RËNDËSIA E MBROJTJES SË BIMËVE NË EPOKËN E NDRYSHIMEVE KLIMATIKE DHE URBANIZIMIT

 

“Ruajtja e bimësisë është një investim për të ardhmen e jetës në Tokë dhe për ruajtjen e një ekosistemi të balancuar dhe të begatë.”

Pergatiti: Bajram ASLLANI
Prishtinë

 

Në një periudhë ku sfidat mjedisore po bëhen gjithnjë e më të dukshme, mbrojtja e bimëve ka një rëndësi të jashtëzakonshme si pjesë e strategjive për përballimin e pasojave të ndryshimeve klimatike dhe procesit të urbanizimit të shpejtë. Ndryshimet klimatike, ndotja dhe humbja e habitateve natyrore janë kërcënime për biodiversitetin global dhe për mbijetesën e llojeve të shumta bimore. Bimët, si pjesë thelbësore e ekosistemeve, janë jo vetëm një burim i jetës, por gjithashtu një mbrojtës i vazhdueshëm i balancës natyrore, që kontribuon në një të ardhme të qëndrueshme dhe të shëndetshme për botën.

Ndryshimet Klimatike dhe Pasojat e Tyre në Bimë

Një nga kërcënimet më të mëdha për bimët në epokën e ndryshimeve klimatike është rritja e temperaturave globale, që ka sjellë ndryshime të thella në kushte klimatike dhe mikroklimaterike në shumë rajone të botës. Ngritja e niveleve të deteve, rritja e frekuencës së motit ekstrem, përmbytjet, thatësirat e shpeshta dhe valët e të nxehtit janë ndër faktorët kryesorë që po dëmtojnë bimësinë globale. Ajo që dikur ishte një mënyrë jetese për speciet e ndryshme bimore, tashmë është bërë një terren shumë më i vështirë për mbijetesë.

Kjo ndikon drejtpërdrejt në biodiversitetin botëror, sepse shumë specie të bimëve, që janë thelbësore për ruajtjen e ekosistemeve natyrore, janë në rrezik të zhdukjes. Shumë bimë, veçanërisht ato që rriten në lartësi të mëdha mbidetare ose në klimë të ftohtë, po hasin vështirësi në adaptimin e shpejtë ndaj kushteve të reja klimatike. Kjo humbje e specieve bimore ka pasoja direkte dhe indirekte për ekosistemet, sepse shumica e këtyre bimëve janë ushqim për kafshë të ndryshme dhe luajnë një rol të rëndësishëm në ruajtjen e cilësisë së ajrit dhe të ujit.

Për më tepër, ndotja e ajrit dhe e ujërave nga gazrat serë, si CO2 dhe metani, ka kontribuar në intensifikimin e këtyre ndryshimeve. Ky proces, i cili ka çuar në një shpërhapje të kërcënimeve ndaj biodiversitetit, kërkon një angazhim global për të frenuar rritjen e ndotjes dhe për të ruajtur habitatet natyrore.

Urbanizimi dhe Rreziku për Habitate dhe Biodiversitetin

Ndërkohë që ndryshimet klimatike po kërcënojnë bimësinë, urbanizimi i shpejtë dhe zgjerimi i qyteteve janë gjithashtu një faktor që po dëmton habitatet natyrore. Urbanizimi masiv ka sjellë shkatërrimin e shumicës së hapësirave natyrore, përfshirë pyjet, livadhet dhe zonasht e hapura të tokës. Mungesa e hapsirave të gjelbra dhe degradimi i mjediseve natyrore janë ndër pasojat më të drejtpërdrejta të ndërtimit të qyteteve dhe zonave të urbanizuara. Kjo ka rezultuar në një humbje të paprecedentë të biodiversitetit dhe një rritje të mungesës së hapësirave për mbijetesën e specieve bimore dhe shtazore.

Në veçanti, urbanizimi i shpejtë ka përshpejtuar shkatërrimin e zonave bujqësore, që janë thelbësore për prodhimin e ushqimit dhe ruajtjen e një ekosistemi të qëndrueshëm. Zgjerimi i qyteteve ka rezultuar gjithashtu në një rritje të ndotjes së ajrit dhe të ujërave, që ka një ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin e bimëve dhe biodiversitetin.

Rëndësia e Bimëve në Ekosisteme

Bimët janë thelbësore për vazhdimësin e jetës në Tokë. Ato janë burimi kryesor i oksigjenit që ne thithim dhe një nga mekanizmat më të fuqishëm për mbrojtjen e atmosferës nga gazrat serë, veçanërisht CO2. Për më tepër, bimët janë burim i ushqimit, ilaçeve, materialeve ndërtimore dhe lëndëve të tjera të para që mbështesin jetesën e njerëzve dhe të shumë specieve të tjera. Në një periudhë të ndryshimeve klimatike, ruajtja e bimësisë është thelbësore për ruajtjen e pasurive natyrore dhe për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme për brezat që do të vijnë.

Në ekosistemet natyrore, bimët janë një pjesë e pandashme e cikleve të natyrshme, duke kontribuar në filtrimin e ujërave, ruajtjen e tokës nga erozioni, dhe mbështetje të polenizuesve të ndryshëm, të cilët janë të nevojshëm për shumicën e bimëve bujqësore. Dëmtimi i bimësisë ka pasoja të mëdha për sistemet natyrore, për shkak se ky proces mund të shkaktojë rritjen e shkallës së përmbytjeve, tharjen e burimeve të ujit dhe humbjen e biodiversitetit.

Strategjitë për Mbrojtjen e Bimëve në një Botë të Ndryshuar

Për të përballuar kërcënimet e shumta ndaj bimëve, duhen ndërmarrë hapa të qartë dhe të qëndrueshëm:

Ruajtja e pyjeve dhe ruajtja e habitateve natyrale. Mbjellja e pemëve dhe krijimi i pyjeve të rinj janë hapa të rëndësishëm për ndihmuar në ruajtjen e biodiversitetit dhe për përballimin e pasojave të ndryshimeve klimatike. Po ashtu, ruajtja e habitateve natyrore dhe krijimi i parqeve të mbrojtura janë strategji të nevojshme për të mbajtur ekosistemet të paprekura dhe për të lejuar që bimët të zhvillohen në kushte natyrore.

Zhvillimi i Infrastrukturës së gjelbër:

 Krijimi i hapësirave të gjelbra urbane, mbjellja e pemëve dhe ruajtja e ekosistemeve urbane mund të ndihmojë në përmirësimin e cilësisë së ajrit dhe mund të kontribuoni në ruajtjen e biodiversitetit të qytetit. Këto hapësira mund të ofrojnë gjithashtu një ndihmë në uljen e temperaturave të qytetit dhe në menaxhimin e ujërave të shiut.

Arsimimi dhe Ndërgjegjësimi i Shoqërisë:

 Rritja e ndërgjegjësimit për rëndësinë e bimëve dhe ruajtjen e natyrës është një hap i rëndësishëm për të nxitur veprime individuale dhe kolektive. Edukimi mbi rolin e bimëve në ekosisteme mund të ndihmojë në ndryshimin e mentalitetit dhe veprimeve që kanë ndikim negativ mbi natyrën.

Bujqësia e Qëndrueshme dhe Praktikat Bujqësore të Gjelbra:

Përdorimi i metodave bujqësore që mbështesin përdorimin e resurseve natyrore në mënyrë të qëndrueshme është thelbësor për të siguruar që bujqësia të kontribuoni në ruajtjen e natyrës dhe jo në dëm të saj. Praktikat si bujqësia organike, përdorimi i agrokimikateve të kufizuara dhe ruajtja e biodiversitetit në tokë janë elementë të rëndësishëm në këtë proces.

Ruajtja e Bimëve si Imperativ për Të Ardhmen

Mbrojtja e bimëve është një sfidë që kërkon angazhim të fortë dhe të përbashkët nga të gjithë aktorët, qoftë individë, shoqëri, institucione dhe shtete. Në një kohë kur ndryshimet klimatike dhe urbanizimi po kërcënojnë mbijetesën e bimëve dhe biodiversitetit, është e domosdoshme që të ndërmarrim hapa konkretë për të mbrojtur dhe ruajtur natyrën. Vetëm nëpërmjet një veprimi të kordinuar dhe të vazhdueshëm mund të sigurojmë një planet të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm për brezat që do të vijnë. Ruajtja e bimësisë është një investim për të ardhmen e jetës në Tokë dhe për ruajtjen e një ekosistemi të balancuar dhe të begatë.

LIBRI I GJOVALIN GJELOSHIT “ BALTA QË (S) DUAM".

Përurimi i librit me titull “BALTA që (S) DUAM” me autor agronomin dhe gazetarin GJOVALIN  GJELOSHI  Në përurim morën pjesë personalitetet të gazetarisë, letërsisë, dhe të shkencës.

Përgatiti:  Prof. Ass. Dr Enver ISUFI

Durrës 

Instituti Femëror Kyrias (1922)

Rrënjët e Universitetit Qiriazi shkojnë prapa në vitin 1922, kur Parashqevi Qiriazi (1887-1971), Sevasti Qiriazi (1871-1949), dhe Kristo Dako (1876-1941) themeluan Institutin Femëror Kyrias në Kodër-Kamëz. Ky institut u ngrit për të nxitur emancipimin, arsimimin, barazinë gjinore, të drejtat si individ, dhe fuqizimin e statusit dhe rolit shoqëror e politik të gruas shqiptare. Ai ishte vazhdim dhe pasqyrë e traditës së familjes Qiriazi, eksperiencës jetësore dhe praktike në Rumani, Turqi, dhe SHBA, si dhe angazhimit aktiv të motrave Qiriazi në zgjidhjen e çështjeve kombëtare shqiptare. Duke qënë një ndër institucionet e para arsimore në Shqipërinë e viteve 1920-1930, roli dhe kontributi i Institutit Femëror Kyria është vlerësuar edhe nga Pandeli Evangjeli, një ndër kryeministrat shqiptarë të kohës

Shënim:Tekst i marë nga Webi i sotëm I Kolegjit  “QIRIAZI”

  

Autori i librit zoti  GJOVALIN GJELOSHI

 

 

Gjovalini këtë vit mbysh 65 vjeç.Ai ka studiuar për agronomi, fillimisht  në Shkollën e Mesma Bujqësore në Golem, Kavajë, dhe pas kësaj mbaroi studimet në Fakultetin e Lartë Bujqësor,sot  Universitetin i  Bujqësisë.

Në gazetari Gjevalin Gjeloshi ngjan me talentet e futbollit, të cilët luajnë me ekipet e mëdha të botës ,qysh në moshën 16-17 vjeçare.

Kështu edhe Gjovalini qysh në moshën 15 vjeç kur kishte filluar shkollën e  mesme të agronomisë në Golem,Kavajë, shkruan në gazetën e Durrësi “Adriatiku”

Në fakultetin e Agronomisë, sot Universiteti i Bujqësisë, Gjovalini ishte pjesë e redaksisë së gazetës “Studenti i Bujqësisë” dhe shkruante shpesh në këtë gazetë.

Gjithë jetën Gjovalini ka ecur mbi dy shina;  në atë të  agronominë dhe në atë të  gazetarinë bujqësore.

Ai sot është pjesë e stafit të KOLEGJIT “QIRIAZI”

Unë dhe GJOVALINI

Me Gjovalinin njihem qysh para 30 viteve kur u krijua Shoqata e Gazetarëve të Bujqësisë.Qysh nga ajo kohë jemi anëtarë në këtë Shoqatë.

Gjovalini botonte në Lezhë gazetën “DRINI”, unë në Durrës botoja revistën “Bujqësia Biologjike” Ne i huazonim botimet tona dhe shkruanin .

Gjovalini në tërë veprimtarinë e tij agronomike, klithmat më të mëdha i nxjerë për “mirëmenaxhimin e tokës bujqësore”.Ajo , cila e ka gëzuar shumë ishte fakti kur toka sistemohej bonifikohej, kullohej e vaditej me profesionalizëm.Gjovalinit  i shkakton dhimbjen më të madhe sot kur toka bujqësore është bërë si një” kostum i grisur dhe plot arna”. 

PËRMBAJTJA E LIBRIT TË GJOVALINIT ME TITULL “ BALTA (S) DUAM.

Edhe në titull Gjovalini e tregon shqetësimin e tij për tokën bujqësore.Ai e quan “BALTË”, sepse më këtë baltë gatuhen të gjitha të mirat tona materiale” Për ata persona,të cilët kujdesen për tokën përket i tituli  “BALTA QË DUAM”, për ata të cilët keqpërdorin tokën bujqësore dhe të gjithë bujqësinë u përket  titulli “BALTA QË S’DUAM”

Ky libër ka përfshirë mbi 120 artikuj të shkruar në vite  nga Gjovalini nw shumë organe shtypi ;  që nga fillimet e vieteve 1980  e deri më sot.

Nuk ka fushë të bujqësisë dhe të jetës në fshat që nuk ka prekur Gjovalini në artikujt e tij, të cilët i gjejmë në këtë libër.Kështu përmendim problemet që lidhen me shkencën bujqësore,  jetën sociale në zonat fshatare, për  blegtorisë ,pyjet, mirëmbajtjen e tokës, të edukimit profesional të gjithkujt që meret me bujqësi, sistemet e ujitjes dhe të kullimit, për politikat e mira dhe të këqiaja që janë zbatuar  në  bujqësi e tj.

Në tërësinë e tij ky libër është një histori reale e zhvillimit të bujqësisë tonë në dekada.

Sidomos për moshta e reja , nxënës dhe studentë, ky libër ka vlerë, sepse i edukon me konceptin e studimit para çdo veprimi.Studimi para çdo veprimi e  zbatimi ,menjanon gabimet, dhe  nxit të mirat e përgjithëshme.

Ky libër këshilloj se  duhet lexuar nga të gjitha moshat , madje nga të gjitha profesionet, sepse nga ky libër bëjnë paralelizma edhe profesionet e tjera.Edhe ata shikojnë ngjarjet pozitive dhe jo pozitive në fushat  ku ata kanë kontribuar gjatë gjithë jetës.

Unë për vete si koleg tij mund të them vetëm një fjali ”Botimet e Gjovalin GJELOSHIT, kanë sjellë gjithmonë optimizëm edhe shpresë, sepse ai gjithmonë i ka pasur çizmet dhe këpucët me baltë dhe me vesë”

Libri u kuptua më mirë nga pjesmarësit nëpërmjet komenteve dhe analizave  të prezantuara nga personalitete të letrave  dhe gazetarisë si  Marash MIRASHI,Frano KULLI,Martin LEKA,XHevdet BASHLLARI, Zef GJETA, dhe më i madhi në përvojë dhe në moshë (95 vjeçari )  prof.Hamit BORIÇI.

Përurimi i librit u drejtua nga Presidenti i KOLEGJIT UNIVERSITAR “QIRIAZI”, zoti profesor Gjokë ULDEDAJ.

                           Enver Isufi, pjesmarës në këtë përurim

Gjovalini dhe Dekani gazetarisë 95 vjeçari Prof. Hamit BORIÇI, idhulli profesional i Gjovalinit.

Gjevolini,duke përgaditur kafen e prof. Hamit Boriçit, gazetari që Gjevolini thotë se ai ka qenë dhe është mësuesi im me  i mirë në karierën time gazetareske. (në mes  të fotos Martin Leka, një tjetër  gazetar me shumë pervojë)

LAMTUMIRA PËR BLETËRITËSIN ÇAVO PULERI

"Ju bëftë balta mjaltë"! Kjo shprehje dëgjohet shpesh në ceremonitë mortore në Jug.

Çavo Puleri

nga: Ilir LLURI

Detroit, MI - SHBA

 

Mes fshatrave të bukur që rrethojnë qytetin antik të Antigonesë është edhe Tranoshishta. Dashurinë për këtë fshat ma nxiti jo vetëm magjia e Pranverës dhe Vjeshtës mbi të, por në mënyrë të veçantë respekti e dashuria njerëzore që banorët ruajnë në kodin e tyre të mikpritjes. Gjatë kohës që punoja në parkun e Antigonesë mu bë zakon që herë pas here të kthehesha në familjet Qurku dhe Puleri për tu takuar me Polon dhe Çavon, të cilët shpesh i gjeja së bashku në oborrin e Qurkajve.  Të dy kanë qënë pjesë e kronikave televizive dhe miq të mirë të gazetarëve. Polua u nda disa vite më parë nga jeta, ndërkohë që mësova se së fundi është ndarë nga njerëzit e tij të dashur dhe prej nesh, Çavo Puleri.

 

E ndjej veten me fat që i njoha dhe ndava me ta orë të tëra bisedash jo vetëm mbi jetën e tyre, por për gjithë banorët e zonës. Por në se për xha Polon munda ti respektoj zakonet mortore, largësia nuk ma mundësoi këtë për Çavo Pulerin. Është kjo arsyeja që të sjell në shenjë respekti për të, dy rradhë të shkruara me dashuri për këtë prind, gjysh e stërgjysh, porta e shtëpisë të së cilit mbeti gjithmonë e hapur si për mua, ashtu edhe për shumë gazetarë të tjerë. 

 

UJËSJELLËSI I TRANOSHISHTËS

Çavo Puleri më ka folur për ujësjellësin e parë modern të Gjirokastrës, "Ujësjellësin e Tranoshishtës", i projektuar dhe ndërtuar nga italianët gjatë Luftës së dytë Botërore. Nga Tranoshishta u bë furnizimi i pjesës më të madhe të Gjirokastrës me ujë. Ky ujësjellës ishte në qendër të një prej edicioneve informative të televizionit kombëtar ku unë punoja dikur. Ishte e para herë që përmes një kronike televizive festohej datēlindja e një ujësjellësi. 

 

Dëshmimtari i vetëm i punimeve që u kryen nga italianët ishte Çavo Puleri. Kishim harruar për shumë kohë të festonim për një nga tre elementët kryesorë të jetës sonë, ujin. Vite më vonë për këtë ujësjellës do të realizonte një kronikë të zgjeruar edhe gazetarja Brikena Meta, me operatorin e talentuar Vilson Kuçi për televizionin "News 24". 

 

Portën e Çavo Pulerit e gjetëm hapur si gjithmonë. Ai afroi ndihmën e tij të pakursyer me informacion mbi atë kohë të largët. 

 

MJESHTRI I BLETARISË

Çavo Puleri ishte jo vetëm një nga bletëritësit më të moshuar, por edhe nga më të mirët e rajonit. Këtë eksperiencë të vyer ai e ndau bujarisht me teleshikuesit përmes kronikave të shumta televizive. Asnjëherë nuk do më hiqet nga sytë ecja e tij mes parkut të bletëve, tek kontrollonte kosheret një e nga një. Ky burrë në moshë të thyer, ishte si një libër historie. Në përgjithësi ai nuk më fliste në emër, por thoshte "djali i mikut". Kishte qënë mik me tim atë, që gjithashtu ishte bletëritës. 

 

Në kohën e trishtë të pandemisë, lëndinat e bleruara të kësaj zone të bekuar, më kthenin optimizmin e zbehur nga ankthi i jetës. Megjithëse i gjendur aq pranë, situata e vështirë dhe përgjegjësia që ndjeja, nuk më favorizonin që ti shkoja në shtëpi për ta parë. 

 

Takimi i fundit me të ndodhi në 7 nëntor 2022 në verandën e shtëpisë së gojë-ëmbëlit Këno Qurku, ku mora një intervistë në lidhje me infermjeret amerikane që u strehuan në Saraqinishtë në dimrin e largët të vitit 1943. Fotografitë e këtij takimi të shkrepura nga miku im arkitekt, Reshat Gega i ruaj si ujët e pakët në arkivin e celularit tim, si një pjesë e rëndësishme e atyre çasteve të jetës profesionale, ku pa kthjelltësinë e memories së moshës së tyre të thyer, nuk do ja kisha dalë me sukses qëllimit tim. 

 

MIKPRITJA LUNXHOTE

Guri më i çmuar i këtij fshati të vogël, mbetet dashuria e madhe njerëzore e banorëve të tij, të cilët të presin e përcjellin me buzëqeshjen që ju buron nga zemra e tyre e bardhë. Nuk do ti harroj kurrë sytë e tij të qeshur sa herë na shihte që shkonim për ta takuar. Nuk do harroj as ndershmërinë e tij profesionale. Dëgjo këtu "djali i mikut", megjithëse mund të ta ketë thënë edhe babai; 

-       “Asnjëherë mjalti nuk shitet duar - duar. Nga aroma dhe shumëllojshmëria e luleve të majit duhet të ketë edhe prodhimi që vilet më vonë. Prandaj prodhimi duhet të përzihet. Vetëm kur e do për qëllime kurative specifike ndryshon puna."

 

Dikur në Lunxhëri tavolinës së mikpritjes nuk i mungonin ëmbëlsirat e përgatitura nga mjalti, një traditë kjo pothuajse e haruar sot.

 

MISIONI I BLETARIT

Fatkeqësisht largimi i njerëzve të thjeshtë nga jeta, në përgjithësi nuk ka qënë lajm për mediat lokale apo ato qëndrore. Por në disa raste mendoj se kjo duhet të ndodhë. Shpesh thjeshtësia dhe modestia e këtyre njerzve, është në fakt "streha" e madhështisë së tyre. 

 

Sado e pazakontë të duket, më duhet të pohoj se; me ndershmërinë, burrërinë dhe bujarinë e tij, Çavo Puleri i kishte "fituar" që në të gjallë fjalën tonë ngushëlluese për ditën e tij të ikjes; "balta mjaltë"!. Mënyrën e lamtumirës njeriu e "miraton" dhe "përcakton" përmes punës dhe vlerave që shpalos për familjen dhe shoqërinë gjatë gjithë jetës së tij.

 

Është kjo arsyeja që ngushëllimin tim për familjarët dhe miqtë e tij, ta përcjell vetëm përmes frazës; Sa të rrojmë ta kujtojmë të shtrenjtin tonë!

Jam i sigurtë se "balta mjaltë" më shumë se kujdo do ti bëhet këtij bletë-rritësi, që përmes mjeshtërisë dhe dashurisë që tregonte ndaj bletëve, shpesh më krijonte përshtypjen se "bashkë-bisedonte" me to, si të ishte një nga "misionarët" e oborrit të tyre mbretëror. Për ata që e dinë se pa bletën vdes jeta e njerëzore, profesionalizmi, përkushtimi dhe kontributi i Çavo Pulerit në këtë fushë, mer një tjetër dimension. Në këtë kuptim ashtu si ai, ç'do profesionist i talentuar i kësaj fushe, është misionar i Jetës. Ndoshta për këtë arsye, Jeta tregohet aq bujare me bletë-rritësit. Jeta e 95 vjeçarit Çavo Puleri na e rrëfeu më së miri këtë gjë.

Lamtumirë Çavo Puleri! 

Lamtumirë miku im!

 

LUMTURI E NJË KOHE TË LARGËT

 

(Pema e Vitit të Ri, programi festiv me këngë dhe recitime, kur mblidhnim dhurata nga familjet e fshatit, një histori tek shtëpia e Kalemit, disa nga vjershat e kohës si fillorist në greqisht dhe shqip, lënia përgjysëm e tyre pas romuzeve nga salla, në fund dhuratat, luteshim që në vënd të lapsave dhe enës së bojës së shkrimit, të na binin ....portokalle dhe mandarina ....) 

 nga:  Petro MEJDI
Arhinë, Greqi

 

Dhjetorët e mi si fillorist dhe disa recitime në mbrëmjet dhuratave të Vitit të Ri dhe Festën e Abetares dhe Allfavitarios.

 

Dhjetori ishte muaji më i bukur, ishte më i ngarkuari me kujtime dhe mbresa të moshës sonë si fillorist. Gëzimet tona të asaj kohe ishin të pakta dhe mbresat e tyre na shoqërojnë në gjithë jetën tonë.

 

Mezi prisnim ditët e fundit të muajit. Në moshën time të fillores ai kishte shumë ditë të bukura, të gëzuara. Ishin festat fetare, të cilat na çonin në kishë shumë shpesh, bile dhe natën vonë. Ne u gëzoheshim dhe likosë dhe prosforos.

 

Ky ishte muaji më i begatë në ushqime, festat fetare vinin njëra pas tjetrës dhe në shtëpitë tona bëheshin byrekë, ëmbëlsira....Ne fëmijëve na gjente tek shtëpia e Bejkos duke ndihmuar plakat në rrotullimin gurit, i cili thërmonte grurin, e bënte kofto, siç i thonë në fshat.

 

Duart tona ishin plot me fruta dhe në xhepa kishim ndonjë dhjetëlekësh për tek dyqani i Cijës. Prindërit kishin marrë paratë shtesë të ditëpunëve në kooperativë dhe na blinin rroba të reja .

 

Pema e Vitit të Ri

Sa hynte Dhjetori ne djemtë e fillores mendonim për pëmën. Donim që të ishte më e lartë dhe më e bukur se e vitit të kaluar. Ishte një pemë dëllinje e prerë rrëzë Nëmërçkës. Kur kullotnim qingjat ia vinim syrin më të mirës dëllinjë, ajo që tregonte se do të bëhej e lartë dhe e bukur në kurorë dhe në trungun e saj. Shkonim një grup djemsh, në krye kishim Nulin, Sotirin dhe Taqin. Ata ishin mjeshtra të prerjes së dëllinjës, ne të tjerët e mbanim me kujdes gjithë rrugës që të mos i prishej bukuria. Me stolisjen e saj merreshin vajzat tona, Anthulla, Nifodhora, Eli, Mantha, Nasta e të tjerat. Pema, e vënë disa ditë para festës në një kënd të klasës na krijonte klimën e ditëve, harenë dhe gëzimin fëminor, në momotoninë e jetës sonë hynin ditë me variacione dhe me ëndrra, dhe me dhurata.

 

Nuk e di pse ky muaj, i pari i dimrit, është i lidhur aq shumë me to Αναγνωστικό - Anagnostiko, Këndimi në greqisht dhe Këndimi në shqip. Ishte emocionuese për ne, kur në mbrëmjen e dhuratave do të dilnim në skenë para prindërve dhe gjithë fshatit për të kënduar e recituar, në sallën e mbushur plot. Dhuratat e kishin rradhën në fund. I pari ishte programi ynë muziko- letrar.

Jipnim të gjithë nga 10 lekë për dhuratën e Vitit të Ri. Këto ishin pak, kështu që dilnin dyshe dyshe në dy mëhallat e fshatit dhe të zotët e shtëpive na jepnim fruta, dhe ....vezë. Me vezët na ndodhi një histori, të cilën e mbaj mënd akoma dhe pse kanë kaluar gati 60 vjet. Ndodhi në lagjen time, tek komshiu im, Leonidha Kalemi, kishte lindur në Skore, por ishte qytetar, kishte kaluar jetën midis Athinës, para Luftës, dhe Vlorës deri sa doli në pension. Ne na bënte përshtypje gjuha greke e tij, me fjalë dhe theks athinas, veshja me kostum dhe gravata. Nuk i afroheshim , se e dinim që i ngacmonin kopshtin para shtëpisë. Unë me Kito Mihon shkuam tek ai.  E shoqja, i thia Kalemo, siç e thërisnim ne, shkoi për të marrë shportës me vezë.  Nga pakujdesia u pengua në një dorë me cakina, karthie, dhe u rrëzua, vezët u shpërndanë nëpër dhomë. Ky pengim u shoqërua me një “budum" dhe ankesat e saj.  Kalemi jo vetëm që nuk shkoi që ta ndihmojë, por i bërtiste: Siopi, mi millas,  (Pusho, mos fol). Ne me Kiton ndihmuam Kalemon të ngrihet dhe zbritëm duke kapërcyer dy nga dy shkallët, nga frika e zëmërimit të Kalemit.

 

Kishim kohë që përgatiteshim. Sidomos për recitimet. Ndoshta do të kem recituar më shumë herë, por unë mbaj mënd dy raste. Ishin krijime në greqisht dhe shqip, të mësuara nga librat e këndimit sipas dy gjuhëve.

 

Në shqip mësuesi më kishte dhënë një vjershë për lumin e rrëmbyer nga ujrat e dimrit. Më erdhi rradha, dola në skenë dhe fillova të recitoj, por nuk recitova më shumë se vargun e parë. Sa thashë: Po vjen lumi valla, valla, një burrë nga fshati (K. B) vazhdoi vjershën time: San tu Nashu tin qefalla ( Sa koka e Nashos, emër me të cilin më thërrasin në fshat.). Në sallë  (vatra e kulturës ) plasi e qeshura. Unë i hutuar ika me vrap. E dhe pse disa nxënës më nxitën që të dilja përsëri, nuk dola, e dija që salla do të qeshte dhe do të bënte zhurmë. Nuk do më linin që ta mbaroja, se vjersha ishte e tillë sa që një improvizues i shpejtë mund të shtonte një varg sipas rimës se vjershës. Në mos ishte prapë K.B , dikush tjetër do ta bënte këtë punë. Skorea gjithmonë ka patur bejtexhinj .

 

Kështu ia kishin punuar dhe Cile Thimjos, një vit më herët. Vjersha ishte në greqisht. Ja aq sa mbaj mend:  

I alepu i katergara

Tin uratis zvara , zvara

Mbiqe mesa apo tin porta

Ja na arpaksi kamia kota

Ma q' o murgos apo pera

Tis epire ton aera ....

Dhelpra dinake

Me bishtin zvarrë--zvarrë

Hyri në një portë

Ndonjë pulë të përlajë .

Por Murgoja që tej

Erën i'a merr ....

Dikush nga salla vargun: Ma qe o murgos apo pera(dhe Murgoja që atje tej) e përshtati rufeshëm në: Ma qe o Llapos apo pera. (Dhe Llapoja që atje tej) Llapoja ishte qëni i tufës kolektive, bari i së cilës ishte babai i Ciles. Dhe u deshën minuta që të vihej qetësia. Nga montazh muziko- letrar , kthehej në estradë .

***

Është e çuditëshme se nga vjersha ime në shqip mbaj mënd vetëm vargun që arrita të recitoj. Asnjë fjalë më shumë.

Ndryshe ndodhi me vjershën e mësuar në Anagnostiko, libri i Këndimit në greqisht. Atë e recitova të plotë dhe e mbaj mënd të plotë(Këtu mund të mos jem dhe shumë i saktë, ndoshta vjersha ka patur dhe ndonjë strofë tjetër.)

Ja dhe vjersha :

Irthe o himonas

Ton idhate pedhia

Perase pano apo ta dhendra

Qe pano apo ta klladhja .

Tin mavri ji tin anthise

Me ruha nifika

Qe afti nomizi pos qimate

San to pedhi glika .

***

Erdhi dimri

E patë o fëmijë

Kaloi përmbi pemët

Kaloi mbi çatitë .

Tokën e zezë e veshi

Me rroba nusërie

Dhe ngjan se flë

Gjumë të ëmbël femije .

Unë dhe brezi im nga zona e minoritetit nuk e dimë vjershën që mbyllte Abetaren e kohës, atë që e kishin si libër të abc - së moshatarët tanë nëpër Shqipëri. Ne gjuhën shqipe e fillonim në klasën e dytë, dhe, me sa më kujtohet quhej Libri i gjuhës shqipe.

Ne e mbyllëm Alfavitarion me këtë vjershë, të cilën ne e recitonim në veprimtari të ndryshme, në Festën e Allfavitarios Vargjet e saj ishin:

Ime efta hronon .

Nomizete pos ime

Micros me ta sosta

Mikron na min me lete

Jati eklisa ta efta .

To allfavitario pai

Ligo to lete afto ?

Dhjavazo oti thello

Qe grafo, qe millo .

Jam shtatë vjeç

Kujtoni se jam

Me të vërtet i vogël ?

Të vogël mos më quani

Se i mbusja shtatë vjeç .

Abetarja iku ...

Pak i thoni kësaj ?!

Lexoj ç'të dua

Dhe shruaj, bisedoj .

Moshatarët tanë në të gjithë Shqipërinë recitonin vjershën analoge me atë në greqisht:

Abetare, fort të dua

Me ato shkronjat e tua

Dora ime u mësua

Mëndja ime u ndriçua.

Se tani di të lexoj

Di të shkruaj, të këndoj

Dhe Partinë falënderoj.

Unë e mësova më vonë këtë vjershë, e përsëriste shpesh Eva, mësuese e fillores.

 

Dhe pas programit vinte koha e dhuratave. Nuk donim lapsa, fletore, goma, mprehëse lapsash, dhe dhohio për mellanin, por donim portokalle, stafidhe, ballona, karamele e tj. Luteshim secili për vete që të në dhuratën tonë të mos kishte ....lakra , qepë, copë druri, hi zjarri ....

 

Ja kjo ishte lumturia e ne filloristëve të viteve gjashtëdhjetë. Këto gjëra të vogla në dukje, ishin për ne fëmijët e Skoresë, të fshatit midis maleve të Nëmërçkës dhe Buretos, bukuria e jetës, lumturia e saj.

 

Fshati Skore,  Gjirokaster

Cikli Nga kujtimet e Skoresë

 

Në Limanin e Rafinës, më 30 dhjetor, ora lokale 9.42.