Sipas një studimi të publikuar nga revista shkencore “the Lancet” rritja e numrit të ditëve shumë të nxehta për shkak të ndryshimeve klimatike ka sjellë edhe rritje të numrit të njerëzve me sëmundje të veshkave që shtrohen në spital ose përfundojnë si fatalitet. E dimë se ata të sëmurë me zemër e kanë të vështirë në ditët e nxehta, e sëmundjet kardiake janë ndër shkaqet kryesore të vdekshmërisë në Shqiperi.
Fatos FICO
- Çfare po bëje kur u vra Kennedy?
- Çfarë po bëje kur ra statuja e Enverit në shesh?
Ajo ngjarja e madhe sot është që bota është mbledhur në Glasgow të vendosë për të ardhmen e planetit. Çfarë po bëje? Po lexoje lajme per Fifi në big bradher, për një lidhje të fshehtë te përputhen apo një analizë të thellë për politikanin e ditës.
Kushdo që ka një makinë sadopak të re e shikon tek instrumentat se kur futet në Tiranë temperatura rritet së paku dy tre gradë. Për shkak të gazrave të makinave, gazrave të aktivitetit ekonomik, pluhrave të ndërtimeve Tirana është e zhytur në një mjegull masive pothuaj gjatë gjithë vitit, e cila vërehet lehtë kur ngjitësh në lartësi. Ajo nuk e lejon energjinë e akumuluar të rrezatohet e të humbë në hapësirë. Plazhet ranore të Shqipërisë po zhduken me shpejtësi të frikshme. Mjafton të shikosh bunkerët që tani janë në det. Ulja e tokës tek plazhet është në masen më të madhe nga ndërhyrjet njerëzore të aferta, marrja e ujit me puse për banim e aktivitete të tjera ka pakësuar ujërat nëntokësorë e ulur nivelin tokës; me të largëta në kohë, zvogëlimi i prurjeve të lumenjve e materialeve mbushës që ato transportojnë, si pasojë e digave të hec-ve, marrjes së zhavorrit e inertëve, marrjes së ujit për vaditje, zvogëlimit të rreshjeve. Por përtej këtyre, sepse këto më siper janë efektë të qarta lokale, UN – Kombet e Bashkuara, thotë se niveli global i detrave si pasojë e ndryshimeve klimatike është rritur me dyfish pas viteve 90’të dhe se temperaturat globale janë rritur me rreth 1 gradë Celsius.
Sipas një studimi të publikuar nga revista shkencore “the Lancet” rritja e numrit të ditëve shumë të nxehta për shkak të ndryshimeve klimatike ka sjellë edhe rritje të numrit të njerëzve me sëmundje të veshkave që shtrohen në spital ose përfundojnë si fatalitet. E dimë se ata të sëmurë me zemër e kanë të vështirë në ditët e nxehta, e sëmundjet kardiake janë ndër shkaqet kryesore të vdekshmërisë në Shqiperi.
Por, aspak duam të vëmë kujën e të themi që bota e civilizimi nesër do të zhduket. Një shkencëtar nuk mund të shikojë pemën përpara pyllit dhe pse tani është shumë më e lehtë se pyjet po zhduken. Përtej lojës së fjalëve kemi një trend, rritje të vazhdueshme të temperaturave e të gazrave serrë. Kjo nuk na prek aq fort ne si brez e madje shumë vende, biznese, e njerëz mund të kenë përfitime. Nqs Rusia prodhon e ksporton sot më shumë grurë e bën jo vetëm si ndryshim të sistemit sovjetik në një lloj ekonomie tregu të lirë, por edhe sepse më shumë toka të reja të pashfrytëzuara më parë prej klimës së ftohtë mund të futën nën kultivim. Për më tepër ndryshimet klimatike ndodhin gjithmonë, për kuriozitet në vitet 70-të mendohej se Toka po futej në ciklin e ftohjes, e se akullnajat do të ishin problemi. Gjithashtu uljet e ngritjet stinore të temperaturave përgjatë viteve për shumë njerëz ju krijojnë bindjen se nuk ka një rregullshmëri në rritje. Por, dhe një i sëmurë kronik ka ditë e periudha të mira, e mendon se ja hodhi. Ajo që shkenca dhe studiuesit theksojnë është trendi apo drejtimi, po nxehemi, po rritet niveli i detrave nga shkrirja e akujve, po rritim efektin serrë, po zhdukim pyjet dhe natyrën. Normal, e kemi bërë gjithmonë që me fillimin e revolucionit industrial kur filloi përdorimi masiv i energjisë fosile, së pari qymyri e pastaj nafta. Të mirat materiale dhe ushqimi në sasi e cilësi që gëzojmë sot janë të pakrahasuara me asnjë periudhë historike të mëparshme. Një njeri me të ardhura mesatare në nje vend të zhvilluar ushqehet më mirë e me më shumë llojshmeri se një perandor romak apo dhe mbret i mesjetës. India, një vend që ne e lidhim me varfërinë absolute, sot është vend që eksploron Hënën me misione kozmike, madje dhe Shqiperia do të ketë se shpejti satelitë të saj në hapesire. Por, pikërisht shkenca e hapesirës, ose atmosferës na tregon se diçka nuk shkon.
Natyra është në ekuliber, Toka “nxehet” ditën dhe e rikthen energjinë e “tepërt” natën. Si shpjegim i thjeshtë – në shkretëtirë ku nuk ka ujë që e ruan nxehtësinë, e nuk ka as re të cilat e pengojnë nxehtësinë të ikë ose të rrezatohet në hapesirë, temperaturat natën shkojnë nën zero.
Janë gazrat serrë të cilat janë kryesisht, dyoksidi i karbonit e gazi metan që nuk e lejojnë energjinë të ikë nga Toka, por e mbajnë atë në atmosfere dhe e reflektojnë mbrapsht. Sa më shume gaze të tilla aq më shumë rritet efekti, e ngrohet atmosfera e Toka, pra ndryshon klima.
Klima është studiuar në mënyrë empirike që në kohet e lashta, psh nga egjiptasit sepse lidhej me vërshimet e Nilit, me pjellorinë e tokës e rezervat ushqimore. Edhe në Shqiperi kaskada ujore e Drinit ishte menduar me cikël rregullues 7 vjeçar si ciklet e ujit në Egjiptin e lashtë. Por në ndryshim nga koha e ndërtuesve të piramidave, teknologjitë e reja, kompiuterat super të fuqishem, të dhënat nga mijëra stacione në tokë e satelitët na bejnë të mundur të kemi sot çdo lloj të dhëne si dhe interpretimin e tyre. Por, dhe metodat klasike, të dhënat historike, rrathët e rritjes së pemëve, arkeologjia, e mbi të gjitha shkencat e natyrës e tokës na lejojnë të shikojme si ka qenë e kaluara, për të projektuar si do të jetë e ardhmja.
Një fjale e urtë shqiptare thotë “gusht e gunë’, por tani në fillim të nëntorit parashikimi modern i motit na tregon që deri në mes të Nëntorit 2021 temperaturat e ditës do të jenë rreth 22 gradë C, e në dy tre ditë nëntori do të jenë gati 30 gradë C.
Pavarësisht nga gabimet tona në ndërtimin e ekonomisë e infrastrukturës ekonomike, Shqipëria si vend është e ndikuar po aq fortë sa gabimet e saj nga ndryshimet klimatike. Ajo nuk mund t’ia dalë e vetme, megjithëse do të duhet të përgatitet dhe për këtë skenar që duket më i mundshmi. Madje, ndërgjegjësimi më i madh per, kilometra zero, zero gjurmë karboni, prodhime lokale e të qëndrueshme, tek qytetarët e vendeve të zhvilluara e kostot me të larta të transportit e prodhimit mund të kthehen në bumerang për prodhuesit shqiptarë që shesin në tregjet e huaja.
KM shqiptar në fjalimin e tij përdori fabulën midis Shilës dhe Karibdes, lutemi të bjerë shi për energji por po ra shi ai na përmbyt fshatin. Eshtë nje fabul e vjetër kjo e Ezopit, me babain i cili duhej të lutej por nuk mundej, për vajzën e martuar me bujkun e perimeve që kërkonte shi, apo atë të martuar me tulla bërësin që kërkonte diell e thatësirë. Në UK prodhuesit e fidanëve të pemëve thonë se klientë kryesore kanë firmat e ndërtimit të cilat duhet të mbjellin pemë të reja për të kompensuar natyrën.
Shqipëria duhet të menaxhojë më mirë asetin strategjik të energjisë nga uji, duke e shitur në tregjet ndërkombëtare me çmim të plotë si energji e rinovueshme, e cila ka çmim më të lartë se ato fosile, të paktën kjo për konsumatorët fundorë europianë, ath kur ka mbiprodhim. Të investojë urgjentisht e masivisht në pemë e pyje që të rrise sasinë e ujit të kapur e ruajtur nga biomasa dhe toka, të cilat rrisin rregullshmërinë e zgjasin rrjedhjet, përndryshe si tani uji i shirave do të shkojë direkt nga malet në det nga portat e shkarkimeve.
Është urgjente mbjellja e fidanëve sepse kërkojnë kohë të rritën e madje dhe tregu ndërkombëtar ka më shume kerkesë sa është oferta. Llojet e pemëve duhen të studiura, të jenë sa më autoktonë e me rritje të shpejtë. Eshtë i domosdoshem kontrolli absolut mbi prerjet dhe ruajtjen e biomases aktuale.
Atje ku ka ujë biomasa rritet shpejt, e atë ujë që kemi duhet t’a shfrytëzojme që të kemi biomasë të planifikuar që të mund të perdoret për ngrohje, gatim në zonat rurale, kjo si masë kalimtare sepse tymrat e grimcat e djegjes jo të mirë të drurit mund të shkaktojnë probleme pulmonare, por për prodhim energjie shtesë e si rregullator të asaj të ujit. Me rritjen e kërkesës për energji elektrike, si rrjedhojë rritje të çmimit, e zvogëlimin e furnizimit me energji fosile, burimet e rinovueshme janë të domosdoshme. Era, dielli kanë kosto të lira në prodhim aktualisht, por problemi qëndron se nuk kanë rregullësi në prodhim, e kërkojnë investime të mëdha për ruajtje të energjisë. Shqipëria mund t’a bëjë këtë me biomasë derisa ruajtja e energjisë diellore dhe e erës te jetë më e lirë. Edhe djegja e plehrave mund të sigurojë energji e vendet e zhvilluara ka kohë që e bëjnë.
Vendet e pasura, ato që kanë hedhur gazrat serrë në atmosferë kanë premtuar 100 miliardë $ në vit deri në vitin 2025 e madje më shumë në vitet e tjera për vendet në zhvillim që të luftojnë ndryshimet klimatike e për tranzicionin ekonomik. Të shpresojmë që vala do të jetë reale dhe do të arrijë të na ngrejë.
Shqipëria si një vend në zhvillim, sidoqoftë me eliminimin e energjisë fosile ka një shans të rrallë e sado i vështirë, por të transformojë ekonominë e sidomos atë rurale. Kjo kërkon dhe një transformim politik. Ndërsa nuk e kemi mbyllur ende tranzicionin në një shoqëri demokratike e ekonomi tregu reale duhet bërë një tranzicion tjetër ekonomik drejt një ekonomie të dekarbonizuar e të zhvilluar. Kjo kërkon një konsensus të gjerë social e politik, të paktën në atë që objektivat madhorë duhen përcaktuar sa më shpejt e nuk duhen ndryshuar në çdo rotacion politik apo lideri.
Përndryshe rrugë legale të emigracionit janë profesionet, ato që nuk duan domosdoshmërisht diplomë universitare, e kërkojnë sadopak kualifikim profesional e njohje gjuhësh të huaja. Në EU e vendet e zhvilluara aktualisht e në të ardhmen kërkesa për profesione e profesionistë të kësaj natyre është më e madhe sa ofron tregu vendas i tyre. Mbetet ende jetë gjatë ajo shprehja “punë ka, por… “ . Profesionistët duhen krijuar. Në fakt ky është thelbi i qeverisjes të krijosh profesionistë që të nxjerrin nga balta apo thatësira.
No comments:
Post a Comment