AGRONOMI SOKRAT JANI

 

Kush është i zenë me shumë punë s’ka kohë as të qajë

Sokrat JANI

nga: Dhimitër SHTËMBARI

Tiranë

 

Ftesa për të marrë pjesë në një ekskursion turistiko – mësimor që do të bënin disa studentë e pedagogë të Universitetit Bujqësor në Reç të Malësisë së Madhe, na qe përsëritur disa herë nga Prof. Sokrat Jani: mos na mungoni! Hipur mbi autobus së toku me gazetarin e njohur Zylyftar Hoxha, pikërisht në çastin e nisjes së mjetit, profesori na kërkoi leje:

– Tani së bashku do të takohemi në Reç. Mirë? Unë po dalë përpara, përkrah shoferit, – na drejtohet.

Teksa pamë që na u shkëput, pse ta fsheh, na u duk mëndjemadh: vet na pat ftuar dhe po vet po na kthente kurrizin! Mirëpo… paskeshim gabuar.
Sapo qe nisur autobusi, përmes një mikrofoni dëgjojmë të flasë profesori: Të dashur studentë e pedagogë! Jemi nisur drejt Reçit të bukur, drejt Reçit historik e turistik, drejt Reçit të plantacionit të madh të gështenjave, drejt Reçit me bukuri mahnitëse natyrore…
E mësuam pse na kishte “braktisur”. Dhe… interesant! Prisnim të dëgjonim shkencëtarin, po dëgjonim shkrimtarin! Kështu do ta përshkruante deri në Reç gjithçka që shihte përmes xhamave të autobusit.

Le ta njohim lexuesin tonë të dashur me këtë shkencëtar të perimeve:
I lindur në Verri të ish rrethit të Fierit, disa vite të fëmijërisë do t’i kalonte në Tiranë, pranë familjes së dajos së të atit: Josif Ndonit. Josifi burrë me mend. Mbaruar në Torino për Drejtësi, pas çlirimit i gjori vuajti biografinë! Dhe nga jurist, berber! Gjthësesi, Sokrati nxuri shumë nga dajoja.

Kur mbaroi tetëvjeçaren në Verri, e drejta e studimit i doli për agronom. E po, këtë kismet pate, o bir, i qe drejtuar i ati. Atje do të shkosh. Dhe, deshi, s’deshi, Sokrati shkoi në Teknikumin Bujqësor të Fierit. Një ditë i pat shkuar i ati në Teknikum për ta takuar.

– S’është këtu me ne Sokrati, – i tha dikush të ardhurit nga Verria.
– Po, pse; ku është?!
– Paralel me Teknikumin, Sokrati vazhdon edhe Gjimnazin këtu në Fier…
– Gjimnazin?! Unë e kam prurë për agronom! – pat folur i habitur i ati.
Kur ishte kthyer i biri, i kishte treguar të atit se vazhdonte edhe Gjimnazin, që t’i jepej mundësia për të vazhduar ndonjë fakultet jashtë agronomisë.
Mbaroi njëkohësisht Teknikumin dhe Gjimnazin e, si tërë të tjerët, djaloshi nga Verria kaloi një vit stazh në prodhim: në NB të Levanit. Drejtor: Teki Aliaj.
– Ç’të them për Tekiun! – shprehet Sokrati. – Drejtues i talentuar, specialist i mbaruar, njerëzor si rrallëtjetër, i dashur si të qe prind. Një vit në Levan: sa për një universitet…
Mbas stazhit Sokrati përgatiti kërkesën për studimet e larta: mjekësi, drejtësi, filozofi. Kur shikoi listën, ku shënoheshin të drejtat e studimit për çdo maturant të rrethit, listë e vendosur diku në qytet, mësoi se i duhej të shkonte student në Institutin e Lartë Bujqësor! Me të mësuar këtë, tepër i mërzitur, futi në xhep dy diplomat dhe gjeti mundësinë të takohej me Sekretarin e Parë të Komitetit të Partisë të rrethit, Piro Gusho.
– Shoku Piro, unë kam mbaruar dy të mesme, por… e drejta e studimit më ka dalë për agronomi!
– Për agronomi?! Shumë mirë! Me këto nota të shkëlqyera që ke në këto dy diploma, ti nesër do të na bëhesh profesor…
Më vuri dorën në sup dhe vazhdoi:
– Po, po; profesor ke për t’u bërë dhe zor se do t’na kthehesh këtu në Fier…
– I kujtoj shpesh fjalët e të ndjerit Piro Gusho dhe, si të ketë qenë profet, vite më vonë vërtet do të titullohesha profesor, – na thotë Sokrati.
Pa e patur as këtë herë fatin me vete, Sokrati shkoi për studime në Institutin e Lartë Bujqësor. Mbas vitit të parë e kishin njoftuar se duhej ta paguante vet të drejtën e studimit nga që ashtu interpretohej një tregues ekonomik familjar. Madje, dikush i qe shprehur se do të shkëputej nga studimet në rast të mosshlyerjes financiare! Kishte ndërhyrë zëvendësrektori, Syrja Hysi, që kish urdhëruar vazhdimin e studimeve me bursë shtetërore. Ne ku t’i gjejmë studentë të shkëlqyer si ky e jo t’i përzemë, qe shprehur Syrjai, një ish kuadër i mirënjohur i Luftës.
Me të mbaruar studimet e larta, Sokrati u mbajt punonjës kërkimor shkencor pranë Universitetit Bujqësor. Që para vitit 1990, krah shkencëtarëve të tjerë të njohur, edhe ky qe dërguar jashtë shtetit për thellim të mendimit shkencor e për marrje përvoje. Kështu, në vitin 1982 dërgohet në Salerno të Italisë. Dy vjet më pas, për dy javë, dërgohet në Hungari. Një vit më vonë (1985) gjatë pesë muajve do të gjendej në Milano.
– Gjatë po kësaj kohe ndoqa një kurs për gazetar, që e drejtonte Prof. Luan Zelka, – tregon Sokrati, – dhe arrita të marrë Dëshminë e Gazetarit.
Fushat e specializimit për Sokratin ishin të shumta: përmirësimi gjenetik i bimëve, menaxhimi i resurseve gjenetike të bimëve, seleksionimi dhe prodhimi i farërave të perimeve, eksperimentimi shkencor në bujqësi, teknika dhe teknologjia e kultivimit të perimeve, marketingu i produkteve bujqësore, trajtimi dhe ruajtja e produkteve perimore pas vjeljes etj.
– Parapërgatitesha para se mbërrija atje për ku isha nisur, – tregon Sokrati. – Lexoja historinë e gjeografinë e atij vendi, por edhe zhvillimin shkencor në fushë të bujqësisë, konkretisht në perimekulturë. Në vitin 1989 isha në Bullgari, sigurisht që shkova i parapërgatitur.
Qendron një hop dhe vazhdon:
– Me shumë vullnet, deri edhe me sakrifica, kam mundur të mësojë italisht e anglisht, por kam arritur të komunikoj edhe rusisht e gjermanisht. Mësimin e këtyre gjuhëve m’i ka diktuar nevoja për bashkëbisedim me kolegët jashtë vendit, por edhe për studimin e literaturës në gjuhë të huaj.
Mbas vitit 1991 komunikimet me studiues dhe shkencëtarë të huaj u bën më të shpeshta. Në vitin 1996 Sokrati ishte mes studiuesve të Institutit Mesdhetar të Barit. Një komunikim të tillë shkencor pati po këtu (në Bari) edhe në vitin 1998. Në vitin 2000, gjatë një muaj, ishte mes specialistëve shkencëtarë në Izrael. Një vit më pas, përgjatë një muaj e gjysmë, ishte në Egjipt. Në vitin 2002, gjatë pesë muajve, do të ishte në Gjermani. Një vit më pas – sërish në Izrael, ndërsa në vitin 2009 – në Danimark.
– Kudo që shkoja, – tregon Sokrati, – mundohesha të zbuloja e të merrja me vete atë çka do t’i shërbente bujqësisë shqiptare. Pse të mos e themi; jo gjithçka ta falin në dorë të huajt! Se çdo gjë është kapital material. Është vlerë. Duhet edhe t’ua marrësh, natyrisht me shumë xhentilencë.
Gjatë po këtyre viteve (1991 – 1996) Sokrati ndoqi me korrespondencë dhe mori diplomën e juristit.
– I ndoqa studimet në Universitetin Shtetëror të Tiranës; jo në universitet kioskë, – na thotë duke buzëqeshur.
Së toku me bashkëshorten, Vjollcën , dhe me vajzën ekonomiste e lartë, familja Jani është një bërthamë e shëndoshë intelektualësh.
Ku ka dhënë kontribut shkencor Prof. Sokrati?
Në shumë sektorë: Gjatë viteve 1980 – 1988 – punonjës kërkimor shkencor
në Institutin e Kërkimeve të Perimeve dhe Patates në Tiranë. Viteve 1981 -1990: lektor për “Perimtarinë”në Katedrën e Frutikulturës të Universitetit Bujqësor. Periudhës 1990 – 2006: punonjës kërkimor shkencor dhe drejtues i Departamentit të Kërkimit Shkencor në Institutin e Kërkimeve të Perimeve dhe Patates. Për nëntë vjet (2006 – 2015): punonjës kërkimor shkencor dhe drejtues i Departamentit të Kërkimit Shkencor në Qendrën e Transferimit të Teknologjive Bujqësore (QTTB), Lushnjë. Dhjetë vjet (2015-2025): lektor për modulin “Prodhimi i farërave”, Departamenti i Shkencave Agronomike në Universitetin Bujqësor i Tiranës. Ndërsa në vitet 2015-2025: punonjës akademik kërkimor shkencor në Institutin e Resurseve Gjenetike të Bimëve në Universitetin Bujqësor të Tiranës.
– Profesor, ç’arritje vetjake mund të na thuash në fushë të shkencës?
– Nuk është lehtë të flasësh për arritje të mirëfillta vetjake, sepse, si kudo, ka bashkëveprim. Gjithsesi, mund të them, se kam krijuar disa linja, kultivarë dhe hibride të rinj, mes të cilëve mund të përmendim Pjeprat “Qarrës-78”, “IPP-6006F1” dhe “IPP-6020 F1”; shalqinin “KS-74”; kungullin “I bardhi i gjellës”; sallatën jeshile “Jona” etj, të cilat janë miratuar edhe nga Komisioni Shtetëror i Varieteteve dhe regjistruar në Katalogun Zyrtar të Varieteteve.
– A keni botime shkencore në qarkullim?
– Mbi 20 të tilla, një pjesë e të cilave me bashkautorë.
– Po artikuj, kumtesa dhe prezantime shkencore brenda e jashtë vendit?
– Shumë! Kush i mban mend! Mbi 100 të tilla!
– Ju kemi parë të drejtoni një emision interesant në RTSH…
– Ooo, kjo ka një histori interesante: kur isha në Gjermani, na erdhën aty ku punonim disa gazetarë të ZDF – së Gjermane. Na thanë: “Ne kemi emisione të posaçme veç për bujqësinë, veç për blegtorinë, veç për…”. M’u duk përvojë e mirë. Sapo erdha në Shqipëri shkova e bisedova me ish Drejtorin e Përgjithshëm të RTSH, Thoma Gëllçi, dhe ai ma pranoi sugjerimin. Për rreth pesë vjet (1 tetor 2019 – 30 qershor 2025) jam autor e moderator i mbi 150 emisioneve për bujqësinë, ushqimin dhe mjedisin, në kuadër të programit televiziv “Rrënjët e ushqimit tënd”.
– Keni qënë skllav i punës dhe rob i shkencës, po tani që jeni në pension?
– Vazhdojmë, – na përgjigjet me humor. – Më mirë puno kot, se sa të rrish kot, ka thënë një i mënçur. Sepse kush është i zënë me ndonjë punë, nuk ka kohë as të qajë, ka pas thënë një tjetër.

 

 Botoi Gazeta SOT

KRAHINA E ZAGORIES

shpalos resurse te shumta per zhvillimin e turizmit

Përgatiti:  JULINDA MUÇI 

Gjirokastër

v 

Krahina e Zagorise permbledh 10 fshatra

1.                                   Sheper              

2.                                    Nivan

3.                                   Koncke

4.                                   Vithuq

5.                                   Hoshtevë

6.                                   Doshnicë  

7.                                    Zhej

8.                                   Lliar

9.                                   Topovë              

10.                               Nderan

 Të dhjeta këto fshatra përmbajne vlera te rralla Turistike si:

Kisha shekullore, gurra qindravjeçare, si dhe mrekulli natyrore që perendia nuk ja kursyer kësaj krahine

 

 

 

 

 

 

 

 

• Faktoret qe  “Zagoria”, ne nje te ardhme pretendon te terheqe turiste te shumte jane:

a)                                         Peisazhi

b)                                        Klima

c)                                         Ndërtimi gjeologjik

d)                                        Flora dhe fauna e pasur

e)                                         Hidrografia

f)                                          Folklori dhe traditat që banorët e saj i kanë ruajtur për qindra vjet.

g)                                         Objektet muzeale

 

v Ja se çfarë i ofron Zagoria vizitoreve te saj.

 

1.Shëtitje me kafshë nëpër luginë,ku ka më mirë se të eksplorosh nga afër gjithë atë mrekulli.

2.    Të apasionuarit e fotografisë ketu mund të bëjëe mrekullira

3.    3Sporti i gjahut,fauna e pasur ua mundëson dhe këtë gjeë

4.    Alpinizmi.Në Zagori ka shumë maja të larta,të cilat duhen sfiduar.

5.    Klima e freskët,uji i ftohtë që del nga krojet, bën që vapa të mos ndihet fare

 

.

• v Vendndodhja
  

 

Ø Zagoria është një krahinë malore që gjeografikisht ndodhet në Shqipërinë e Jugut, në rrethin e Gjirokastrës. Është një luginë në trajtën e një djepi gjigand përmidis varmalesh të përmendur: Dhëmbel e Nemërçkë në Lindje dhe Rapavicë(Mali i Lunxhërisë) e Çajup në Perëndim që mbaron me Bucelthin e Shëndëlliun.(Shkëmbi i Zhejit).

Ø Zagoria shtrihet në veriperëndim të vargut malor të Nemërçkës. Ky varg vazhdon me Dhëmbelin, që ka si majën më të lartë të tij Bisejin me lartësi 2050 metra.

Ø Kjo është një luginë karakteristike me thyerje e ngritje të një natyre të veçantë, ku përballë malit të Dhëmbelit është mali i Lunxhërisë (gati paralel me të.), si një varg më vete e që në jugperëndim është shkëmbi i Zhejit me pjerrësi të theksuar shkëmbore, ku në lartësi ngrihet Strakaveci 1559 metra.

 

v Tendenca per Zone turistike

Ø 80% e të anketuarve u shprehën se krahinës së Zagories duhet t’i jepet prioritet turizmit

 

v Sa e vleresuar është kjo zonë dhe nga shteti?

 

·      Në vitin 1994 Këshilli i Ministrave e ka shpallur zonën Topove-Zhej park natyror.

·      Ndërsa fusha e Çajupit prej të ciles ka marrë dhe emrin peti i madh Andon Zako Çajupi do te behet një qender për pushuesit.

·      Përsa u perket kishave ato janë ruajtur me fanatizëm dhe nga shteti komunist i cili njihej si shkatërrimtar i kulteve fetare.Kjo tregon rëndesinë që ato e kanë.

v Peizazhi

Ø Vargjet malorë që krijojnë këtë luginë me pejzazh të rrallë, të larmishëm e ku fshihen bukuri të rralla natyrore, janë të përbërë prej qëlqerorësh me formacione të mëdha e thyerje të forta tektonike.

Ø Parë në këndvështrimin gjeologjik, para terciarit kjo tokë ndodhej nën ujë e nga fundi i terciarit u furmuan rrudhat erografike të shoqëruara me shpërthime të mëdha eruptive (nxjerrje vullkanike).

Ø Me daljen e ujit filluan erozionet nën ndikimin e rrjedhjes së ujrave u formuan terrene tokësore të qëndrueshme e të rrafshta. Cajupi mendohet se ka qenë liqen malor, po kështu dhe te pusi në grykën e Dhëmbelit

Ø Të gjithë këta faktorë gjeografikë kanë ndikuar e ndikojnë dukshëm te klima, flora, fauna, kulturat bujqësore, blegtoria, apiukultura, frutikultura, pyjet e gjithçka…

v Klima

 Zagoria ka nje klime tipike mesdhetare malore,me dimer te shkurter dhe te bute ne ultesirat e saj.Dhe me bore e ngrica ne pikat me te larta,ndersa vera eshte e fresket.Erera shume te ftohta frujne permes lugines po jane pengesat malore qe e pengojne ate.

 

v Ndertimi gjeologjik

 Zagoria eshte formuar nga flishi paleogjik dhe formon nje sinklinal dytesor ne trajte lugine ne brezin antiklinal te Beratit. Ka male te larte,perrenj te ngushte dhe pjeserisht te thelle,kodra te buta.Ne lartesite mbi 2000 m jane tipike format e shumta karstike dhe cirqet akullnajore dhe shpellat karstike.

 

 

v Flora dhe Fauna

     Flora ne Zagorie është e pasur dhe e shumellojshme.Ajo ndahet në 3-nënzona:

1.    E para shtrihet ne pjesen e poshtme te lugines,ne dy anet e lumit deri ne lartesine e brezit te shkurreve.

2.    E dyta ne gjatesi e gjeresi te brezit te lajthive e deri ne lartesine e tarracave malore.

3.    E treta u perket pyjeve e kullotave verore qe ngrihen mbi tarracat e brezaret e dikurshme malore.

   Fauna ne Zagorie ndahet ne 4 zona

1. Zona e Dhëmbelit e përmendur peë thëlleza 8-10 krerë/ha

2.Zona Çajup-Rapovicë, ku ndodhen mjaft kafshë té egra si:dhelpra,ujku,sorkadhja,derri i egër,lepuri,sorkadhja etj.

3.Zona Çajup-Zhej,është e pasur me faune te rralle,si derri e dhia e ege, lepuri, gjeli i eger etj

4.Zona gjate luginës së lumit, ku ka mjaft lepuj, dhelpra, kunave, baldoska shapka grifsha etj.

v Hidrografia

  Zagorinë e përshkon një lumë, që mban emrin e krahinës dhe që burimin fillestar e ka kryesisht te Bambulli mbi mullirin e Sheperit, që është me rrjedhje të pandalshme. Gjatë rreshjeve në këtë lumë derdhen me shumicë ujëra nga përrenj të shumtë malorë, duke filluar nga gryka e Dhëmbelit, nga Ultësira e Kariut e në vazhdim deri në Vjosë nga dhjetra përrënj të tjerë, që ngjajnë sikur garojnë me njëri – tjetrin, kush të kapi më shpejt lumin…

Në zonën poshtë Doshnicës krijohet një ujvarë (katarakt) mbi 7 metra lartësi që quhet Remë e që mendohet se deri aty e kanë vrapin peshqit e Vjosës nën fshatin Peshtan, ku derdhet lumi Zagorisë .

v Folklori dhe tradita

Ø Krahina e Zagorise eshte nje nga treveat folklorike te rrethit te Gjirokastres ne plot kontraste ne stilet muzikore dhe koreografike,e larmishme ne tematike dhe ndertimin e grupeve,me kenge popullore virtuoze,e interpretues te shkelqyer te njohur tashme ne te gjithe vendin.Duke vezhguar per dekada me rradhe folklorin e kesaj zone befasohesh me larmine dhe stilet qe mbart.

Ø Nje nga faktoret e tradites zagorite jane gatimet e larmishme qe grate zagorite i kane shume pasion.Sidomos zahirete e dimrit apo recelrat me te cilat qerasin mikun.

v Objektet muzeale

Ø Duke filluar qe nga ndertimi i fshatrave te saj fillon dhe kupton se kjo zone ka shume per te treguar.

Ø Rruget e kalldremta,ndertimi  shtepive me rrasa guri jane nje nga faktoret qe vertetojne vjetersine e kaesaj zone.Kishat shekullore nuk jane te pakta,ku numrin kryesor e mban fshati Hoshteve.Ne qender te cdo fshati qendron nga nje rrap shekullor te cilet jane shpallur monumente natyre nga shteti.Ndersa ne Fshatin Doshnice jane gjetur germadha arkeologjike dhe sende te vjetra Ilire.