MËSONJËTORJA E PARË E KORÇËS ËSHTË PASURI KOMBËTARE DHE JO LOKALE

 nga: Keze Kozeta ZYLO

New York

Gazeta Illyria, Dielli, Radi and Radi, VOAL, Radioproject.DK, Bota Sot, Luigjipress Danimarke

Me shqetësim dhe dhimbje gjer në eshtër e mora lajmin e ndryshimit të emërtimit nga “Mësonjëtore e Parë Shqipe” në Korçë në “Muzeumin e Arsimit” në Korçë. Padyshim si mësuese me një pervojë të jashtëzakonshme midis dy kontinenteve kam ndjesinë dhe më duhet ta mbrojë me kanun emrin e shenjtë gati si Zoti: “Mësonjëtore”. Fjala aq e dashur “Mësonjëtore” në shpirtin tim dhe të gjithë nxënësve të Shkollës Shqipe “Alba Life” për gati 14 vjet që iu kemi mësuar këtë datë historike, përmbledh 36 gërmat e zjarrta të Alfabetit Shqip, fjalë që na identifikon dashurinë e pakufishme për Gjuhën dhe luftën që bënë Rilindasit tanë kundër armiqve barbarë të Gjuhës Shqipe.

7 Marsi është Dita Kombëtare e Mësuesit dhe është në nderim të Mësonjëtores së Parë të Korcës dhe jo të emërtimit tinëzisht nga qeveritarët të pagëzuar nga otomanët turq, duke e kthyer ne një Muze krejt të thjeshtë të Korçës lule të Naim Frashërit.

Emërtimi “Mësonjëtore e parë shqipe” të pranuar aq paqësisht dhe me krenari nga

10 000 000 shqiptarë tashmë të ndryshuar nga pushtetarët e paskrupullt është një fyerje e rëndë që i bëhet mbarë atdhetarëve si brenda dy shteteve të Shqipërisë dhe Kosovës, po aq dhe nëpër vende të ndryshme të botës, atje ku na hodhën fatet të larguar si rezultat i dhunuesve të tokës arbërore ku na ra koka për herë të parë. 

Jam e sigurtë se Martirët e Arsimit Kombëtar si Pandeli Sotiri, Petro Nini Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Parashqevi dhe Sevasti Qiriazi, Koto Hoxhi, Papa Kristo Negovani, Ilia Dilo Sheperi, Shtjefen Gjeçovi, Sami Mezhgorani etj që derdhën djersën dhe gjakun lumë, të helmuar nga kuçedra serbe, patrikana greke dhe e Turqisë do jenë rrotulluar tek varri për këtë dhunim të emrit më të bukur dhe më të shenjtë të Gjuhës Shqipe: MËSONJËTORE!

Të guxosh dhe të ndryshosh këtë emër mbarë kombëtar dhe ta lokalizosh vetëm me një Muze ne qytetin e Korçës, duke e quajtur: Muzeu i Arsimit në Korçë”, do të thotë as më pak dhe as më shumë se je një varrmihës i historisë duke i bërë gropën historisë së Arsimit në mes të sheshit, krejt pa frikë.

I bëj pyetje vehtes se si është e mundur të arrijë politika gjer në dhunim të vlerave kombëtare? Si nuk mbahet asnjë qëndrim, por të lejohet kaq paqësisht nga populli aq arsimdashës, ndonëse mjerisht këto 30 vjet analfabetet po notojnë në pellgjet e ndenjura dhe të ndotura të politikes rrënuese?

Gjuha Shqipe është ndër gjuhët më të vjetra në botë, por dhe më e dhunuara barbarisht dhe egërsisht.

Kur u hap Shkolla e parë Shqipe në Korçë gjatë sundimit më gjakatar dhe më anadollak turk, në vitin 1887 shifrat sipas historianëve të tmerrojne se në Shqipëri kishte 1200 shkolla publike turke të ndërtuara forcërisht nga perandoria turke, 1200 shkolla private greke, 300 shkolla serbe, bullgare dhe vllahe. Me një fjalë egzistonte vetëm ajo Mësonjëtore e parë Shqipe që ka historinë e gjaktë të popullit shqiptar, ka historinë e ndritur të Rilindasve që shkruajtën me pendën e artë ABC-në. Edhe simbolin e shkronjave të ABC-së e paskan deformuar dhe shkruar në formë tjetër, se ç’pata një ndjesi që kishin formë turke, serbe dhe greke… C’patën me ABC-në e famshme të motrave Qiriazi, të Rilindasve të shquar, të dishepujve, të gjyshërve tanë që e shkruanin tekstualisht siç ishte në atë forme simbol në Korçë, ku sa herë shkonim pranë këtij qyteti të serenatave dhe po aq atdhetar e pamundur mos të bënim foto dhe të preknim pendën e artë të Rilindasve tanë.

Mos të harrojme se të gjitha këto shkolla greke, bullgare, turke, serbe, vazhduan dhe qëndruan pa u prekur, ndërsa shkolla shqipe me drejtor Pandeli Sotirin u dhunua, u vra barbarisht…

Pse u ndryshua emri Mësonjëtore e parë Shqipe që i përket gjithë Kombit dhe u vu Muzeu i Arsimit në Korçë duke e minimizuar dhe sfumuar historinë kaq pabesisht? Otomanët e politikës që luajnë vallen ne “mejdan” me çitjanet e turkut dhe palikarin e greqisë, duhet t’i vënë gishtin kokës dhe të vendosin sa me parë nderin në vend të emrit “Mësonjëtore”. Ndryshimi me dhunë i emrit Mësonjëtore duhet të mbrohet nga të gjithë shqiptarët atdhetarë, sepse aty është historia jonë e ndritur, që tinëzisht duan ta fshehin me ndryshim emri. Mësonjëtorja duhet të mbrohet, ashtu siç u mbrojtën shkronjat e arta të Alfabetit shqip shkruar nga motrat Qiriazi si: Sot është dita shqipëtare/ Të përpiqmi/ Alfabetin tonë ta mbrojmë/ Shpejt o burrani/ Shkronjat tona janë të arta/ Këto duamë…

Unë nuk jam anëtare e asnjë partie, ngase partia ime është GJUHA SHQIPE. Historinë e vërtetë dhe Gjuhën Shqipe do ta mbroj gjer në frymën e fundit të jetës edhe pse të shtohen armiqtë, ngase e vërteta kur thonë amerikanët dhëmb, kurse heshtja vret. “The truth hurts, but silence kills”…

Unë zgjodha mosheshtjen ndaj së vërtetës se Mësonjëtorja e parë e Korçës është pasuri kombëtare dhe jo lokale.

17 Mars, 2021

New York

FIQIRI SHAHINLLARI: Lamtumirë motra ime e shtrenjtë Filla.

Motra ime Filloreta

Lamtumirë motra ime e shtrenjtë Filla.

 

Si ndodhi keshtu që në të 17-tën ditë të tij Marsi të morri nga jeta në tokë aty në Athinë e të çoi në qiell para kohe? 

 

Marsi sjell pranverën por është edhe marrës i pangopur i jetëve njerëzore…. Nuk ta falka badiava pranverën, e shitkërka me çmim të shtrenjtë: ME JETË! 

 

Para dy viteve erdha në Athinë kastile për të të parë ty e shtrenjta motër Filloteta.. Të SËMURË të gjeta. Bëje të flisje e nuk flisje dot. Por ama më dëgjoje dhe më shikoje e përveluar nga malli. Dhe atëherë një puhizé, një fllad ndjeshmërie prej motre për vellain e saj të madh që jeton matanë Oqeanit Atllantik, ta lezetoi fytyrën e një buzëqeshje e hollë dukej se aprovonte ato që unë të tregoja….

 

Të thashë: Ka ardhur te ty vëllai i madh, i madhi i fëmijëve të prindërve tanë, ai që të ka pagëzuar me emrin e bukur FILLORETA. Dhe ti m’i ngulje sytë plot mall e dhimbsuri. Tundje lehtë kokën dhe buzeqeshja e hollë të flladiti lëkurën e fytyrës së bukur aq lezetshëm. 

 

Ne vëllezërit e motrat prisnim e shpresonim që ti një ditë të shëroheshe. Prit e prit por dëshira nuk na u plotesua. Shpresën na preu sot lajmi kobzi që na solli një pikëllim të madh…. 

 

Ti ike sot dhe shpirti jot do bashkohet me shpirtrat e Bardhylit, burrit tënd që iku në moshë të re afërsisht nja 30 vjet më parë nga një aksident, pa do bashkohen edhe me shpirtrat e prindërve tanë….. 

 

Por ti motër e dashur ike krenare sepse me gjithë vështiresitë e mëdha rrite dhe edukove dy fëmijët që Bardhyli ti la të vegjël, kërthinj. Rrite Erionin dhe Anilën. Arrite dhe i martove. Erioni të bëri gjyshe…. Edhe Anila do të bëhet nënë e ti do jesh përsëri gjyshe. E SHPIRTI jot do të bëhet me krahë. 

 

Ike nga kjo botë jallane motér Fillkë, por le pas djalë e vajzë, motra e vëllezër mbesa e nipër, shokë e shoqe qe i doje dhe i rrespektoje, le kushërinj e kushërira, kunata e kunetër,….

 

Të gjithë kanë déshirë të vinë në ceremoninë e varrimit. Por e kanë të pamundur për shkak të kësaj pandemije të flamosur.. ..

 

Sa dëshiroj edhe unë te hedh tri lopata dhe' mbi varrin tënd moj e shtrenjta motër, moj gojëmjalta motër, moj shpirtbehari motër. Por ta dish se me mend unë e të tjerët, motra e vëllezër me mend jemi aty duke lagur me lot dheun e freskët që do mbulojë trupin tënd. Dhe ti me siguri do na shikosh nga kaltërsitë qiellore e do bzëqeshësh….. 

 

LAMTUMIRË FILLKË, MOTRA JONË GOJËEMBËL!

 

VELLAI JOT FIQIRIU

Motra ime Filloreta me dy mbesat e saj,
Korina dhe Erbi.

DRURI I PIPERIT (Schinus molle, L.)

 nga: dr. Selman  MËZIU 

histori, përshkrimi dentrologjik 

1- Pak HISTORI 

Të panjohurat na shoqërojn edhe në fushën e natyrës. Kuptohet ato janë befasuese, kur buisin në kohë të ndryshme. Të shtyjn që t’i zbulosh, e të kërkosh në kohë e hapsirë gjithë udhëtimin historik të tyre. Duke zbuluar arterjet e tyre, merr kulturë, dije e kërkon që masa e popullit t’a ndjek, të edukohet, së fundi edhe të krenohet. Drurët e piperit në Sarandë kanë bërë bujë të madhe. Kronikat për këto drurë të shejt, mund t’i quajm pa ngurrim, kanë filluar që me datën 20 qërshor 2020. Autorja e shkrimit Alba Malltezi shkruan: ‘’Pak kush e di që Rilindasi ynë Kombëtar, Naim Frashëri, ka jetuar e punuar në Sarandë për pak vite në të largëtin 1874-76. Dhe më tej ajo vazhdon: ’’ Dhe ja një fakt i le- xuar: “… Do të përmend me nderim mikun tim, shkencëtarin e bujqësisë Ahmet Osja, i cili qe i pari që më kumtoi se në qytetin e Sarandës ndodhen dy drurë piperi, këto drurë ishin sjellë në formë fidanësh nga Maroku dhe qenë mbjellë nga duart e Naim Frashërit.,, (Moikom Zeqo, ‘’Syri I tretë,, f.281 Tiranë 2001) 

Vazhdojm të ndjekim ecurinë e këtyre dy drurëve. Më parë të mësojm se ku janë mbjellur dhe ja: ’’ Njëra prej tyre nuk i rezistoi kohës (prerë pas viteve ’90,, S.M). Pema (Druri S.M) për të cilën, autoritetet vendore u vunë në lëvizje pas shkrimit në Shqiptarja.com, ndodhet tek godina e rrënuar e bar lulishte "Butrinti".,,(‘’Prizeren pres,, 30.06. 2020) Përgjegjësi i gjelbërimit të qytetit të Sarandas Jashar Bello, jo vetëm njeh historinë por tregon: ‘’…edhe pse nga “zemra” (drurit të piperit S.M) i janë marrë edhe 5 rrënjë të tjera të mbjella te shëtitorja, ato arrijnë të lulëzojnë, por nuk bëjnë kokrra.,, (‘’Prizeren pres,, 30.06. 2020) 

Të vazhdojm të thellohemi në hapsirën njohëse të ketij druri zbukurues me të tjerë njerëz të ditur në fushën e gjeografisë dhe natyrës. Profesor Perikli Qiriazi shkruan: ‘’ Kam nje pyetje: në Sarandë ka qenë një dru piperi, është apo e kanë zhdukur këtë dru me vlera të mëdha shkencore, ekologjike, por edhe kulturore e shpirtërore? ( fb.12.03. 2021) Pas këtij vëzhgimi fenologjik të specialistit Bello dhe pyetjes së Prof. Perikliut do të ndalemi të shkruajm: 

Së pari: Enciklopedisti i shquar Moikom Zeqo e ka pasqyruar këtë fakt në vitin 2001 në librin e tij, duke marrë për bazë dëshmimin gojore të shkencëtarit shkodran Ahmet Osja. A ka mundësi që kjo të jetë dëshmia e parë e shkruar për këto drurë?

Së dyti: Këto dy drurë me sa kanë vënë dukje Profesor Perikli Qiriazi, Inxh Gjon Fierza dhe Kristo Kauri nuk janë shpallur ‘’Monument natyre,, deri më sot. E çuditshme! E dhimbshme! E pafalshme për botanistët dhe inxhinierat e pyjeve! 

Së treti: Përmbysja e dhunshme mbi mjediset qytetare e natyrore e rendit socialist, ardhja e demokracisë, varrosi njërin prej dy drurëve që kishte mbjellur poeti i madh i Rilindjes Kombëtare dhe i poemes ’’Bagëtia e bujqësia,, Naim Frashëri. Fatmirësisht, krejt rastësisht shpëtoi vetëm njëri. Respekt i pakufishëm e mirënjohje e thellë ‘’Shqiptarja.com dhe Report Tv. ,, të cilët e bën të njohur këtë krijesë biologjike, thellësisht historike, zbukuruese, ekologjike, edukuese, dhe mjaft shqetësuese në zhdukje. 

Tani le të hedhim dritë në dëshmi të reja: Shkencëtari, inxhinieri i pyjeve, Ilia Mitrushi e përshkruan drurin e Piperit në librin e tij: ’’Drurët dhe shkurret e shqipërisë,, f. 266 në vitin 1955 ku ai shkruan ndër të tjera: 

‘’Përhapja. Ky dru i bukur i Amerikës së Jugut në vendin tone nuk takohet veçse në Sarandë nëpër parqe e kopshte.,, Gjë e cila vërteton se inxhinierët e pyjeve, studiuesit e natyrës e dinin fare mirë se në këtë qytet ndodheshin këto drurë mysafirë. Vallë, inxhinierët e gjelbërimit dhe të pyjeve në rrethin e Sarandës a e dinin se në zemrën e qytetit të bukur bregdetar, të tyre ndodheshin dy drurë të mbjellur nga duart e poetit të madh Naim Frashëri? Po historianët, muzeu i Sarandës a e kanë pasqyruar në dokumente, apo shkrime të ndryshme këtë histori kureshtë ndjellëse me shumë kumte? 

Të shkojm më tej. Akademiku Jani Vangjeli në ‘’Atlas i florës së shqipërisë,, Tirane 2016, Vëll. i I, f. 705 shkruan: ‘’ Kultivuar në Sarandë,…Dhërmi (Himarë)…,, Kuptohet se studiuesit e ndryshëm botanist, dentrolog, sigurisht edhe studiues të tjerë e dinin se vegjetonin këto lloje drurësh në dy qytete të bregdetit. Sigurisht që ky lloji kishte prejardhje natyrore nga vendet e Amerikës latine, Bolivia, Peru dhe Kili pra nuk ishte i florës natyrore shqiptare. Vallë për afërsisht një shekull, studiuesve, Kole Pparisto, Mustafa Demiri, Xhafer Qosja, autori i më shumë se njëzetë librave Agranom, Tomson Nishani, inxhinierit të Enciklopedisë të lulishtarisë Vasil Janit, ju ka shpëtuar pa shkruar në shtypin e përditshëm, revista etj. mbi historinë e mbjelljes të këtij druri zbukurues? 

Ndërsa në pylltarët si gjithmonë të vonuar e të harruar ende nuk i kemi shpallur Monument natyre, Drurin e vetëm të Piperit me histori të madhe. Mendojm se duhet filluar pa humbur kohë të krijohet kartela e tij dentrometrike gjeografike e shkruar historia e tij. Ndërsa duhet studiuar duke shfletuar literaturën pyjore e botanike mbi gjeografinë e këtij lloji e cila nuk përputhen të dhënat e njërit autor me tjetrin.

 Dhe ja në librin e ‘’Dentrologjia,, me autor V. Markun, B. Xhekun, botim i vitit 1999 f. 257 shkruhet: ‘’Ȅshtë me origjinë nga Amerika e jugut, tek ne është e përhapur kryesisht në parqet e Sarandës dhe të Vlorës.,, Kuptohet që duhet një studim dentrometrik, botanik, fenologjik, i këtij lloji i mbetur në vetmi, jashtë vëmendjes të botanistëve, dentrologëve, ekologjistëve ndoshta dhe të historianëve.

 

2- Druri i piperit (Schinus molle, L.) 

Përshkrimi dentrologjik Familja Anacardiaceae, 

1-Trungu: Shkon 8- 10 m lartësi, gjithmonë i gjelbërt, kurorë vajtuese me degë të përkulura. Lëvorja e trungut të drurit e hollë ngjyrë gjelbërt pastaj trashet, por shumë pak, me plasaritje vertikale të holla, duke marrë ngyrë të murrme, diametri shkon deri në 40 cm. 

2. Gjethe, të përbëra në të gjelbert e hapur, shume gjethe në një bisht të përbashkët prej 30 cm, të varura, të këmbyera. Me aromë të kandshme. 

3 Lulet, ngjyrë qumshti, ne tufat, të varura çelin në pranverë me aromë të pëlqyeshme. Dru zbukurues dioik. 

4. Fruti, kokrra të rrumbullakta, ngjyrë jeshile pastaj kalojn në të kuqe, të bashkuara në vila, piqen në Vjeshtë, shikohen mirë që në verë, qëndrojn në degët e drurit deri në fund të dimrit. Lëshojn një aromë shumë tërheqëse, të kandshme. 

5. Toka, të përshkueshme, pa pellgje ujrash ne brendësi. Toka të varfëra, nuk ka nevojë për pleherim, pra është dru me kërkesa modeste ndaj tokës. 

6. Kerkesa për dritë, diell dashëse tipike. 

7. Zona fito klimatike. Kryesisht zona, Lauretum (dafinës), brigjeve të deteve. 

8. Shumëzimi, Me farë, por edhe me kalema të cilat pregatiten gjatë gjithë vitit ose në shkurt mars, në sera. 

9. Krasitja, E duron shume krasitjen, kurorën e kërkon t’ia lesh të lire. Llastarizon mirë e mbyll plagën shpejt. 

10. Përdorimet. Dentrologu e natyralisti Ilia Mitrushi shkruante: ‘’Druri i piperit është një nga drurët më të bukur që shihen nëpër rrugët e qyteteve mesdhetare, prandaj dhe mbjellja e tij i duhet dhënë një rëndërsi më e madhe. Duron pluhurin e rrugës, më së miri, por jo murlanin e fortë.,, (Dru. Shku. shqip.,, F. 266-267, Tiranë 1955)

 Pra 65 vjet më parë Mitrushi njohës i shkëlqyer i dentroflorës shqiptare, këshillon përdorimin në parqe lulishte, rruge të qyteteve, qytezave e fshatrave bregdetare, ndërsa në pylltarët nuk ia kemi kushtuar vëmendjen për t’a relizuar. 

Nga lëvorja del lëng i trash, që përdoret si çimçakiz, pasi të perpunohet. Gjethet shërbejn për të ngyer rrobat me ngjyrë të verdhë. Lulet kanë veti shëruruese, të përdorura në një nga vend origjina, Peru. Frutat përdoren për të bërë uthull ose një pije me shije si e verës. Druri nuk ka ndonjë përdorim të veçantë. 

Në kontinentin europian fidanat ose farat e piperit hynë në fundin e viteve 1800. Në Shqipëri, Sarande 1894-96 të mbjellura nga bylbili i natyrës shqiptare, poeti i madh Naim Frashëri. 

Perfundime 

1- Pylltarët shqiptar, si specialist, individualisht ose të organizuar, duhet të gjurmojn, të kartelizojn, të shkruajn për gjithë drurët e shkurret natyrale ose me prejardhje të huaja për t’i ruajtur, kujdesur, shpallur monument natyre. 

2- Institucione shtetërore, katedra e botanikës në Fakultetin e Universitetit të Shkencave të Natyrës, Katedra e Silvikulturë- Pyllëzimeve në Fakultetin e Shkencave Pyjore; Prof. Zyhdi Teqja i arkitekturës peisazhistike në Fakultetin e Agronomisë, Tiranë, duhet të hartojn metodikë studimi për dokumentimin e drurëve e shkurreve zbukuruese, parqeve më të vjetra në gjithë shqipërinë e më gjërë, duke i shpallur PARQE MONUMENTE si, Parku i Viroit Gjirokastër, Parku i Drilonit Pogradec, Parku i qytetit të Korçës, Parku nëna mbretërshë Burrel, Parku i gjelbërt i Beratit, Parku Pavarësia e Kuz Baba Vlorë, Parku i Pallatit të Brigadave Tiranë etj. 

Ju rikujtojm lexuesve se në qytetin Padova në Italinë verilindore gjëndet vila Barbarigo me drurë zbukurues të mbjellura në vitet 1664 -1669 të cilat ruhen dhe kujdesen për ato lulishtar e specialiste, të cilat mbrohen me ligje të forta ndër shekuj. 

3- Inxhinierët e teknikët e pyjeve me ndihmën e Gjeografit të mirënjohur Prof. Perikli Qiriazit, të gjurmojn, zbulojn, kartelizojn, shkruajn historitë e legjendat mbi monumentet e vjetër e të rinj në pyjet shqiptare, edhe të atyre që janë zhdukur, të cilat historia i ka skalitur në altarin e saj. 

4- Për të gjitha këto e lëmëra të tjera të pylltarisë e gjelbërimit shqiptar të krijohet një Institut Kërkimor Shkencor të udhëheqi gjithë veprimtarinë, botanike, silvikulturore, arkitekturën peisazhistike, shtimin e përhapjen e llojeve pyjor e zbukurues të vendit dhe të huaja, shkurreve e drurëve pyjor e zbukurues në qendra të ndryshme kulturore, shkencore, arsimore, fetare, qytete, fshatra etj.

 * * * 

Edhe pse Shqipëria në të gjitha fushat ka një rënje ekonomike, një varfëri të tejskajshme, një rrënim të natyrës e mjediseve gjelbëruese të qyteteve e trashgimisë natyrore, duhet që shpirti intelektual, specialisteve, zëri i profesorëve, i patriotëve të vërtet të ngrihen si promote, të mbrojnë, të bëjnë të ditur, të edukojnë, kulturojnë masat e të rinjëve, me dashurinë për natyrën, çdo qelizë të saj në hapsirat e kombit shqiptar. Fatkeqësia që specialist Bello nuk frutifikon druri i piperit në qytetin e Sarandës, ka ardhur nga prerja, zhdukja e njërit prej dy drurëve, i shpjegueshëm biologjikisht nga që ky lloji organet mashkullore dhe femërore janë në drurë të ndryshëm, kështu edhe neve pylltar, natyralistë, ekolog, botanist, na mungon bashkimi, organizimi, lufta frontale për të mbrojtur natyrën gjallesat e saja të shumta në bashkëjetesë e shumim të pandërprë. 

 Dr. Selman Meziu

14.03. 2021

 

 

PËRDORIMI NË MJEKËSI I DISA BIMËVE QË RRITEN NË VENDIN TONË.

Përgatiti :  doktor Dhimitraq DHAME

SARANDË

- Kamomili ( Matricaria chamomilla )

– Lulja – Antiseptik, anestetik, dezinfektant, antiinflamator, cikatrizant, antihistaminic.

- Manaferra ( Rubus fructicosus ) 

– Gjethet – Astrigjent, antidiarreik, dizinfektant, hipoglicemiant. Për përdorim të jashtëm, për gargarizëm në ulçeracionet e fytit .

- Sherebela ( Salivia officinalis ) 

– Gjethet – Koleretik, karminativ, antiseptic, antispastik, adstrigjent, antisudorifik + hipoglicemiant I lehtë.

- Pisha ( Pinus Montana ) 

– Sythet - Diuretik + antiseptic ( ne pielite, cistite, uretrite ); antiinflamator ( ne mahisjet e rrugeve respiratore , kolle, bronkite etj.); antiseptik.

- Sumbullbari ( Humulus Lupulus ) 

- Frytet + konet luspore – Amaro-tonik, aromatizues, baktericid, tuberkulostatik, sedative qendror, qetesues gjate eretizmit gjenital. Jepet sidomos ne anoreksit, pagjumesit, si qetesues nervor + ne TBC.

- Hudhra ( Alium sativum )

– Bulbi – Vazodilatator + hipotensiv, antiseptic , nxitës + antihelmintik. Jepet në hipertensionin arterial, faringite, infeksione te gojës e të aparatit tretës, për mjekimin e oksiureve + askarideve.

- Mështekna ( Betulla verrucosa ) 

– Gjethet – Diuretik, diaforetik, koleritik, antiseptic, ul nivelin e acidit Uric + te kolesterolit. Jepet ne edemat kardiake e renale, reumatizem, diskinezi biliare etj.

- Koriandri ( Coriandrum sativum ) 

– Frytet – Karminativ + nxites I sekrecioneve te aparatit tretes ( qe jepet vecanerisht ne anoreksi + diskinezi ) ; baktericid + fungicide.

- Kungulli ( Cucurbita pepo ) 

– Farat – Vermifung + tenifung .

- Murizi ( Cartageus oxyacantha ) 

Gjethet, lulet, frytet – Sedativ , antispazmodik, vazodilatator ( vecaneerisht per enet koronare ) , hipotensiv. Jepet ne angina pectoris, semundjen hipertonike, aritmit.

- Angjinarja ( Cynara scolymus )

– Gjethet – Koleretik ( që përdoret në të gjitha format e pamjaftueshmerise së mëlçisë ), diuretik ( që përdoret në afeksionet kardiorenale + nefritet kronike) , hipokolesterinemiant, antidiabetik.

- Kopra e egër ( Foeniculum vulgare )

– Frytet - Antispazmodik, karminativ, ekspektorant ( në bronkite ) diuretic, galaktagoe.g, sedativ

- Lule shtrydha ( Fragaria vesca ) 

– Gjethet – Adstrigjent, antidiarreik, diuretic. Perdorimi sidomos per mjekimin e diarreve + si diuretic.

- Arra ( Juglans regia ) 

– Gjethe – Adstrigjent, antidiarreik, antinflamator, hipoglicemiant, antiekzematos, hipotensiv I lehte. Jepet ne dispepsite, hemorragjite e brndshme, diabetin e sheqerit. Per perdorim te jashtem : lavazhe vaginale ne leukorete, eczema etj.

- Bargjaku ( Lythrum salicaria )

– Bari – Adstrigjent , hemostatik, antiseptic, cikatrizant. (Antidiarreik, antidizenterik ). Perdoret edhe ne ulcerat varikozze si cikatrizant.

- Manxurana ( Majorana hortensis ) 

– Bari – Stomakik, karminativ ( ne dispepsite e stomakut ), sedative ( ne iritimet nervore + pagjumesite ).

- Gjethe delli ( Plantago lanceolata )

– Gjethet – Emolient + ekspektorant ( ne bronkitet kronike ).

- Trëndafili i egër ( Rosa canina ) 

– Fruti- Vitaminoz, tonik, diuretik, kolagog, Jepet sidomos gjatë. avitaminozës C, sëmundjet e melçisë + te veshkave, si + në anoreksi.

- Lule bliri ( Tilia cordata ) 

– Lulet – Ekspektorant + antispazmodik ( vecanerisht ne bronkite ) , sedative nervor ( vecanerisht ne gjendje te tensionit psikik + ne pagjumesi ) ,sudorifik, emollient, diaforetik.

- Boronica ( Vaccinium myrtillus )

– Gjethet + frytet – Adstrigjent , antiseptic ( urinar ) . Jepet edhe per mjekimin e diarrese e te dizenterise.

Xhirokullin vjeshtor ( Colchicom autumnale L .) 

– ka shekuj që përdoret në mjekesin popullore e më von nga ajo modern për trajtimin e artritit, kundër të kruarit në sëmundjet e mëlҫis, si antikanceroz në leucemit acute dhe tani së fundi ka mendime e përdorime edhe kundër Covid-19. (Kujdes! Të përdoret sipas këshillave të mjekut sepse futet në bimët helmuese.)

Fotot: Nga Bota Bujqësore të marra nga interneti.

Fjalor :

Antiseptic – lende qe pengojne shumezimin + rritjen e mikrobeve pa I shkaterruar ato,

Dezinfectant – lende qe asgjeson mikroorganizmat patogjene qe shkaktojne semundje infective.

Bactericide – lende qe shkaterrojne bakteret, Antiinflamatore - lende kunder inflamacionit, mahisjes, pezmatimit ( Inflammatio – ndez , djeg flake ). 

Adstrigjent – rrudhes, tkurres, Emolient – zbutese, qe zbutin, Diaforetic ( sudorifere ) – lende qe shkaktojne ( qe sjellin ) djersitje. Ekspektorant – eleminues I sputumit ( gelbazes ) + I lengjeve te tjera nga mushkerite .

Kolagog – lende mjekuese qe lehtesojne zbrazjen e fshikes se temthit, qe lehtesojne kalimin e temthit ne zorre., Anestetic – qe shkaktojne humbje te ndjeshmerise, Cicatricialis ( cicatrix ) – I shenjes se plages ( qe ndihmojne mbylljen e plages., Karminativ – lende mjekuese qe heqin gazrat nga zorret.

Literatura :

- Receptar per mjeket dhe farmacistet , Sezai Braho – Viron Xhillari, Botim I drejtorise se edukimit shendetesor, Tirane 1983.;

- Fjalor latinisht – shqip I mjekesis Hartuar nga : Kosta Qiriazzati, Gjergji Minga dhe Robert Andoni . Shtepia Botuese “ 8 Nentor” , Shtypshkronja “Mihal Duri “ – Tirane, 1975.