BOTA BUJQËSORE : Malet, burimi që po shteron

nga Ing. Haki KOLA

Tiranë

Organizata e Kombeve të Bashkuara ka vënë si një objektiv kryesor të shekullit te XXI, zhvillimin e qëndrueshёm të pyjeve malore për të gjithë komunitetin ndërkombetar. Vendi ynë futet ndër njëzet vendet më malore të Botës.

Pyjet malore janë burim shprese dhe jete. Malet e çveshura nga pyjet janë burim ankthi, sikur bie, ashtu edhe kur nuk bie shi. Kur bie shi përmbytemi, kur nuk bie mbytemi në terr. Prurjet e Gjadrit dhe Kirit i kanë zenë grykën Liqenit të Shkodrës, kanë bërë të cekёt Bunёn dikur të lundrueshme dhe i kanë larguar mundësinë e lundrimit të anijeve, qё një shekull më parё e bёnin Shkodrën qytet me emёr nё Ballkan. Kjo ndodh pasi malet janë çveshur, toka është zbuluar nga prerja dhe kullotja spontane që ka vazhduar për shekuj të tёrё. Drurёt janё prerё, bari ёshtё ngrёnё, toka ёshtё zbuluar dhe e pambrojtur. Malet e çveshura gërryhen nga shirat dhe me baltën e gurёt qё u hiqet atyre mbushen rrugёt qё kalojnё poshtë tyre në gjithë vendin. Për çdo vit pёrrenjtё e lumenjtё transportojnё pёr nё detin Adriatik mbi 60 milion ton tokё, qё u pakёsohet shpateve tё maleve. Njё pjesё e madhe mbahet nga rezervuarёt, duke pakёsuar sasinё e ujit tё depozituar e shkurtuar jetёn e hidrocentraleve tё Drinit që përbëjnë burimin kryesor té energjisë për gjithe vendin. Pra malet pa pyje po na dëshmojnë për koston e lartё tё gabimeve, apo tё harresёs sё trajtimit tё integruar tё ekosistemeve malore.

Brengat dhe vetmia e maleve nuk shprehen me protesta si ato të njerëzve kur mbeten pa drita, kur u legalizohen apo shtetёzohen pronat. Banorët e ditur të tyre, kanë zbritur shpejt nё fusha, tё rinjtё kanё kaptuar detin e malet e punojnё nё dhe tё huaj. Tё mbeturit luftojnë për tё mbijetuar, herё duke prerё ndonje lis tё harruar lart nё male, pёr tu ngrohur nё errёsirёn e gjatё e tё ftohtё tё kullave apo pёr ta shitur si lёndё, dru zjarri, qymir apo ushqim nё furrat e gёlqeres poshtё nё fushё, e herё duke dёmtuar filizat me kafshёt shtёpiake.

Shkatёrrimi i vazhdueshёm i ekosistemeve malore, shoqёruar me krizat e errёsirёs apo pёrmbytjeve, na ka çuar nё njё moment tё domsdoshёm reflektimi, pёr tё marrё nё konsideratё shumëllojshmerinё e funksioneve tё pyjeve malore e pёr t’i kthyer ato nё njё pikë fokale te shqetësimeve tё gjithё shoqёrisё e reflektimi pёr zgjidhje. Realiteti ёshtё i prekshёm jo vetëm për fshatrat e vendosura në zonat malore, që nevojat bazë tё mbijetesёs i sigurojne nga mali, por edhe pёr fshatrat e vendosura në zonën fushore. U bёnё vite qё opinionit tonё shoqëror i serviren nё media tё ndryshme pamje të filmuara me shpate të tëra malesh, që prerjet e zjarret i kanё kthyer në gjysëm shkretira, apo pёrmbytjet nё fushat e Lezhёs e tё Shkodrёs. Procesi i degradimit të pyjeve malore të vendit tonë është shumë divers, dhe ekstremisht kompleks, shkaktuar jo vetёm nga natyra, por me teprice nga politika tё gabuara pёr njё kohё tё gjatё, qё lidhen me njohjen e mosnjohjen e tё drejtave tё pronёsisё, tё drejtat e pёrdorimit, edukimin, varfёrinё etj.

Zvicra dhe Austria kane patur pothuajse vetёm male, jo fushё dhe jo det. Njerёzit e ditur dhe popujt e tyre u morёn vesh qё nё mesin e viteve 1800, duke u njohur malёsorёve tё drejtat si pёr tokёn bujqёsore, kullosore e pyjore. Nё mё shumё se 150 vjet ata i pёrmirёsuan nё rrugё e sipёr marrёdheniet e banorёve me malin pyllin e kullotёn, duke arritur t’i kthejnë aktualisht ndёr ekosistemet model tё botёs, burim lёnde drusore mirёqenie e turizmi. Pёrsёri janё tё kujdeshёm e tё pakёnaqur me sa kanё bёrё. Shkolla tё tёra mёsojnё e thellohen nё pёrvojёn e arritur, shteti mbetet garant i zbatimit tё ligjit..

Shqipёria njё shans tё tillё e krijoi pas viteve 1990, por fatkeqёsisht demonstroi qё nuk e kishte arritur pjekurinё qё t’i thёrriste pёrvojёs sё saj tё lashtё, apo pёrvojёs sё fqinjёve Europianё. Pashpjegueshmёrisht e ndau tokёn bujqёsorё nga ajo pyjore e kullosore, duke nxjerrё njё ligj (7501) pёr tё privatizuar vetёm tokёn bujqёsore e duke lёnё nё njё harresё mё shumё se 60% tё territorit, duke e menaxhuar atё as si lindja e as si perёndimi. Kjo krijoi edhe diferencime tё qytetarёvё, duke privatizuar pёr shembull nё Fier 52 mijё hektar, dhe mbajtur shtetёrore 6100 hektar, ndёrsa nё Pukё privatizuar 1809 hektarё dhe 83 mijё hektare, apo 95% tё sipёrfaqes sё Pukёs e mban nё pronёsi shteti. Politikёn e gabuar tё ngjitjes sё kodrave e maleve e kthimit nё toka bujqёsore tё viteve tё diktaturёs, e thelluam mё tej duke i lёnё nё mёshirё tё fatit kёto toka tё dёmtuara e burim erozioni. Duke mos u njohur tё drejtat pёr pronat e tyre nё vendin e tyre, si dhe duke i trembur me taksa nёse malёsoret bёhёn pronar, kanё mbetur tё braktisura mbi 120 mijё hektarë toka tё pjerrta qё janё shpyllёzuar e kadastruar si toka bujqёsore, qё me statusin aktual ligjor bёhen pothuaj tё pamundur investimet pёr ta.

Aleatёt e donatorёt ndёrkombёtarё, si Banka Botёrore, Qeveria Italiane, USAID, Qeveria Zviceriane, Hollandeze e Suedeze bёnё pёrpjekje tё vazhdueshme duke na dhёnё pёrvojё, por edhe duke financuar projekte qё larg e larg tё na kujtonin atё qё kishim harruar. Nё dhjetё vitet e fundit kemi transferuar pyjet nё rreth 140 komuna, kemi bёrё edhe plane e marrёveshje, kemi arritur edhe rezultate tё mira qё i demonstrojnё pyjet e reja tё luginёs sё Matit, Bulqizes, Dibrёs, Hasit etj. Popullsia lokale ёshtё organizuar nё shoqata pёrdoruesish qё trenohen me ndihmёn e donatorёve tё huaj. Janë hartuar edhe akte ligjore, ku ёshtё bazuar procesi, por gjithnjё tё imponuara, ligjevënёsit duket se nuk kuptojnё e nuk bёhen pjesё e procesit.

E them kёtё pasi e gjithё pёrvoja e grumbulluar nuk ёshtё marrё nё konsidetarё kur janё miratuar nga Parlamenti ligjet baze tё decentralizimit me nr 7843,8744 tё shkurtit 2001 si dhe vendimi i KM nr 500 i majit 2001 pёr transferimin e pronave tё paluajtёshme nё pronёsi apo pёrdorim tё pushtetit lokal. Sipas ligjeve transferimi i kёtyre pasurive duhej tё pёrfundonte brenda vitit 2003, kur nё fakt jemi nё 2005 dhe ёshtё realizuar transferimi vetёm pёr Bashiknё Kuçove, qё nuk disponon pyje e kullota. Kjo pasi rregullat e adoptuara nga projektet dhe tё miratuara nё çdo rast nga Parlamenti, Ministrat apo titullarёt e shtetit, nuk janё bёrё pjesё e ligjit tё transferimit tё kёtyre pronave. Pёr mё tepёr nuk ekziston asnjё rregull apo vendim i shkruar pёr kriteret e pёrcaktimit tё kufijve tё pyjeve e kullotave qё u jepen fshatarёvё apo mёnyrёn se si pushteti lokal do ti administrojё kёto pasuri qё i jepen. Njё ligj qё nё 4 vjet ka realizuar asgjё, nuk shqetёson askёnd e nuk ёshtё nё axhendёn e politikёs sё ditёs. Partitё kryesore shqiptare megjithё pretendimet duket se nuk e kanё ekspertizёn pёr ti pёrfshirё nё programet e tyre kёta probleme.

Drejtorite e rrugeve, ato të energjitikës si dhe mirëmbajtësit e rezervuareve dhe të infrastrukturës së ujitjes bëjnë përpjekje serioze por té paintegruara për të mbrojtur objektet e tyre nga mbushjet, që vijnë si pasojë e gerryerjeve nga shpatet e çveshura tё maleve. Miliona harxhohen për pastrimin e kanaleve ujitës e kullues, me tepër harxhohen për të mbrojtur nga mbushjet rezervuarёt, sallat e maqinerive të hidrocentraleve, me shumicë harxhohen për të pastruar ujin e rezervuarit të Bovillës, apo pastrimin e rrugéve automobilistike e hekurudhave që kalojnë në shpatet malore. Investime bёn shteti edhe pёr malёsorёt e zbritur nё Bathore e gjetkё nё fushe. Investimet do tё vazhdojnё, dhe rezultati do tё jetё asgje pёrderisa tё vleresohet e kurohet shkaku. Vetёm duke u njohur malёsorёve tё drejtat dhe pёrgjegjёsitё qё ato kanё pёr malet e pyjet malore, do tё krijohet mundёsia qё malet tё vishen me njerёz bimё e kafshe, si dhe do tё pёrgatiten strategji pёr tё harmonizuar punёt pёr rrugёt, ujrat, enrgjinё, pasi vetёm nё kёtё mёnyrё pyjet do tё luajnё rolin e tyre e malet do tё na bёhen aleatё, duke zbukuruar vendin e jetёn e duke kursyer shuma monetare marramendese per te gjithe sektorët e lartpërmendur qё u rёndojnё taksa paguesve shqiptar.