MENDIME E MBRESA PREJ LIBRIT TË KOÇO MOSKO SELCKËS "UDHETIM NË SHPIRTIN LUNXHIOT"

         "Për Shqiptarët aso kohe Pandeli Sotiri qe një diamant i rallë vezullues midis vëllezërve rilindas që e donin dhe e adhuronin për dituritë, punët e mira në shërbim të atdheut..... "

nga : Zija BASHA

Milwaukee, WI - SHBA 

Zija BASHA 

Një analizë shumë të bukur për këtë libër të Koço Moskos e bëri gazetari, shkrimtari e publicisti, pandelisotirasi i pedagogjikes së Gjirokastres, Avdulla Kenaçi, por unë për miqtë e mi do të shkruaj për pjesën e parë të këtij libri "Historia dhe veprimtaria patriotike e vëllezërve rilindas Sotiri". Do të shkruaj se më emocionoi shumë jeta e vepra e tyre dhe më ka dhëmbur tërë jetën thellë në shpirt se vepra e jeta e tyre në shërbim të arsimit shqip u mbyll me kurorën me gjëmba prej tiranisë osmane e shteti shqiptar nuk i vuri siç e meritojnë në piedestal.

 

Ky libër i Koço Moskos në çdo fjalë e rrjesht me emocionoi, më ledhatoi shpirtin e më forcoi bindjen se shpirti shqiptar, human e atdhetar rron edhe në këto kohë të errëta që po kalon shoqëria shqiptare e kombi ynë. Autori thote se librin ua dedikon bijave te tijë të dashura Oltianes e Arditës, por libri u bën nder edhe Lunxherisë e lunxhotëve edhe Shqiperisë e terë shqiptarëve kudo ku janë. Që nga kreu e gjer në fund të librit rreh zemra e një shqiptari e atdhetari të përmalluar për mëmëdhenë, historiani e shkencëtari që të rrëmben e të fut nëpër rrjedhat e historisë, gjuhësisë shqiptare, traditave më të mira kombetare etnokulturore, florën e faunën e një prej krahinave më të mira shqiptare, Lunxhërisë, plot lezete. 

 

Ne që e kundrojmë çdo mëngjez malin e Lunxhërisë e krahinën që shtrihet nën këmbët e tijë e quajmë malin më të bukur të botës. Po njerzit që e banojnë atë krahinë, lunxhotet? Ne i quajmë shqiptarë të kulluar me të gjitha virtytet njerzore shqiptare që shquhen. Në studimet antropologjike që u bënë më 1972 që mori shkas nga shkatërimi fatal i varrezës mbi 2000 vjeçare në kishën e vjetër të Shën Todhrit në Gjat të Lunxhërisë rezultoi se lunxhoti e lunxhotja janë popull në vazhdim iliro-mollos që ruajnë karakteristikat e tyre deri në ditët tona. Prandaj lunxhoti e do vendlindjen, krahinën, atdheun gjuhën e traditën si shpirtin e tijë të lirë lunxhiot. 

 

Të  tillë atdhetarë e trima qenë edhe bijtë e kësaj krahine Koto e Pandeli Sotiri. Ishin dy vëllezër nga Selcka ku u lindën, por që u bënë dy yje vezullues për arsimin shqip duke sjellë dritën e diturisë në mëmedhe trimërisht në mes te reziqeve. Në këtë pjesë të librit me shumë dashuri jep të dhëna interesante për jetën e veprën e tyre, fqinji i tyre pranë shtëpisë ku lindën e u ritën në atë Selckën e bukur rrëzë malit Koço Moskua. Ai tregon të vërteta që të emocionojnë si dy djem jetimë të një familjeje fisnike, jetën e tyre të ndritur në shërbim të kombit deri në vdekjen e shkaktuar nga shteti tiranik osman. 

 

Historia është shkencë se lë gjurmë materiale në memorjen e njerzve, në dokumenta të shkruara apo të vjela në kohë nga dëshmitarë të vërtetë larg falsifikimeve siç këshillon Babai i historisë Herodoti. Autori Koço Mosko ka punuar me përkushtim human e atdhetar për shumë kohë e dokumenton deri në shterim të të dhënave të sakta me shkresa e memorje të besueshme autorësh për veprën e mbrekullueshme të vellezërve Sotiri me të gjithë rilindasit në Stamboll si vëllezërit Frasheri e të tjerë në organizimin e shoqatave atdhetare. 

 

Të prekin këto rrjeshta;"Pandeli e Koto Sotiri u rritën e u edukuan në një mjedis patriotik te zjarrtë, gjithmonë në luftë e përpjekje për shkollën e arsimin shqip.. Merguan në moshë të njomë në Stamboll me kokën mbrapa, duke mbartur me vehte hallet e vendlindjes, hallet e dertet e Shqipërisë". Në Stambolll, duke u rritur me tej në një ambjent patriotik e familjar shqiptar ata ecën përpara në rrugën e shqiptarizmës, duke mbaruar në atë qytet të zhurmshëm shkollën mesme,  nga më të mirat për kohën "Gallatasaraj High schooll". Një fat i mbrekullueshëm për të dy vëllezerit. Por xhaxhai i tyre i mirë Thimjo Sotiri nuk u ndal me kaq për shkollimin e nipërve. I shkolloi më lart në Universitetin e Vjenës nga ku Kotua doli jurist e Pandeliu mjek. Veçse të dy vëllezerit ishin po ata, por më diturakë e atdhetarë zemërzjarrtë.

Arsimimi i tyre në Vienë e venia e tyre në shërbim të mëmedheut në atë kohë të errët obskurantiste ku ndodhej Shqipëria të ve në mendime të thella që ta përjetosh e të vleresosh këta të dy vëllezër titanë qe i vunë supin njeri tjetrit për tu bërë pishtarë të arsimit kombëtar duke shpërfillur interesin e tyre material, shembull i shkëlqyer i atdhetarizmit. Ata u betuan përpara altarit të Atdheut, e këtë e vërtetoi jeta e tyre për përhapjen e shkronjave shqipe se për ta nuk kishte tjetër kuptim jeta e tyre e re se sa -Mjafton të rrojë Shqipëria se si ajo s'ka tjetër, se për ata s'ka memë tjetër që të pjellë një të dytë si ajo. Ata mendonin se përpjekjet e tyre me penë ishte vazhdimi i lavdishëm i përpjekjes së ndritur të të parëve të tyre, prandaj Pandeliu i thotë me ledhatim e përkedheli nxënëses së tijë filloriste Polikseni Luarasit, mesuese e ardhëshme që ndriti në arsim: "Jemi të dy nga një vend, nga Gjirokastra me vulë," duket jehona e këngës së Shemo Kaso gjirokastritit. Këta bij të ndritur të kombit ndjejnë thellë jehonën e jetës së lavdishme të të parëve, sepse të vdekurit e mëdhenj të altarit të mëmëdheut janë udhëheqesit e përhershëm të brezave që vijnë e ata ua ndriçojnë rrugën. 

 

Në këtë libër, që jam fatlumë që e kam në dorë ndjen lexuesi se këta atdhetarë të medhenj mëndjendritur e shpirtbardhë duken të shenjtë se kryen një vepër shpirti në rrethana të vështira e nuk shkuan kundër shpirtit që i thërriste çdo çast, por ishin qëndrestarë të patrembur. Koçua i vendos natyrshëm në vendin e vet të qëmtuara me kujdes dokumentat e shkruara të kohës,, memorjet e vjela nga autorë shkrimesh,, dëshmitarë që i kanë përjetuar përpjekjet e vëllezërve Sotiri për arsimin e shkronjat shqipe, hapjen e shkollave të para në Korçë e Pogradec, duke sqaruar në menyrë të saktë se e Korçës u hap në 9 shkurt 1886 me drejtor Pandeli Sotirin dhe e Pogradecit me 14 mars 1887 me drejtor Koto Sotirin, pra një vit më vonë. Dokumentimi i punës intensive atdhetare të Pandeli Sotirit në Stamboll për alfabetin shqip, botimin shqip të librave e gazetave, artikujve të tijë në nivele të larta diturie e shkence e bëjnë librin e autorit Koço Mosko Selcka që ta përpishë në çdo fjalë e rrjesht me kërshëri të madhe sepse shikon jetën në levizje të një njeriu bir të shqipes që perpiqej ti bënte punët një për një me radhën e vet për të parë shqiptarët sa më shpejtë e pa humbur kohë dritën e diturisë. Për Shqiptarët aso kohe Pandeli Sotiri qe një diamant i rallë vezullues midis vëllezerve rilindas që e donin dhe e adhuronin për dituritë, punët e mira në shërbim të atdheut ku shfaqte dashurinë e pakufishme në çdo fjalë që thoshte në ato kohë me vështiresitë e jashtzakonshme që i krijonte tirania osmane e ballabanët shqiptarë në oborin perandorak e kudo ku vepronin. 

 

Po Pandeliu e Kotua nuk jetonin vetëm mes gjarpërinjsh në atë mision të shenjtë.  Këta misionarë të paepur jetonin edhe midis miqsh e shokësh shqiptarë rilindas qe i donin me shpirt e vellezërisht. Në një vjershe kushtuar Koto Sotirit miku i tij Stefan Thodhoraqi nga Leskoviku i shkruan:

"Ndë botë, në rrojnë vetëm cmira, vrasjet e presja,

Dhe këmishën e së vërtetës na e ka veshur gënjeshtra,

Mirësia dhe e vërteta të mos duken asgjëkund,

Gjithmonë në gjykon djalli dhe botën e tund"…

 

Shpirtërisht ne pandelisotirasit e pedagogjikes së Gjirokastrës kurrë nuk e kemi besuar se Pandeli Sotirin e vrau gruaja me ndihmën e grekomaneve te Fanarit, por autori Koço Mosko me argumenta hedh poshtë intrigën e stisur për vdekjen e tijë. Gruaja e Pandeliut nuk ka të dhëna të besueshme se isht greke. Ajo nuk mund ta ngrinte peshë burrin e sajë e ta hidhte nga dritaria se ai qe diturak e i rëndë si lis Lunxhërie e s'e ngrinte dot. Atje qenë edhe familjarët e tijë, por ai rreshqiti nga dritaria për tu shpëtuar xhandarëve që i mësynë shtepisë në befasi. 

 

Ka shumë tregime që gratë gjatë historisë që nga lashtësia kanë helmuar e vrarë princër, mbretër a perandorë , por kjo pér Pandelinë tonë nuk qëndron dhe argumentohet qartë. Vet rilindasi Ismail Qemali, këshilltari kryesor i sulltan Hamidit té dytë vizitoi shtëpinë e tijë, hetoi çështjen me urdhër të sulltanit që i kishte dhënë me doren e tijë 2 lejet për të dy shkollat Pandeliut e Pandeliu i kish dhuruar atij një abetare shqip pergatitur enkas për të. Pavarsisht intrigave e thashethemeve që u thurrën për ngjarjen nga tirania turke e gjakprishurit e cmirezinjtë shqiptarë, rilindasit e shqiptarët atdhetarë e nderuan me veneracion atë fatos të kombit në funeralin e tijë.

 

Koço Mosko Selcka nuk tregon për këta martirë të arsimit shqip, vëllezër e luftetarë të pandarë, por u këndon me një melodi që herë ngjan me kengët e zogjëve në degët e lisave të Lunxhërisë në pranverë, herë me feshferimën e pemëve lunxhiote nga era e rrebeshi dimëror, herë herë me melodinë e vajeve të nënave lunxhiote se ashtu qe jeta e tyre, jetë guximtarësh atdhetare qe i nxori Selcka e Lunxhërise. Po i mbyll keto rradhë me fjalet vleresuese te tre dishepujve te tyre të thëna në fillim të viteve 60-të të shekullit që lamë pas:

1. -Thoma Papapano,"Mesues i Popullit:

"O djem e vashëza, mësues të rinj! O pandelisotiras! Kujtoni përherë Pandeli e Koto Sotirin! Kujtoni Koto Hoxhin që kur e vizitoi në burgun e Jedi Kules në të 4 budrumet "Mesuesja e Popullit" Sevasti Qiriazi kishte humbur të parët! Perse ? Për arsimin shqip"  Korrik 1964.

 

2. Drejtori historik i shkollës pedagogjike "Pandeli Sotiri" Tomor Tushe:
"Mësuesi rilindas Pandeli Sotiri nga Selcka e Gjirokastrës, drejtori i shkollës së parë shqipe qe u hap 73 vjet më parë në Korçë u martirizua nga turqit për alfabetin shqip. Që nga sot shkolla jonë e re do të quhet "Shkolla e mesme pedagogjike" Pandeli Sotiri " Gjirokastër. Ta ngremë larte emrin e atij mesuesi të paharruar! “ Tetor 1959.

 

3. Vasil Kamani, drejtor i shkollës Normale të Elbasanit "Mesues i Popullit para mësuesve e nxënësve të shkollës pedagogjike "Pandeli Sotiri" tha:

"Dielli që flakëron në jugun e Shqiperisë për ndriçimin e arsimit e kulturës kombëtare është shkolla juaj  "Pandeli Sotiri" Ju lumtë. Nuk jam Cezari, por do them fjalët e tijë:"Erdha, pashë, fitova!" Maj 1963.

Shkolla e Mesme Pedagogjike "Pandeli Sotiri", Gjirokastër