nga: Toninë
Hido
Gjirokaster
 |
| Ioninë HIDO |
Si
lexuese me ‘’syze të forta’’ pleqërie, them në këndvështrimin tim modest që
libri i nxënësit, mësuesit, kolegut tim Vasil Muka më kënaqi së tepërmi për
vlerat e shumta që përcjell, sidomos, për mesazhet e vlerave njerëzore, për të
cilat kemi shumë nevojë gjithë kohën, sidomos tani.
Libri
më ktheu dhe mua, si fëmijë që regjistron çdo kujtim, çdo relike, çdo shenjë të
hapave në jetën tonë dhe m’u duk që Vasili (Cilja- i riu) kishte varur në të dy
veshët degën dyshe të qershive në stinën e tyre, për të shijuar sa më gjatë
’’në dy veshët’’ zërat e hershëm dhe gjer tek të rinjtë, me qëllimin e mirë, të
pafajshëm që të gostisë edhe lexuesit e të këndojmë sejcil për jetët tona si dikur
:
‘’Dy
qershi lidhur në degë
Shije
mollë, shije shegë
Janë
fruta nazelie
Për
gliko nikoqirie/...
Qesha
me vete, se përfytyroj në çdo rresht të kujtimeve të autorit plot vlera
njerëzore, përjetimet e brishta, çiltërsinë e moshës që nuk di të gënjejë. Çmoj
e mat pulsin e një fisnikërie si ADN-ja e rrënjës familjare të Tij, me
drejtpeshimin e nevojshëm këto raste, pa mburrje dhe ‘’dëngla’’, por vetëm
fakte, sepse e ‘’vërteta’’ thuhet, s’ka nevojë për alternativa,...
Pjesa e parë e Mukajve.
Kështu
pas vizitës në pavionin e shtëpisë - muze të Mukajve në ‘’ Pazarin e Vjetër’’
të qytetit muze të Gjirokastrës, ndenja me Fëmijërinë e Autorit në ‘’dhogën’’
pranë dritares, vendosur enkas për ta, që të çmallesha përtej dëshirës së
‘’ndaluar’’ me dritën e ‘’perdes’’ që e shqeu koha; të shoh dritën e
Papavangjelajve- Priftajve, rrënjët e shëndetshme të Nënës së dashur Eftalisë,
Talos...
Si
lexuese, libri i dytë, lidhur me degën e të parit, sipas meje, provokon kujtime
të sejcilit për një kohë të errët, të cilën e kanë jetuar të gjithë - si
viktima apo inkuizitorë, aspak të penduar; mjerisht, këta turfullojnë dhe sot
që ‘’ kanë bërë detyrën, që s’përgjigjen për ‘’ çfarë mdodhte’’ në bazë, ata
zbatonin urdhërat nga lart.. nga lart fare.
Nuk
mund ‘’të prish’’ aspak skenën e krimit ndaj Papavangjelajve, sepse duke qenë
dikur banore e herëshme e Varoshit, me lidhje miqësie, krushqie të nderuar nga
njerëzit e burrit tim, Miltos, me Zhapajt, Mekshajt, Priftajt e Labovës; me
Koto Hoxhin dhe Zografajt e Qestoratit, i përfytyroj të gjallë vuajtjet e
kalvarin e njerëzve të kësaj sëre në Gjirokastër e kudo, por dhe shumë në
Shkodrën time; mirëkuptues për situata të ngashme goditjeje, aty gjetën strehë
të ngrohtë familje të shumta nga Gjirokastra (Karagjozi, Lito, Angoni, Zverku,
etj.)
Libri
është ‘’arkivë’’ e çmuar e makutërisë së shtetëzimeve me vulën ‘’ Vdekje
fashizmit- Liri popullit’’ duke dëshmuar, sipas meje për një ‘’ fashizëm’’ të
ri, por të zhgarravitur me emrin ‘’ komunizëm’’.
Ka
vlerë, dokumentimi në detaje, duke treguar se në Gjirokastër, si në gjithë
Shqipërinë, ‘’aktet e pronësisë’’ janë ruajtur, veç atyre në familjet që
zotëronin këtë për vetë kulturën e çdo titulli, por edhe për devotshmërinë e
nëpunësve që nuk lejuan t’i grisnin ato.
Qesh
‘’gjëmthi’’ me faktet që shumë sende me vlerë të vjedhura nga regjistruesit e
‘’shtetit’’, pronarët i gjenin në shtëpitë e kusarëve, të cilët, kurrësesi muk
mund t’u afroheshin vlerave morale qytetare të mbajtësve realë të këtyre..
.
Qesh
‘’gjëmthi’’, se mu kujtua që një mbajtëse prej argjendi të gotave të vogla të
familjes Hido, grabitësi i zyrës së ‘’pasurisë shtetërore’’ e kishte përshtatur
për kornizë të ‘’udhëheqësit të madh’’, krah veprave me kapakë të kuq, të cilët
duhej të qenë në çdo familje ( na i jepnin me detyrim ditën e rrogave) dhe në
krah, patjetër duhej të qe portreti i të madhit. Syri i mprehtë i çdo vizitori,
në vizitat kolektive për festat kombëtar, kontrollonte ‘’ së pari’’ këtë fakt.
U
zgjata me ndërhyrje, nga paralelet që provokon libri dëshmi i diktaturës, të
cilat i kemi përjetuar në familjen e tim shoqi po në Varosh, ndonse të qënit
fisnikë të rënë nga vakti, mbanin emrin e gjyshit Vasil Hido, kryesues i Degës
së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për zonën e Gjirokastrës (dekoruar me
Urdhërin e Trimërisë 1978) dhe nipit të tij Lame Hido- dëshmor, rënë (piketuar)
për t’u vrarë gjatë kthimit nga internimi 5-vjeçar në ishullin Ventottene të
Italisë, që sot prehet në varrezat e Dëshmorëve të Kombit, por asnjë rrugë në
Gjirokastër nuk mban emrin e tij.
Sa
paralele thërret libri Juaj Vasil!...
Prekem
thellë me të kërkuarit ndjesë mamasë suaj, që nuk e kuptuat dhimbjen e saj.
Shpirti i saj e di çfarë ka kaluar në kalvarin e mëdyshjes, midis gjakut që
rridhte pastër, rrëmbyeshëm, akuzues për ‘’harresën’’ e njerëzve më të dashur,
shpërndarë si ‘’zogjtë e korbit’’ nga frika e ‘’çlirimtarëve’’.
Më
dhemb shpirti si nënë që mëdyshjen e frenonte nga dashuria për Ju dhe familjen
Muka, që kuptonin, ndjenin, ndanin heshtur vuajtjen e nuses së fisme që kishte
ndritur shtëpinë me zgjuarësinë, nikoqirinë, durimin dhe përshtatjen –simbol të
qëndresës, me situatat që kalonte Ajo vetë, familja prindërore, pa dashur të
rëndonte të dashurit e familjes ku erdhi nuse e rrallë, trajtuar si bijë e
madhe plot vlera njerëzre, që pasuruan këdo brenda e jashtë shtëpisë.
Dalin
bukur, natyrshëm, në një rrrjedhë realizimi të lakmuar ato që thashë më lart.
Dalin përmes respektit ndërsjelltas që tregon autori në marrëdhëniet dhe jetën
familjare, por edhe shoqërore.
Kjo
shton vlerën e mesazhit që njeriu në jetë përshtatet me rrethanat e krijuara,
pa tjetërsuar thelbin e vlerave të karakterit ; përshatet duke dhënë më të mrën
që iu duhet fëmijëve dhe familjes, por edhe shoqërisë, ndershmërinë, shërbimin
plot përkushtim, sakrificën e dinjitetit për më të mirën e të gjithëve.
Zonja
Talo Muka sjell makinën personale të trikotazhit, pjesë e pajës së saj, në
repartin e posakrijuar në qytet, duke dhënë ndihmesën si pioniere e parë e një
zeje të re, që u bë ndër më të lakmuarat në qytet e më gjerë.
Zonja
Talo, mamaja e mençur së cilës i kërkoni ndjesë, ju ruajti gjithë jetën si
zogjtë në një fole të ngrohtë. Ju mëkoi vlerat se njeriu në jetë plotëson shumë
mangësi materiale, por edhe shpirtërore (deri në një farë mase) përmes punës së
ndershme, dashurisë për njerëzit dhe mjedisin. Këto vlera jua mëkoi mamaja, së
cilës i kërkoni ndjesë, me ‘’ regjistrin’’ e fshehur në shpirtin e mendimet e
saj për emrat, origjinën, pa kaluar në ndrydhje të kujtimeve të bukura, të
cilat sipas librit, vijnë natyrshëm për emra dhe ndodhi, herë komike, më shumë
dramatike të personazheve që na bëhen të dashur, të nderuar, të fiksuar në
telajon e një kohe ‘’ pakthim’’,‘’dëbuar’’ nga jeta e brezave Tuaj e gjithmonë.
Me
finesën e stilit të jetës familjare të trungut që i përket, autori me ngjarje,
rrethana të jetuara, plot vërtetësi, përcjell edhe qëndrime që s’i pëlqejnë
natyrës së tij të çiltër, mirë kuptuese, shërbyese dhe prirje për të bërë mirë;
dhe kur këto raste u përkasin njerëzve më të dashur të rrethit të familjes. Qëndrimin
kritik për plogështi dhe mospëlqim të punës prej ‘’disave’’, Vasili nuk mungon
ta mbështesë me burimin e apatisë. Tangent u kalon rasteve konkrete, pa dashur
t’i fyejë njerëzit që do shumë, por që duhen të thuhen edhe të vërtetat.
Regjistri
interesant( datëlindje- datëlargim nga jeta) shumë prej tyre të cilëve nuk
mudët t’i njihnit dhe të ndienit s’afërmi blerimin e pemës së Papavangjelajve ,
Ju i thërrisni shpirtërat e tyre në ‘’trapezën’’ e nderuar të të vdekurve për
së gjalli, u kërkoni ndjesë përulësisht me qirinj të shumtë pendese për çfarë
nuk u dhatë dhe çfarë s’morët drejtpërsëdrejti moralisht prej tyre.
Të
jeni më se i sigurt, i dashur Vasil, që i keni qëndisur bukur vlerat e sejcilit
prej tyre, një për një, pa harruar asnjërin, përmes portretizimit mbresëlënës
që bëni për sejcilin : nga të dhënat familjare, tërthoraz nga kërkimet Tuaja
përme të afërmve dhe miqësive etj, etj. Shkurt një biografi ku duhet të jenë të
gjithë në apelin e librit që i përmbledh në një festë, shumë më të gjallë se
dita e dhënies së titullit ’’Mirënjohja e Qytetit’’ dhe emërtimit të rrugës, ku
jetuan të gjallët- e vdekur, duke folë përditë pikërisht nga mungesa e tyre; pa
fjalë, kalimi juaj para shtëpisë me Nënën përdore, ka qenë pikërisht akuza më e
rëndë për ata, që ju morën pasurinë, shtëpinë, gjithçka materiale, ngaqë nuk
mund të ‘’shpronësonin’’ emrin, dinjitetin familjar të sprovuar krah qytetit të
Gjirokastrës, por edhe në Vlorë, Labovë, Qestorat, Tiranë, Greqi, Amerikë dhe
n’amshim
Duke
ecur me dhimbjen e nderimin e kujtimeve të autorit në libër – testament, çmoj,
veç të tjerave realizmin, natyrshmërinë, thjeshtësinë, bukurinë e rrallë të së
folmes së Gjirokastrës, spërkatuer me fjalë e shprehje frazeologjike tipike
pafund, vlerësoj qëndrimin e njeriut të ndershëm për t’i parë e çmuar
sitiuatat, njerëzit, edhe të afërmit në procesin e vetë ndryshimeve të jetës,
që s’përjashtojnë kurrëkënd.
Sa
prekës takimi me Tezen që vinte nga Greqia sëpari, pas një ‘’jetë- ndarjeje”,
pritjeje (me entusiazmin përkatës), kosi që ‘’s’e hante’’. Ajo vajtje para jush
e Mama Talos në Greqi, pritja e përcjellja këndej e andej me dhurata panumër
për të gjithë, plot sqimë e finesë të familjes Muka – Papavangjeli - Zografi,
por edhe krenarisë gjirokastrite për t’u treguar të tjerëve se ‘’çoç dimë dhe
bëjmë ne këndej, mos na dini të humbur e të vuvosur nga diktatura... Ha, ha, ha
... qesh sa të duash.
‘’Diferenca’’
e pritjes së tezes nga të dajkos në Amerikë, etj, i ka lënë autorit shijen e
hidhur se largësia i ftoh njerëzit...( mesazh për të sotmit e ikur ‘’
kuturu’’). Me paralele të ngjashme çdo vizitor ‘’përtej’’ kufirit, ndjen
dhimbje, kur shikon se ca andej (ndoshta edhe këndej) të shohin me mëshirë ndaj
të ‘’varfërve’’ kur është e kundërta për nga vlerat që vë në peshore secila
palë realisht...
Rendja
me ‘’ kaçkavallin’’, ‘’ verën’’, e dhuratat e punuara me dashuri për të
dashurit e ‘’përtejmë’’ gërvishin plagë të vjetra që shkaktuan ndarjet e gjata,
duke dënuar ‘’Diktaturën e proletariatit’’ njerëzit e një gjaku, të një rrënje...
Me
realizëm, vërtetësi jashtë politikave të ditës, kuptohet qëndrimi i ‘’ të
larguarve’’, marrëdhëniet me ambasadorët e Shqipërisë andej, etj, kur dhe
krijohej një lidhje e mençur ’’përfaqësi diplomatike në diasporë’’; prej kësaj
veç mirësi ka vetë shteti, njeriu në veçanti, e ardhmja.
Bazë
e çdo progresi – thotë me rrëfimin e sinqertë, autori është puna e ndershme,
qëndrimi dinjitoz i njeriut, kudo që shkon, pasi modelon rrënjët, identietin
personal, familjar, kombëtar.
Takimi
me mjekët e spitalit në Patra të Greqisë e vërteton ‘’çmimin’’ e sejcilit...
nga që elitat e çdo kombësie çmojnë dhe ndihmojnë këdo, sipas kodit të
pashkruar të vlerave të vërteta.
Po
takimi me dajkon e Amerikës- kapitull model për lidhjet familjare, një leksion
për ‘’ata’’, që ikin, marrin udhët pa kthim nga e keqja, duke fluturuar se çdo
gjë, është e lehtë, jeta si në ekranet e filmave, si në premtimet e miqve ‘’ të
vërtetë’’ që gjenden kollaj, sa të dalësh tej vatrës familjare, që të ruan e të
mbron, të ndihmon me gjakun e zemrës çdo moment.
Pija
birrën e ngelur të klientëve – tregon Dajkua, pa fshehur punën e rëndë,
kursimet, durimin për të vënë pak para, për jetën familjare, tutje
ndershmërisht për t’u ndihmuar edhe njerëzve të shpirtit këndej, pa kursim.
Këto dalin si ‘’ përfitim’’ për lexuesit nga thjeshtësia , çiltërsia,
vërtetësia e rrëfimit të autorit, në libër me nota besimi të plotë.
Përmes
ngjarjeve tej shekullit ndoshta, në rrjedhën e jetës së dy familjeve fisnike,
më në zë të Gjirokastrës, lexuesit që s’i ka njohur as dëgjuar kurrë, i vjen në
thirrjen e kohës, tani. Për polin e elitave të qytetit, shoqërisë, që janë
modelet, promotorët e zhvillimit , kapitalistët e parë me Fabrikën e lëkurë –
këpucëve në Gjirokastër, Vlorë, dyqane në Tiranë, Mukajve me rostiçerinë e
rrallë, etj. Prej tyre veç fitim ka çdo njeri, shoqëria vetë. Ato janë shkollë
e madhe patriotizmi, pune, djerse, marrëdhëniesh familjare, shoqërore që duhen
njohur, ndjekur, pasuruar në rrugë e sipër në kohët e reja.
Autori
me finesë dhe etikën gjenetike nuk thotë hapur, por vetë libri mbetet bindshëm
‘’ katedër dinjitoze’’ e vlerave, nuhatjes, së zhvillimeve të pritshme,
marrëdhënieve njerëzore jo vetëm në planin social, por atë ekonomik, të tregut
të hapur, të politikave me migracionin, sa që çiltër them : Do t’i bënin shumë
më mirë punët e sotme disa nga personazhet e librit që lexoj e do ta ristudioj;
nga ç’ e bëjnë shumë zyrtarë sot.
Me
gjithë gjuhën e librit, plot ngyra të Gjirokastrës, unë pohoj, pa thënë
Lamtumirë: Tek ka rrjedhur do pikojë, duke ju vënë në krye të trashëgimisë së
vyer të famijeve dhe shoqërisë të qytetit e më gjerë. Urime!
Gjiorokastër,
26 nëntor, 2022
