafillën edhe kurora me degë dafine mbi kokën e Dante Aligerit e të Petrarkës-i thashë unë Filipit-Kam parasysh portretin e tyre nëpër enciklopedi të ndryshme.

-E vërtetë-pohoi Filipi-por historia e kurorës është më e herëshme, që kur Apolloni vrau në Pythion Pitonin, hyjniun me trup gjarpëri i cili mbronte qendrën e Tokës. Që na viti 776 p.e.re për nder të këtij veprimi, një herë në katër vjet organizoheshin lojrat e ashtuquajtura, pitonike, pararendëse të lojrave Olimpike. Fituesit në muzikë e në vjershërim shpërbleheshin me një kurorë dege e gjethe dafine. Më vonë Pythoni u quajt Delf ku ishte orakulli më i rëndësishëm i botës greke...

...Mua moj Teuta po me rrëmbente aq shumë tregimi sa nuk po vija re qe koha po fluturonte dhe shoqet po ma bënin me shënjë për të shkuar në autobus sepse do të shkonim në hotel për të kaluar natën e të nesërmen do të ktheheshim në Tiranë. Dëgjova emrin Delf dhe nuk m'u durua  pa thënë dicka që kisha lexuar diku:

-Di gjë ti Filip për sentencën e shkruar në gurin e varrit të filozofit Gilon, aty në tempullin e Delfit, që thotë:"Njeri njih veten tënde'? Me që ra fjala, ti e njeh veten?-bëra këtë pyetje pa takt dhe e kuptova se faqet e mia duhet te kishin marë ngjyrën e purport.

- Besoj se përderisa filozofi paska dhënë këtë këshillë, them se as unë, as ti, as njeri tjetër nuk mund ta njohë veten plotësisht. Mbase lypsen opnionet e të tjerëve për ta njohur veten cdo njeri. A të vazhdoj?-tha ai. Unë e miratova duke e ftuar të ecnim drejt autobuzit. Qëndruam panë e pranë në sedilet e autobuzit  i cili mori rrugën për në Sarandë. Filipi vazhdoi me pasion rrëfimin:

-Mua më bren kurioziteti për të mësuar shkakun e vrasjes së Pitonit nga ana e Apollonit. Mos vallë i duhej marë haku Tokës që përpiu nimfën Dhafni dhe e shndrroi në pemë? Pitoni mbronte qëndrën e Tokës pse nuk e ndaloi këtë përthithje? Ka shumë mite e gojëdhëna për shkakun e vërtetë por më e besueshme është njëra prej tyre...Pitoni ishte biri i Zeusit dhe i Heras. Atë  e dërgoi Hera  të ndiqte Lenon shtatzënë dhe ta ndalonte të lindëte. Lenoja, më duket se ta thashë qëparë, ishte e dashura e Zeusit por jo gruaja e tij. Zeusi e kishte lënë atë shtatzënë. Mirëpo Pitoni nuk mundi të bëjë gjë. Kështuqë  Lenoja lindi binjakët Apollon dhe motrën e tij Artemisa. Që kur ishte katër ditë Apolloni jepte  shënja se do të bëhej burrë i fortë në të ardhmen. Ishte i vogël kur mori vesh nga e ëma  grackën që  Pitoni, vëllai i tij nga babai, i kishte ngritur Lenos. U inatos. Kur u rrit farkëtari Hefest i dhuroi Apollonit një hark prej argjendi e një tufë shigjetash prej ari. Me këtë mjet luftarak Apolloni vendosi të hakmerrej ndaj Pitonit me trup gjarpëri. Shkoi te guva ku jetonte Pitoni. Ky i doli përballë. I egërsuar. Tentoi ta godiste por Apolloni ishte më i shpejtë dhe e qëlloi me shigjetë drejt në ballë. Pitoni lëshoi ulërimën gjëmimtare  sa u tund tërë mali Parnas. Dhe vdiq. Atëhere Apolloni me  një vegël muzikore ia mori këngës për fitoren. Nga ky moment Apolloni u quajt edhe Perëndia e Muzikës. Më pas ai mori trupin e Pitonit dhe e varrosi në shpatin e malit Parnas. Në atë vend ai ndërtoi tempullin e Delfit. Sipas ligjit të  malit të Olimpit Apolloni kishte nevojë  të pastrohej pasi kishte kryer vrasje. Për këtë Zeusi e urdhëroi të krijonte lojrat Pitiane të Delfit ku konkuronin sportistë, poetë dhe muzikantë.

-Mjaft me vrasje, të lutem Filip-e ndërpreva unë. Di ndonjë gjë më shumë për kurorën  e Dafinës në kokën e Dante Aligerit e të Petrarkës dhe e të tjerëve?

. Di, di por po i afrohemi  hotelit dhe ti do te flesh me shoqet. Neser do të ikni. Unë do të qëndroj ca ditë tek tezja ime që e kam këtu në Sarandë. Vetëm po të them që vërtet ata dy poetët klasikë e te mrekullueshëm morën kurorë dafine por e di kush ka qënë shkaku?

-Nga ta di?

-Shkaku ka qënë dashuria e pakufishme për dy femra. Për Danten Beatricja dhe per Petrarkën Laura. Ky i fundit shprehu pasionin e shpirtit  në lirikat e tij të famëshme për Laurën, të dashurën e tij platonike...

 Autobuzi arriti në hotel. Zbritëm një e nga një. Zbriti edhe Filipi. Më tha: "Bëfsh natën e mirë e pafsh ëndërra të bukura që t'u bëfshin realitet. Ndonjëherë tjetër do të tregoj se si e pësojnë ata njerëz që refuzojnë dashurinë e sinqerte.Është në vazhdim të historisë që sapo të rrëfeva. Natën." Dhe iku nëpër muzg. 

Pas nja pesë ditëve unë e pashë me bisht të syrit Filipin në koridorin e ndërtesës ku janë dy fakultetet: I Gjuhës dhe ai i Historisë. Ti e di Teuta. Iu afrova gjoja si padashje. Ai po më kërkonte me sy. M'u afrua. Unë atë desha. Më propozoi takim pas dite. Shkuam te Shën Prokopi si i  thoshin, fshehtas, Bar-Restorantit mbi kodrën e Liqenit Artificial. Porositëm nga një gotë birrë me kikirikë.

-Si është puna e refuzimit të dashurisë që më premtove të më tregoje në vazhdim të rrëfimit të Butrintit?- e pyeta pa ardhur akoma gotat e birrës.

-Nuk e paske harruar ,ë? mirë, ja po vazhdoj-tha ai.

Unë isha pregatitur shpirtërisht dhe e dija se do të humbisja në rrëfimin e historisë. Ai tregonte bukur, me pasion. Isha pregatitur edhe për këmbënguljen e tij pëtr të më thënë: "Ka një lule me emrin tënd Margaritë. Mua me pëlqen shumë..."

-Në vazhdën e historisë që po të tregoja në Butrint-filloi Filipi- desha të shtoja dicka edhe për refuzimin në dashuri, po edhe për lulet. Mirëpo nuk na premtoi koha.  Desha të rrëfeja që zemra e  femrës, sido që të ndodhë, është ku e ku sa më e dhimbëshme dhe e ndjeshme karshi zemrës gur të ndonjë mashkulli. Të vazhdoj?

-Ç'pret akoma?-ngulmova unë. 

....Si e bindi të vëllanë që ta mbante në kokë kurorën, Artemisa vazhdoi bisedën  më tej:

 -Demek e ringjalle sorkadhen, o im vëlla zemërmirë! Të lumtë! Nuk paska dale kot fjala “Bëmë baba të të ngjaj” Kështu veproi edhe babai ynë kur ngjalli Adonisin.

-Nuk e di këtë ngjarje, motër e dashur, mund të ma tregosh deri sa të mbrrijmë në shtëpi?

-Me gjith qejf. Adonisi është Hyjni. Në gjuhën semite Adonis do të thotë zotëri. Ai kishte një bukuri të jashtëzakonëshme. Të gjitha femrat sytë e mëndjen te ai djalë i kishin. Ka qenë aq i bukur sa atë e dashuroi në menyrë të vecantë vetë Afërdita, perëndesha e bukurisë, dashurisë dhe pjellorisë. Diku, matanë detit, Afërditës i thonë Venera. Afërdita ishte shtënë kaq shumë pas Adonisit sa ditë e natë ajo për atë mendonte. Pasioni për Adonisin e bëri Afërditën të zbriste në Tokë e të merej me gjueti nëpër pyjet e Qipros. E ndiqte pas kudo ku ai shkonte për gjueti. Një ditë asaj iu sos durimi. I doli përpara në një korie me lisa dhe ia shfaqi dashurinë e pakufishme që kishte për të. Mirëpo Adonisi e refuzoi. Asaj gati i ra pika prej dëshpërimit e hidhërimit. Por nuk hoqi dorë. E ndiqte fshehtas, kur ai shkonte për gjueti. Adonisi, veç bukurisë së trupit, kishte të bukur e melodioz edhe zërin. Kur ia merte ai këngës pyjeve e fushave, zogjtë ndalnin cicërimën, kafshët e egra pushonin vrapin, peshqit kërcenin mbi ujë, Afërditës i priteshin gjunjët, i ikte goja, syri lotin s’e pushonte, zemra gati t’i ndalonte.. Sepse ajo e donte. Ai nuk e pranonte. Por edhe ky refuzues i madh i dashurisë së një femre pati një fund jo të mirë që, po të mos e ndihmonte babai ynë i gjithfuqishëm, Zeusi, Adonisi do të kishte pasoja tragjike, do të ikte në botën tjetër në moshën fare të re. Sepse djalli është i kudondodhur. Një derr i zi, me feçkën e madhe që e futëte nëpër gjirize e plehrishte, nëpër llucat e ujrave të qelbura, as që shikonte bukurinë e mahnitëshme të atij deli djali, as dëgjonte zërin e mrekullueshëm e melodioz kur Adonisi këndonte. Me kokën poshtë e me noçkën e latyrisur me fëlliqësira, derri i zi e sulmoi befasisht Adonisin dhe  e çarvaliti me dhëmbët e mëdhenj të syrit. E vrau.  U dëshpëruan të gjithë. U dëshperua më shumë Afërdita. Zemra e saj, si zemra e femrës, c'i do llafet?

-Pse, si është zemra e femrës?-ndërhyra unë.

-Është qelibar, e ndjeshme, nuk mban inate, s'para refuzon. Nuk e di se si është zemra jote Margartë, unë po flas për Afërditën..

-Ku do të dalësh me këtë që po thua?

-Asgjekundi, dua te vazhdoj biseden-tha Filipi

-Ah, c'na the! Mirë, mirë, vazhdo.

Vdekia e Adonisit( G. Mazzuoli, 1709)

- Jemi te biseda e Artemisës me vëllain e saj Apollon. Ajo i tregoi  Apollonit: Afërdita u pikëllua aq shumë sa mallkoi fatin e saj që kishte qënë më i fortë se zotërit! Shkoi te babai ynë, Zeusi,që është zoti suprem në gjithësi, u ul në gjunjë para tij, qau dhe iu lut qe ta kthente në jetë të dashurin e saj Adonis qoftë edhe për pak kohë. Kishte shpresë se ai do ta pranonte dashurinë e saj të pakufishme. Babai ynë e dëgjoi dhe i sygjeroi Hadin-it, zotit të botës së nëndheshme  që ta lëshonte Adonisin nga mbretëria e errësirës.  Nuk e di se si e qysh, por di që babai ynë e ringjalli atë djalë, siç ringjalle ti, vëllai im sorkadhen e bukur kuqalashe. U ringjall Adonisi dhe atëhere natyra shpertheu në gëzim, toka u vesh me gjelbërim e lule, u bë pranverë..

 -Sa mirë, sa krenar  ndjehem! – tha, duke buzëqeshur Apolloni. Ai gati po e harronte ca nga ca hidhërimin e thellë që i shkaktoi zhdukja e befasishme e të dashurës së tij, Dafina.

-Edhe unë jam krenare dyfish. Për babanë që shpëtoi Adonisin dhe për ty që ringjalle sorkadhen. Artemisa nuk rreshtëte. Ajo fliste e fliste e kënaqur që po ia largonte brengën Apollonit. Dhe, kështu, ec e fol, fol e ec ata po i afroheshin shtëpisë ku i priste Lenoja, nëna e tyre e dashur dhe e dhimbsur. Ajo ishte bërë merak për vonesën e fëmijëve të saj. Artemisa këtë copë të shkurtër rruge, deri te shtëpia, nuk mund ta bënte në heshtje. Vazhdoi bisedën me vëllanë e vet...

-Shumë mirë Filip. Po më duket koha fare  e shkurtër dhe kam frikë se do të mbarosh shpejt këtë histori që unë dua të jetë e pambarimtë-ndërhyra unë tepër e kënaqur dhe buzagaz.

Filipi u ndje krenar e vuri buzën në gaz. Pushoi pak sikur donte të mblidhte mendimet që unë  ia "shpërndava" me ndërhyrjen time dhe vijoi:

-Oh, sa mirë do të ishte por si  çdo gjë në jetë, ka një fillim po ka edhe një  fund. Ngjarja që pason, për mua tregon se shpesh njeriun e mer në qafë vetja e vet, mendjemadhësia, kapadaillëku..

-Nuk po të ku..

-S'ka nevojë të më kuptosh mua moj Margarita. Përfundimin nxirre vetë.Thashë që Artemisa vazhdoi bisedën. Dëgjoje se si mendon ajo dhe këtë ia thotë të vëllait:"Kur e keqja imponohet dhe vjen nga dikush, atëhere perënditë dhe hyjnitë bëjnë përpjekje e të shpëtojnë siç bëtë ju të dy për të shpëtuar dy shpirtra. Por, kur e keqja vjen nga vetvetja, nuk ka forcë të jashtëme që ta ndalojë atë. Ke dëgjuar gjë për Narcisin?"

-Më ka zënë veshi diçka, më kujtohet turbullt ngjarja, se ma ka mbështjellë napa e harresës e cila nuk më lejon të kujtoj qartë.

-Dëgjo, se tani do ta rifreskoj unë kujtesën o vëlla. Se, ne, femrat fiksojmë më mirë në memorje gjërat, sidomos, ato që kanë të bëjnë me dashurinë, me dëshira zemre. Narcisi, një djalë i ri, shumë i pashëm, tej mase bukurosh u dashurua pas vetes së tij aq shumë sa çdo ditë shkonte ne pyll, pranë një liqeni të vogël me ujë të pastër kristal e të kthjellët si qielli pa re. Ai kishte sprapsur dashurinë e sinqertë të nimfës Eko e cila për këtë shkak vdiq nga pikëllimi..

Narcissus (Caravaggio, 1590)

Narcisi, sic thashë, ishte djalosh i bukur tej mase por frikacak, mendjemadh e sedërmadh..Qëndronte buzë ujit e kënaqej duke parë pasqyrimin në ujë të fytyrës së vet. Kënaqej. Evitonte shokët e miqtë.  Qeshte. Dhëmbët e bardhë si inxhi. Buzët si qershi në atë gojë të vogël, sytë e kulluar e të qartë xhampasqyre! Pasi shikonte veten në pasqyrën e ujit, ai kthehej i kënaqur në shtëpi. Të nesërmen, e njëjta gjë. Varovingot shtëpi-liqen e liqen-shtëpi u bënë ritual i përditshëm. Pasioni për ta parë e kënaqur me vetveten ishte kaq i madh sa ai nuk e mposhti dot. Dhe ky pasion iu bë gangrenë që e vdiq Narcisin. Njerzit e gjetën trupin e tij pa shpirt në vëndin ku ai shikonte veten në pasqyrën e ujit. Ca romakë thonë   se Narcisi vdiq nga e pangrëna dhe nga etja për ujë. Aq shumë e kishte përpirë vetvetja sa ai harronte te hante e të pinte ujë. Të tjerë zëra thonë se ai vdiq nga dëshpërim, zhgënjimi e hidhërimi. Ne, grekët,  dimë   faktin se Narcisi vrau veten me thikë. Dikush tjetër thotë se ai duke parë veten në pasqyrën e ujit u mahnit sa u përkul aq shumë mbi liqen për ta kapur shëmbëlltyrën e vet sa u rrëzua atje dhe u mbyt.

Atje ku vdiq bandilli bukurosh, pikërisht në atë vend, mbiu një lule aromëmirë, me gjashtë petale me ngjyrë të verdhë e të bardhë  që mori emrin Narcis. Ngjarja e Dafinës tënde, o vëlla, që u përpi nga e ëma Gjea, i afrohet ngjarjes së Narcisit sepse atje ku u zhduk  Dhafnia, mbiu pema, Dafina. Atje ku vdiq Narcisi, mbiu lulja me emrin Narcis. Po kjo ngjarje me Narcisin, o vëllai im i dashur tregon se ku të con mendjemadhësia dhe egoizmi i sëmurë...

-Sa ves I keq-nderhyra une.- Edhe ne ne Shqiperi kur mallkojme ndonje njeri themi:"Te hyfte vetja ne qejf'

-Po, po -miratoi Filipi.-  Vetlavderimin, mburrjen,dukjen me kakaperllek te njeriut edhe gjetke, ne vende te tjera me te medha e perbuzin. Presidenti Amerikan Benxhiamin Frenkloinmi ka thene ne kohen e tij: "He who falls in love with himself will have no rivals'" qe do te thote se kush bie ne dashuri me veten nuk ka rivale..

                                                       

                                                                        * * *

Ishin rrëmbyer aq shumë nga këto rrëfime, motër e vëlla, sa nuk e vunë re që ishin futur në oborrin e shtëpisë. Përpara u doli nëna Leno me krahët hapur. I përqafoi krijesat e saj të dashura. Ajo përqëndroi sytë te Apolloni me kokën plot me gjethe të jeshilta dhe pyeti:

-Ç’e ke këtë kurorë që të paska hijeshur kaq shumë kokën o biri im?

-Jam vetlauruar për përpjekjet që kam bërë për të triumfuar në dashuri, moj nënocka ime e shtrenjtë. Por gjithëçka më shkoi huq. Nuk e mora dot atë që desha-u përgjigj Apolloni që në çast rrëmbeu Lenon në krahët e tij muskulozë. E puthi t’ëmën në të dy faqet dhe e ngriti lart, sipër kokës së tij.

-More, bir, - tha nëna akoma në krahët e djalit të saj, - këto degë lëshuakan një aromë të mirë, të këndëshme. Të këput dy gjethe e t’i përdor në gjellën që kam në zjarr?

-Merri nënë, merri.

Gjella me gjethet e dafinës i dha kuzhinës një aromë të këndëshme që nuk ishte nuhatur ndonjëherë tjetër më parë.

-Kjo bimë fisnike qënka e bekuar edhe për gatim, - foli Lenua.

-Po, nënë, është e vërtetë. Ajo bimë, dafina zbukuron vendin ku rritet, mjekon plagë, aromatizon ushqimin, - u përgjigj Artemisa. Shumë njerëz do ta quajnë Laurus Nobilis këtë bimë fisnike qe hyn në punë kudo..

                                                                                

                                                                                               * * *

…Magaritës iu kujtuan të gjitha këto atë të dielën e parë të prillit në vitin 1994. Sapo i kishte kujtuar Filipi lulen me emrin Margaritë! Ajo kujtoi fjalët e tij dhjetë vjet më pare:“E di ti se ka një lule me emrin tënd, Margaritë?”Asaj iu varën dy pika loti poshtë qerpikëve të syve të saj të bukur dhe rrëshqitën faqeve deri në mjekër. Por ajo ngushëlloi veten: Në fund të fundit, nuk kishte shumë faj që nuk u martua me Filipin. Ai ishte treguar i padurueshëm. Ajo nuk e kishte refuzuar. I kishte thënë vetëm këto fjalë:“Jo, jo. Kaq shpejt? Ne nuk njihemi mirë me njëri, tjetrin!” A mund të quhen këto fjalë refuzim? Jo. Përkundrazi. Janë miratim.Tani veç mallit është e kotë çdo gjë. Mbi të kaluar s’ka forcë asnjeri që të veprojë…

Fund