 |
| Parim ÇARÇANI |
Erdhi pranë meje me një
kuti këpucësh kartoni. Mori gërshërën e
preu me kujdes. Nga xhepi nxori një thelb hudhre. I hoqi me kujdes lëvorën e
hollë dhe sakaq filloi të fërkoi kartonin. Po e shikoja jo vetëm i përqëndruar
por edhe i habitur. Kisha lexuar për hudhrën që vizatime të saja janë gjetur në
faqet e brendshme të piramidave të Egjyptit. Por edhe që vetia e saj çudibërse
shpëtoi miliona njerëz nga kolera. Edhe se fitoncidet e saja vrasin mikrobin e turbekulozit
dhe rregullojn tensionin e gjakut. Por…
Valixhen e vogël prej dërrasash bredhi e
hapi i emocionuar. E dallova në fytyrën e tijë rrumbullake e të qeshur. Edhe
pse jo shume larg, vështroja kulla shumë të larta prej xhami ku reflektohesh kaltërsia
e oqeanit. Më afroi një pikturë të thjeshtë. Por, më emocionoi me ngjyrat
përkdhelëse. Vërtet kjo kishte një moshë dyzetë vjeçare, por, ruante freskinë e
ngjyrave.
Djaloshi energjik, trupëvogël, Parimi sapo
ishte shkëputur nga gjiri i ngrohtë familjar. Ai do të studionte për Teknikë
pyjesh. Një farë ndrotje e kishte, por jeta në shkolle e konvikt ia hoqën me
kalimin e kohës. Ai, jo vetëm ishte simpatik, por, edhe me mësime filloi t’i
përvetësoi shkencat që nga gjeometria e algjebra e deri tek dentrometria e
silvikultura duke u vlerësuar shkëlqyer. Shoqërinë me moshatarët e tijë, ardhur
nga kthinat e luginave, shpatet e maleve të Shqiperisë e raportin mësues nxënës
djaloshi sy kaltër nga Fushe Bardha e Gjirokastrës i respektonte e vlerësonte me zemërmirësi të mrekullueshme.
Por gjente kohë dhe rrinte pranë kujdestarit
të konviktit Musa Karinit në kohën e lirë dhe në orët e vona, me dëshirën e
mirë për të mikeluar prirjet e tija për vizatime e piktura. Me rrokullisjen e
viteve shkollore u krijua një shoqëri plotë dlirësi shpirti e marrdhenie
artistash përmes gjuhës së pikturës.
Nuk vonoi shumë dhe i riu Parim Çarçani
kthehet në Fushë Bradhë të Gjirokastrës me diplomën e teknikut të pyjeve. Ai
tanima dashurohesh pas pyllit e natyrës jo vetëm falë origjinës por edhe
njohurive shkencore të marruna me plotë zellë e të cilësishme në Teknikumin
Pyjor Shkodër. Njohja me peisazhe të larmishme pyjesh me organizimin e
qeverisjen e tyre, ia nxitin e shtyn dëshirat për t’u thelluar më tej në
materiet e gjalla, plotë jetë, larmi e arkitekturë gjelbërt, për të vazhduar
studimet inxhinierike.
E kështu nisi një udhë të re me studime
sëbashku me Thoma Shqevin nga Shkodra, Liliana Shehun nga Vlora, Jonuz
Osmanin nga Dibra, Lekë Delinë nga
Puka, Sokrat Kerrin nga Berati e dhjetra
të tjerë, me jetë konviktori e leksione me Profesor LLazar Treskën, Docient
Ilia Nakon, Alaudin Frashërin, Doc. Temo Mandilin, Xhevdet Harbulin e të tjerë pedagog. Një jete plotë sakrefica
me netë pa gjum, për të mbaruar detyrat e kursit, për të mësuar deri pas mezit
të natë, leksionet e pedologjise, botanikës, meteorologjisë, gjeodezisë
për provimin e së nesërmes.
E përsëri nxjerr me kujdes nga valixhia fletë vizatimi ku me laps plumbi, me plotë
dëshire të brishtë rinore, me zell e pasion
skicoi, vizatoi, pikturoi gjatë rrjedhjes së viteve studentore (1972-1974)
dhe muajve të pregatitjes ushtarake në Ersekë kur stërvitshin, ecnin në rrjesht
duke kënduar për te kazani i fasuleve e pilafit apo larë rrobat në përroin e
Taçit, në kohën e lirë etj.
E tani mosha trazon me kureshtje si të një
fëmije, plotë mallëngjim, prushin e pashuar të kujtimeve të asaj jete plotë
andrralla, fantazi rinore. Parimin e tradhëtojn pikat e lotëve që i rrokullisen
faqeve paksa të parruara që ngjajnë me bregoret
joniane të vendorigjinës të familjes së tijë, duke parë portretet Kristo
Jenit. Stefan Dokos, Ylli Kotes, Flora Shametin, Servet
Lakos, Përparim Rakipit etj. Të vizatuara në çast, edhe duke ecur por që tani
‘’peshojnë,, e i kujtojn durimin, vëmendshmërinë, udhën e mendueshme që bënte
lapsi mbi fletën e vizatimit. Sakaq i shfaqen skicat e shpendëve, kafshëve,
insekteve të librit të gjuetisë e mbrojtjes së pyjeve të pedagogut Dhimitër
Jançe. Duke kultivuar kështu dashurinë, respektin për botën e tyre plotë
ngjyrime, cicërima zogjsh, çurkulitje thëllëzash e zbukurime peisazhesh stinore
nga lëvizjet e shkathta të dhisë së egër të kaprojve të nuses së lales të
dhelprës bishtë gjatë.
Hapsira malore, kodrinore, shpatet e pjerrta
e luginat me pyje të gjithëfarshme të rrethit të Gjirokastrës nuk do t’i
krijonin mjedis pune inxhinierit të pyjeve të sapo diplomuar Parim Çarçanit. Ai
do te fillonte punën si inxhinier pyjesh në vitin 1975 - 1977 në Stacionin e
Pyjeve të Sojnikut rrëzë malit të Konjanit. Aty ai do të merresh me
fidanishtet, me pyllëzime, me damkimet në ahishtet madhështore të Rovjes, me
ricungimin e dushkajave të Bulçarit. Një
punë intensive, me plotë sakrefica, me përgjegjësira teknike e projekte
inxhinierike të të gjitha niveleve, duke dhënë një shembull të shkëlqyer e
gjithmon rezultativ, prandaj do të emerohet si Kryetar i Degës Teknike në
Ndërmarrjen Pyjore Gramsh.
Por inteligjenca e tijë, vazhdimi i mësimit
të gjuhëve anglisht e frengjisht, e armatosnin inxhinierin me njohuri bashkëkohore të ekosistemit pyjore, e nderhyerjeve me plotë
disiplin shkencore e seriozitet në situata të ndryshme pyjesh nga
këndëvështrimi silvo biologjik.
Për më shumë se nëntë vjet, inxhinier Parimi
jo vetëm që do të drejtoi degën teknike të përbërë nga inxhiniera e teknikë
pyjesh, duke krijuar mardhenie të ngrohta, e ushqyer respektin për gjithë
sejcilin, në çfardo situate, kur
damkosnin për muaj të tërë në ahishtet madhështore
të Rovjes, apo duke kontrolluar brenda ditës fidanishtet nga Kukur, Gribe,
Lenie (Shëne Premte) e kthimin tek sektori pranë ish Teqes së Dushkut ose në
qytetin e Gramshit. Në këto vite kjo ndërmarrje prodhonte një milion fidana pyjor
e mbulonte me projekte, mbarështrimi, pyllëzimesh, sistemimesh malore, përmirësime
pyjesh e kullotash në gjithë rrethin e Granshit. Pra një punë voluminoze plotë
përgjegjësi projketuese, preventivuese, zbatuese, kontrolluese, revizionime
pyllëzimesh e kolaudime parcelash shfrytëzimi ku veç punës së lavdërueshme të
inxhinierëve e teknikeve, roli kryesor i takon inxhinier Parimit si Kryetar i
Degës Teknike.
 |
| Rovje, Gramsh-Korrik, 1977 |
Filli i gjelbërt që përshkonte shpirtin e
inxhinier Parimit, pasioni e dashuria e plazmuar në punën e pylltarit, motivojn
studimin e revistave, monografive,
enciklopedive në gjuhë të ndryshme të dukurive biologjike, silvotektnike të
bashkësisë më madhështore të mbulesës së tokës pyllit të cilat krijuan kushtet
reale, të meritueshme që të transferohesh në vitin 1982 me detyrën e
inxhinierit në një projekt të rëndësishem mbi Kullotat në shkallë vendi në
Institutin e Kërkimeve Pyjore në Tiranë.
Enerigjitë djaloshare, njohuritë e thella
shkencore, përkushtimi e dashuria për profesionin do t’i japin shtytjen inxhinierit
të sapoardhur nga Gramshi të kryej
studime thellësisht shkencore mbi
përmirësimin gjenetik të drurëve pyjor, duke realizuar edhe shartimin e pishes së zezë të trajtuar
në një artikull të veçantë.
Merr pjesë në inventarizimin e gjahut në
shkallë vendi. Angazhohet në vazhdim në
këtë Institute Kërkimor Shkencor në hartimin e projekteve mbi pyllëzimet në luginat e lumenjëve, në
projekte për zgjedhjen e parcelave dhe drurëve farore me veti bioekologjike sipas parimeve të gjenetikes pyjore. Për disa
vjet u muar me seleksionimin dhe
kultivimin e shumicës së llojeve të
shelgjeve si dhe me trajtimin e pyjeve të lisit. Me pas ai harton udhëzuesit për shtimin, rritjen dhe
prodhimin e gjetheve të dafinës, të shelgjeve industriale dhe arrës.
Gjatë
referimeve të ndryshme në mbledhje e simpoziume ndërkombëtare inxhinier Parimi ka
trajtuar problem të ndryshme mbi pylltarinë shqiptare, si shkaqet e pasojat e
zjarreve në pyje e kullota, kërkimet në fushën e gjenetikës e seleksionimit
pyjor, kopshtet farore, agropylltarinë, ekologjinë pyjore etj. Më pas ai shkruan
librin: ‘’Shqipëria, pyjet dhe prodhimet
pyjore,, në anglisht, (botim i OKB)
Në vitin 1990 me temë: ‘’Studimi i shelgjishteve
industriale dhe masat për rritjen e prodhimtarisë së tyre për thupër.,, Inxhinieri
Parim Çarçani mbrojti disertacionin për
marrjen e gradës shkencore "Doktor i shkencave,, me udhëheqës Doc. Bajram
Xhekon. Pikërisht në vitet e stuhishme kur po ndërronte sistemi nga ai komunist
në kapitalist, Parimi emrohet Drejtor i Institutit të Kërkimeve pyjore. Dhe ja
problemet që trajton në një mbledhje drejtorie të dates 30.11.1993. Gjetja e
burimeve për financimin e kërkimeve shkencore do te realizohet duke zvogluar
personelin e Institutit, shitjen e farave pyjore, hartimin e projekteve të ndryshme të lidhura me bankat e
institucionet e tjera prodhuese e shkencore etj.
Duke shfrytëzuar teknologjitë moderne të
komunikimit Dr. Parimi hapi diskutimin e qeverisjes së pyjeve e pronësisë
private mbi ato etj., por kur lexoi reagimet, ai tërhiqet sepse…’’ njerëzit kërkonin gallata e jo problem
serioze, se ato janë implikuar për nevoja personale, meskine, ose kane frike. Nuk
e di.,,( 27.04.2012)
Megjithatë
ai do të kërkonte forma të reja, ndoshta të pashkelura ndonjëherë nga askush
pylltar shqiptar në rrjedhjen e kohërave. Në Gushtin e vitit 2011 ai boton librin
“Çarçanët e Fushëbardhës, stërnipër të Gjikajve,, duke dhënë nëpërmjet
dokumentave e një literature të bollshme, gjenelologjinë e fisit të tijë,
historinë edhe të fshatit të lindjes. Por ai trajton një problem të mprehtë,
shqetësues atë të një baseni ujëmbledhës disa dhjetra mijëra hektarësh, ku siç
shkruan ai: ‘’..I bëhet një analizë historike dhe profesionale, qeverisjes së
mjedisit, organizimit e praktikimit të një sistemi të vjetër bujqësor-pyjor e
kullosor, ruajtjes së pyjeve, pasojat e shkretimit të mjedisit me pasojat
humbjen e rezervave ujore etj.,,
Kështu
Dr. Çarçani e koncepton si unitet tërsor dialektik natyrën, pyllin me banorët
që jetojn në shekuj në Fushë Bardhë duke i përshkruar i mallëruar, por edhe si
një silvikultor tanima në pjekurinë e plotë me përshkrime të hollsishme, me këshilla të një kujdestari pylli,
gjithashtu edhe me rrugëzgjidhje tërsisht shkencore.
Nuk mund të mos mbijë e lulëzoi një rizom e
mbjellur në një tokë pjellore, sepse energjia e saj nuk mund të mbetet e pa
shprehur me forcën e saj krijuese jetësore. Kjo ngjau me fillimin së shkruari
të një libri nga inxhinieri i pyjeve, Parimi në vitin 1978 i cili shpërtheu si
meteor i gjelbërt pas tridhjete e pesë vjetësh, të titulluar: “ Mes pasionit të gjuetisë dhe konservimit të
habitatit.”
 |
| Në Bibliotekën e Qytetit Arlington Heights, në Illinois, SHBA, u organizua promovimi i librit “Mes pasionit të gjuetisë dhe konservimit të habitatit” me autorë Parim Çarçani dhe Qemal Miraka. Promovimi u organizua me nisiativën e gazetares Mira Përzhita. |
Një krijim original për të gjitha moshat, për
pylltarët, gjuetarët, biologët, ekologët, sociologët, ku profesionalizmi dhe
shkenca e një pylltari janë të ngjizura me aftësinë mbresëlënse të një poeti.
Përdorimi i pjesëve të studiuesve të historisë së gjuetisë është e mpleksur me
përshkrimin e kafshëve e të shpendëve, me mjedisin natyror e ekosistemin pyjor
me aq mjeshtri dhe vëzhguesi të hollë, prekës, të imët, realistike, saqë jo
vetëm që nuk mund të shkëputesh nga leximi, por, mbetesh i elektrizuar, faqe
pas faqeje nga forca emocionesh rrëmbyese.
Kam shkëputur një copëz sa për të krijuar
një hullizë të bindjes për ato që shpreha më sipër: ‘’Fieri e myshqet rriteshin mjaft mirë edhe nën hijen e kurorave të
drurëve të pyllit ku kishte gjithashtu larmi lulesh të egra shumëngjyrëshe që
nxirrnin kokat lart pas shkrirjes së dëborës herët në pranverë, kur gjethet e
drurëve ishin ende të paçelura.,, (f. IV)
Mirëpor kur fanatzia, zgjuarsia janë në genet
e një njeriu, të pafundme e të larmishme ato do të shpërthejn me furi edhe pse
ato në një mënyrë apo në një tjetër ishin shprehur e materializuara. Por ku
ndodheshin? Dhe ja si shprehet Parimi pas më shumë se dyzetë vjetësh: ‘’E vërtetë valixhja e drurit mi ruajti ato
skica të shtrenjta që më dërguan shumë vjet në kohë.,,
Veçse
tashmë ai do të përdor, penelat, bojrat, si një Vangjush Miho i ringjallur. Në
çdo piktur ai do qëmtoi nga realiteti shqiptar atë që është thelbësore,
emocionuese, përshtyplënse si një silvikultorist, doktor shkencash, i cili duke
shpurpurisur në kopshtin e kujesës pjellore, do të paraqes natyrën shqiptare,
pyllin shqiptare nga Fushë Brardha vendlindja e tijë i përvëluar nga malli deri
në peisazhe pyjesh të mrekullueshme me liqene të Gramshit, duke i pasqyruar jo më
në prozë, as në poezi, por, me artin e penelit si një artisti i vertet pikture.
Shkëndijat e frymëzimit ashtu si për çdo
artist, janë rastësore, por ama nxitëse, fillesa zjarmuese të krijimeve me
plotë dufe shpirtërore, të shëndetshme poezie, ku pas një pune plotë zell, pasion, durim,
këmbëngulje e njohje të thellë në artin e pikturës ndodhemi përpara një
silvikultori mjeshtër në perdorimin e ngjyrave.
Për të na dhënë pikturën të titulluar: ‘’Shkëmbi
i Kabashit Gramsh,, ai frymëzohet nga
tufa e lavandës dhuruar nga biznesmeni Shëfqet Hysa. Ndërsa piktura ‘’Kthim tek
rrënjët,, frymëzohet nga disa vargje të
një poezie nga libri “Ftesë nga Fushëbardha” i shkrimtarit Zeqir Cama. E cila u
bë edhe ballina e këtij libri. Peisazhi’’Debore e hershme,, u frymëzua nga një
fotografi e inxhinierit Haki Kola.
Por, ai nuk do të harroi
nxitjen, shtytjen për ti hyrë rrugës së piktorit, inxhinierin Ahmet Mehmeti ku
jo vetem është poet, historian, pylltar
shembullor, por, edhe një njohës i shkëlqyer i artit. Prandaj edhe portreti i Fotaq Andreas,
përkthyes, diplomat, historian , albanlog por edhe bashkëfshatar i piktorit
silvikultor, na e jep me ballin e menduar, shikimin e thellë, flokët të dendura,
të krehura anash me një bote psikologjike të thellë dhe me nuanca ngjyrash që i
shprehin mjeshtërisht cilësitë e tij.
Unë vetë, nuk kam bërë gjë tjetër veçse
shkova në Qafën e Jupe, pashë shqiponjat ku njëra prej tyre, pikërisht atë që
kishte pikturuar Doktor i Shkencave Pyjore Praim Çarçani, më mori me vete,
natyrisht hodha vështrimin, duke ndjere kënaqësi hynjore ‘’….
në
kodrinat e bukura e plot trëndeline në bregun e Cekiçit e Norre, Mogila pranë
folesë në shkëmbinjt e Pirius e Petroshit, pastaj kalova përroin e Flashkut,
fluturova, mbi lisin e Maçe, tek gryka e
Lemthit për në Piks e në faqet shkëmbore të Pilloit aty ku kishin shtëpinë
dhitë e egra e iu afrova malit të Gjere.,,
Këtë dhurat ma bëri plotë zemërdlirësi,
sinçeritet, vllazërisht ai, nxënësi shembullor i Shkollës së Mesme Pyjore,
studenti i shkëlqyer i Fakultetit të Pyjeve, inxhinieri i pyjeve që preventivoi
pyllëzime e damkosi ahe e pisha shtatëlarta në hapsirat e klorofilta të Gramshit,
kërkuesi shkencor i Institutit të Kërkimeve Pyjore Tiranë, Doktori i shkencave të silvikulturës, shkruesi i
artikujve shkencor, e librave të ndryshëm dhe artisti me arritje në fushën e
pikturës, mergimtari në Çikago të SH.BA. Parim Çarçani me mrekullitë e valixhes
së drujt.
Firence 31.03.2018 Dr. Selman Meziu
No comments:
Post a Comment