Shqiptarët, banorët më të hershëm të Adriatikut.

                                               Nga Prof. dr. Dhimitër Pilika

Prof. dr. Dhimitër Pilika
(1923 - 2003)

Sipas autorëve të lashtë, Adriatiku në fillim quhej “Deti i Kronosit dhe i Reas”, më pas “Gjiri Jonian”, me një emërtim të trefishtë, të lidhur me traditat parahelenike, pellazgjike.

Jo fort larg nga brigjet e Adriatikut, më 1875 u zbulua Dodona, kryeqendra shpirtërore, politike dhe kulturore e pellazgëve, orakulli paragrek i së cilës ka qenë më i lashti dhe më i njohuri në Ballkan e në Europë. Disa qindra dijetarë, klasikë e modernë, shpesh me emër ndërkombëtar, janë marrë me këtë popull. Disa prej tyre kanë përdorur në rrafsh të gjërë, në shërbim të së vërtetës, përparësinë e faktorëve vendimtarë të brendshëm, vendorë. Rrjedhimisht, ata kanë nxjerrë argumente autentikë të pashtershme sidomos pas sjelljes në Luvër të gjetjeve arkeologjike të Dodonës dhe daljes më 1878 në Paris të dy vëllimeve të Konstantinit Karapanos “Dodona dhe rrënojat e saj”. Këto zbulime sensacionale kishin bërë për vete paraprakisht bashkëpunimin aktiv të anëtarëve të Institutit të Francës E. Egger dhe J. De Witte, që mbahen si pasuesit e pellazgistëve francezë J. B. Jourdan (1746), Ch. Dupuis (1798), L. Petit-Radel (1810-1852), J. Michelet (1831), L. Benloew (1877).

Në shkallë ndërkombëtare prej gjithë përfundimeve të tyre të verifikuara mirë, del se pellazgët, që mbizotëronin në Adriatik, i kanë sjellë Europës, ndër të tjera, alfabetin e parë, qytetërimin më të lashtë: mjeshtërinë, teknikat e dobishme, themelet e shkencës, mitologjinë etj., e në veçanti emrin e vetë Europës, kulturën e grurit, shpikjen e bukës, ndërtimin e qyteteve e bërjen e regjistrimeve, të ligjeve, të monedhave, të Lojërave Olimpike… Pindari gjenial i ka quajtur “paraselenitë”, domethënë që janë shfaqur para daljes së hënës në kupën qiellore… Si rrjedhim, me vërtetimin mbi baza rreptësisht shkencore të autoktonisë me prestigj të pellazgëve kundrejt ardhësve të rinj, helenëve, cili ka qenë zhvillimi i tyre i mëtejshëm në brigjet e Adriatikut? Kjo kumtesë bën një përpjekje për t’iu përgjigjur shkurt kësaj pyetjeje, të parë nga këndvështrimi i popullit shqiptar, pjesëtar i familjes adriatike.

Sipas humanistëve Enea Silvio Pikolomini, para i ardhshëm Piu II, Antonio Sabelikos Rafaelo Volaterranos, e po ashtu më vonë të Pjer Ronsarit, Alfons Lamartinit, Zhyl Mishlesë, Elize Reklysë, Feliks Zhyljenit dhe shumë të tjerëve, vazhdimësia e shqiptarëve shkon në vijë të drejtë te Aleksandri dhe Pirroja, mbretër të Epirit, trashëgimtarë të Dodonës “ab antiquo”. Ky pohim mbështetet gjërësisht nga humanistët tanë Marin Barleti, Frank Bardhi, Pjetër Bogdani, si dhe nga mijëra dëshmi “in loco”, të shkruara dhe gojore. Më 1882 u gjet në Arkivin e Napolit dhe u botua një letër e dijetarit Gjergj Kastriotit-Skënderbeut (1405-1468), poliglotit që dinte pesë gjuhë të huaja bashkë me letërsitë e tyre përkatëse: heroi ynë kombëtar, më 31 tetor 1406 ia dërgonte princit të Tarenit Xhovani-Antonio Orsinit, duke thënë se po t’u besojmë kronikave tona kombëtare, ata na tregojnë se sovranët epirotë e molosë, Aleksandri dhe Pirroja, kanë qenë stërgjyshët e shqiptarëve; këta dy dinastë u shquan me ekspeditat e njohura që ndërmorën përtej Adriatikut. Tërësia e rrethanave domethënëse na tregon se vula zyrtare dhe e fshehtë e Skënderbeut, që u bë e njohur më 1962, ka emblema tërësisht dodonase; përkrenarja e tij, që ruhet në Vjenë, është e njëjtë me helmetën e Pirros, të përshkruar prej Plutarkut; për më tepër, në drurin gjenealogjik të pasardhësve të tij, jo rastësisht janë shquar Pirroja I, Kastrioti-Skënderbe, si dhe Pirroja II Kastrioti-Skënderbe. Si përfundim, duhet të saktësojmë se vija: Aleksandri dhe Pirroja i Epirit – shqiptarët e sotëm, deri më sot, nuk është kundërshtuar nga asnjë dokument historik i vlefshëm.

Një repertor mjaft i pasur greko-romak, që asnjëherë nuk është hedhur poshtë, vërteton se Aleksandri dhe Pirroja, si molosë, ishin aecidë, pasardhës të drejtpërdrejtë të Eakut, gjyshit të Akilit, i cili që nga Homeri është vlerësuar si mishërimi i vetë prototipit të pellazgut. Veç kësaj, diçka që është plotësisht e provueshme, ka vazhduar ngritja në shkallën e princit, pa asnjë qëllim të paravendosur, e tre nipërve të Skëndërbeut, që sanksionuan onomastikën pellazgjike, mjaft domethënëse, të paraardhësve të tyre parahistorikë: Akili I Kastrioti-Skënderbeu, Akili II Kastrioti-Skënderbeu dhe Akili III Kastrioti-Skënderbeu. Si pasojë logjike e këtij realiteti objektiv, lidhja gjenetike ndërmjet shqiptarëve dhe pellazgëve ka vijuar të imponohet që në zanafillën e epokës moderne, një e vërtetë tashmë e pranuar nga një ushtri specialistësh shqiptarë e të huaj.

Përfundimisht, origjina pellazgjike e kombit shqiptar, të pandarë prej Adriatikut, është provuar në mënyrë të padyshimtë, pa asnjë hije etnocentrizmi, nëpërmjet përputhjeve, ndihmesave, konvergjensave të pakundërshtueshme të mijëra të dhënave ndërdisiplinore, zakonisht të pabotuara, vendore, që u përkasin fushave të mëposhtme: historigrafisë, nunizmatikës, epigrafisë, fizikës radiometrike, kimisë (së metaleve, tokave etj.), etnologjisë, folkloristikës, gjuhësisë, onomastikës, etimologjisë, antropologjisë, hematologjisë, ballkanologjisë, etruskologjisë, jurisprudencës, paleografisë, statistikës, demografisë, klimatologjisë etj. Afër rivierës sonë, në jug të Buthrotit të lashtë, të cilin e donte aq shumë “Andromaka” e Rasinit të pavdekshëm, gjendet shpella paleolike e Kreshmoit, në të cilën janë gjetur më 1933 “ankorat e argjirit”, një “specialitet” gjithëmesdhetar eskluziv i pellazgëve, të quajtur prej kohësh zotër të deteve.

Një legjendë provinciale, e transmetuar brez pas brezi dhe e shtypur më 1875, e sjell lindjen e Zeusit pellazgjik të Dodonës, që është himnizuar nga “Iliada”, pikërisht te stanet e atit të tij, Kronosit, në rrethinat e qytetit të Anhiazmit ose të Onhezmit, që është emri i babait të Eneut, Ankizit, i cili me sa duket është varrosur këtu (sot Saranda, kryeqendra detare e jona në jug). Gjurmët e kultit të monarkut të gjithëfuqishëm të zotërve të Dodonës, me shpurën e tyre, e mbulojnë gjithë hapësirën adriatike. Tërësia e këtyre atributeve të posaçme, domethënë shqiponja, dushku, rrufeja, demi, shumë më tepër se kudo gjetkë, gjenden me bollëk në bregdetin tonë adriatik, si dhe në brendatokën, deri përtej kufinjve të Dalmacisë, të Peonisë dhe Dardanisë, Kosova e sotme. Në këtë krahinën e fundit kohët e fundit janë vënë re pesëdhjetë mbishkrime “zeusiane”, tashmë të botuara, në shfaqje të tjera të panumërta të trashëgimisë kulturore dhe të teogonisë pellazgjike. Duke mbajtur parasysh lashtësinë dhe vazhdimësinë kaq të qartë e të pandërprerë, studiuesi i shquar i Mesjetës, Alen Dyselje, ka thënë më 1981: “Historia na mëson se lidhur me Kosovën, serbët janë pushtues të ardhur mjaft vonë”…

Do t’i kapërcejmë hollësitë e bollshme për adhurimin e veçantë të secilës prej dymbëdhjetë hyjnive të Dodonës-Olimpit në mjedisin tonë, dhe do të ndalemi vetëm te hyjnesha e dytë e panteonit paragrek: Demetra, e njohur pa përjashtim nga të gjithë si hyjnesha e mirëfilltë pellazgjike, etimologjia e emrit të së cilës shpjegohet vetëm ndërmjet gjuhës shqipe. Shenjat e adhurimit të saj vazhdojnë të jenë të gjalla edhe në vitin 1994. Çdo vit në një datë që nuk ndryshon, duke respektuar ritet pagane të paracaktuara “ab immemorabili”, fshatarët shqiptarë, në pjesën më të madhe gra, të besimeve të ndryshme, shkojnë të lahen veshur me rroba në plazhet tona të Adriatikut me qëllim që të kenë shëndet e pjellshmëri të vazhdueshme. Deri më sot gërmimet kanë zbuluar faltore, flijimore, skulptura, medalione etj. kushtuar këtij mishërimi karakteristik të matriarkatit dhe bujqësisë pellazgjike. Po të vështrohet sipërfaqja e territorit tonë, denduria e tyre është e habitshme, unikale në botën europiane…

Në një largësi jo të madhe nga porti “dardan” i Orikumit në bregdetin adriatik shqiptar, që në agimin e kohëve ndodh një dukuri tepër e rrallë, në rrethinat e fshatit Tragjas, (fshati i sotëm ka po atë emër Tragjas): prodhohet kripë edhe sot e kësaj dite në sasi të mëdha vetvetiu, pa asnjë përpjekje njerëzore, duke përfituar nga veprimi periodik i rrymave detare në gropat e vogla gjeologjike. Sipas fjalëve të Helanikosit dhe Stefan Bizantinit, përfytyrohej se atje ishte djepi i vërtetë i kripës së gjellës, ku Poseidoni, hyjnia tipike pellazgjike i detrave kishte krijuar për herë mbi tokë këtë lëndë të pazëvendësueshme gjatë jetës së njerëzve të vdekshëm…

Shumë kohë përpara luftës së Trojës lëvizjet migruese të pellazgëve e kishin përshkruar Adriatikun në drejtim të Apulisë, në grykëderdhjen e lumit Po… Virgjili dhe Aulu-Geli i vështronin këta lundërtarë si banorët e parë të Italisë; sipas Plinit, Solinit, Varronit, Tit Livit, Denisit të Halikarnasit, Ovisit, Tacitit, Higinit, Ceces… këta pellazgë çuan atje për herë të parë shkrimin dhe kulturën e artet. Sipas Denisit të Halikarnasit, Plini e Plutarku, ata madje kanë qenë themeluesit e vërtetë të Romës. Muret e famshme ‘pellazgjike’, ‘ciklopike’, ‘poligonase’, ‘megalitike’, ‘moenia aeacia’, që në një farë mënyre kanë mbetur të pashkatërrueshme deri në ditët tona, dalin zakonisht në gjithë rrethimin e Adriatikut, duke nxjerrë në dukje njësinë e tij. Po shënojmë kalimthi, se Athina vetë themelimin e murit të Akropolit të saj e lidhte me dy arkitektë ndërtues, pellazgët Agronalasi dhe Hiperbiosi, që janë përjetësuar nga Pausania. Më pas, rreth viteve 80-81 para erës sonë vëmë re një zhvendosje masive, me egërsi të padëgjuar në drejtim e përkundërt; 150.000 pellazgë etruskë, të dëbuar nga Gadishulli italik me urdhrin e diktatorit Sula, gjetën strehë të përhershme te bashkëatdhetarët e tyre në Molosi (Shqipëria jugore), e cila më parë ishte përgjakur dhe rrafshuar me tokën tërësisht nga xhelati romak Paul Emili. Kjo zhvendosje e tmerrshme me dhunë na është kumtuar e dëshmuar prej dijetarit frëng të shekujve të iluminizmit, Nikola Feretit, në veprën e tij “Observations”…

Aventurat e heroit legjendar Kadmit, Herkulit, argonautëve, të cilët janë cilësuar si pellazgë nga Lucien i Samosates, Diodori, Pausania, Liciforo e të tjerë, e lidhin ngushtë Adriatikun me stërgjyshët e popullit shqiptar nëpërmjet dyzinash të dëshmive domethënëse, të cilat për shkak të mungesës së kohës, nuk është e mundur të jepen më gjërësisht…

Diodori na mëson se ishulli kaonas i Korkyrës, i cili vetvetiu na sjell ndër mend binjakun dalmat, mban emrin e motrës së Pellazgut, stërgjyshen e përbashkët të gjithë pellazgëve. Më lejoni të citoj një shembull të shkallës së habitshme të arritur nga qytetërimi i tyre paragrek, katër mijë vjet më parë. Në këngën e shtatë të “Odisesë”, poeti, me akribinë e tij proverbiale, përshkruan pallatin e mbretit të pellazgëve feacinë, Alkinoosit në Korfuz:

“Herë shndriti nga një shkëlqim i beftë i diellit ose i hënës, herë shkëlqen banesa e lartë e shqitmadhit Alkinoos. Nga të dy anët e pragut shtriheshin muret e veshura me bronz deri në fund të pallatit; përsipër kanë një brez të kaltër; dyert janë prej ari; pragu është prej bronzi me ndërfutje argjendi; harku është prej ari; nga të dyja anët varen vargonj ari e argjendi, të cilët Hefesi i ka punuar me një art të mrekullueshëm… Brenda përgjatë gjithë mureve janë vënë frone të mbuluara me vela të holla e të lehta, punë dore grash. Aty ulen krerët e feacinëve… Në piedestal të ngritur mirë lartohen shtatore prej ari, që paraqesin djelmosha, të cilët mbajnë në duar pishtarët e ndezur dhe që natën ndriçojnë kthinat e Alkioosit…”

Përpara këtij shkëlqimi pothuaj prej dyzet shekujsh lind pyetja me të drejtë: a është kapërcyer ndonjëherë një madhështi e tillë përrallore?…

Përveç se historian, po edhe njohës i hollë i kësaj kulture ‘adriatike’ të paraardhësve tanë pellazgjikë e ilirë, Lamartini i paharrueshëm do t’i shkruante nga Iskia më 8 shtator 1844 atdhetarit e poetit tonë, Jeronim de Radës, luftëtarit të betuar kundër zgjedhës osmane të asaj kohe: “Jam i lumtur prej kësaj shenje të vëllazërisë poetike e politike midis meje e teje. Poezia ka ardhur nga brigjet tuaja dhe atje duhet të kthehet. Unë nuk kam meritë tjetër, veçse ta parandjej dhe të bëj urimet e para për lirinë e për ringjalljen e Shqipërisë…”

Nga pikëpamja gjuhësore, një numër i madh toponimesh rreth Adriatikut me mbaresën -one (-ona), që ndeshet te Dodone-Dodona, si Aenona, Avlona, Ancona, Aona, Arasona, Aulona, Bausiona, Blanona, Cartona, Cremona, Crotona, Chrysondyona, Flanona, Herona, Narona, Promona, Salona, Sationa, Scardona, Sulmona, Tariona, Triuncona, Verona etj… (për të mos u shtrirë më tej gjeografikisht), duket qartë se këtë po këtë mbaresë të emrit të kryeqytetit të pellazgëve, mëmës së qyteteve europiane. Vetëm analiza e toponimeve dhe etnonimeve primitive, të regjistruara prej kohësh në brigjet rethadriatike, do të na sillte në një përfundim mësimdhënës; një shumicë e emrave të tyre jo rastësisht shpjegohen etimologjikisht nëpërmjet shqipes, ose më mirë, përbëjnë një përkthim fjalë për fjalë nga gjuha jonë. (Dihet sesi Platoni në “Kratilin” e tij dënon rreptë maninë greke për kalkime, që shkaktohej kryesisht prej hegjemonizmit pa cak e kufi).

Tabloja e mëposhtme onomastike, ndonëse nuk është e plotë, përsëri është mjaft domethënëse.

Agrianes, Antibaris, Auendeates, Autariatae, Avendone, Barbanna, Bari, Bigeste, Bora, Bounima, Bretension, Brina, Brundisium, Busento, Busento, Bylazora, kepi Glotta, Dagnum, Dalmatae, Dalmatia, Delmion, Delminion, Daranti, Daranto, Dardani, Dardania, Dardapara, Dardi, Dassaretae, Dassaretia, Derriopes, Deuriopes, Dimallum, Durrachium, Emathia, Enchelana, Enchelanes, Eordea (Eordia), Gurasson, Gurbicon, Halsion, Helidones, Helidonion, Hellopia, Kerauniabore, Kroia (Kruja), Lamatis, Lim, Lopsi, Lopsoca, Malatis, Maledi, Maljena, Malontina (Maltein), Malontum, Maluentum, Maluntum, deti Croni dhe Rheae, deti Ionium, Mathis, Matoas, Metubarris, Molossia, Ombla, Omphalion, Opitergium, Pelagones, Pelagonia, Petra, Pirustae, Pistum, Ragusium, Rhizon, Sason, Scheria, Stena, Tara, Taras, Tarentum, Taria, Tarin, Tariona, Tariotae, Tarneum, Tarsatica, Tarus, Taulantii, Tergeste, Tergolape, tharandt, tirol, (tyrol), Tragurium (trogir), Trimallum, Ulcaea palus, Ulcianum, Ulcirus mons, Ulcisia castra, Ulco amne, Ulkinion, Vendenis, Vendum, Vindenis, Vindinid etj… (Ndonëse janë larg nga trevat adriatike, e meritojnë të përmenden në këtë rast, për shkak të rëndësisë së tyre të posaçme, vargmalet madhështore Beskidet dhe Karpatet, deti Baltik, Bizanti, Dardanelet, ishulli anatolik Karpathos…)

Nga ana tjetër, një shkencë eksperimentale, antropologjia, nëpërmjet korifejve të saj. J. Deniker, E. Pittard, na jep sigurinë se shqiptarët e sotëm e kanë prejardhjen e tyre drejtpërdrejtë nga pellazgët. Në Adriatik dalin metropolet tona antike: Durrësi, Apolonia dhe më në jug Buthroti, që të tria të lulëzuara shumë shekuj përpara themelimit të Romës, nëse i besojmë Apianit, Antologi Palatinit, Barletit, si dhe Apolodorit, Plutarkut, Pausanias dhe Teukerit të Cizikës, Virgjilit, Stefan Bizantinit…Deri në fillim të erës së re ato kanë përdorur pa ndonjë ndërprerje kalendarin e rëndësishëm pellazgjik të Bunimës, sipas mbishkrimeve tashmë të njohura. Teatrot e tyre, krahas atyre të Nikesë, Bylisit, Orikumit, Hadrionopolit, Foinikës, Dodonës etj. kanë shkëlqyer gjatë antikitetit me emrin e dëgjuar dhe dendësinë gjeografike… Ajka e aristokracisë romake i bënte të kapërcenin Adriatikun pinjollët e saj që ta përsosnin arsimimin e tyre dhe të specializoheshin te ne në fushën e filozofisë, letërsisë, arteve, pa përjashtuar artin ushtarak.Për këtë qëllim Jul Cezari pati zgjedhur Durrahiumin, një qendër e rëndësishme kulturore dhe ekonomike, me rreth njëqind mijë banorë, e cila ekspononte materiale të çmueshme (argjend etj.), esenca mjekësore dhe kozmetike shumë të kërkuara. Lidhur me Oktavian Augustin, Mark Vipsanius, Agripën, Mecenën, ata parapëlqenin Apologjinë tonë kundrejt Romës dhe Athinës, ndërsa Ciceroni, që e kishte parë në vend Apoloninë, e ka quajtur “mafnam urbem et gravem”.

Nga fillimi i shekullit XIII para erës së re, bashkëvëllai i pellazgut Akil, Diomedi – paraardhësi i Aleksandrit Molos, që shpëtoi nga lufta e Trojës, u end pa pushim nëpër pellgun adriatik. Ai i dha emrin e vet ishullit të Diomedit dhe një faltoreje “të adhurueshme e të shenjtë”, sipas Aristotelit të Scimnosit, duke e përfunduar atje poshtë harkun e jetës.

Pothuaj njëkohësisht Pirro Neotolemi, djali i arkipellazgut Akil, erdhi te plazhet adriatike të afërta me Buthrotin dhe mbretëroi në “viset e molosëve” (Prejardhjen e tij pellazgjike e kanë sanksionuar edhe Eniusi, Ovidi, Prisciani…) Në brigjet e Adriatikut, sipas Stefan Bizantinit, ai themeloi qytetin e Bylisit, që e përkujtonte në monedhat e veta. Thuhet se, nëpërmjet përzgjedhjes së përsëritur, ka përsosur një racë të lartë gjedhësh, që e kanë lëvduar me të drejtë Aristoteli, Teopompi, Varroni, Plini, Arriani, Eliani, Ateneu : ky lloj ka ardhur deri te rritësit e sotëm të racave rekorde. Akileidi, veç të tjerash, mbahet si krijuesi i një valleje tërheqëse, pirrikes, që ende vazhdon dhe lulëzon në Shqipëri…

Ndër studiuesit tanë mësimet e urta të një historie të tillë të gjatë ushqejnë dhe ndriçojnë të kaluarën e të ardhmen, kurdoherë në shërbim të paqes, të lirisë, të vëllazërisë mes popujve të Adriatikut dhe të mbarë botës… Plejada të tëra përfaqësuesish të shkencës franceze kanë dhënë ndihmesë të frytshme për ndriçimin e problemeve themelore të pellazgologjisë në kuadrin e kulturave mesdhetare. E ndiej veten të nderuar që këtu të bëj një homazh të përzemërt e të fuqishëm për ta, në veçanti për kujtimin e pashuar të Robert d’Anzhelisë dhe Dominik Briquel-it. Ata pajtohen të gjithë sesa e sigurtë është mirënjohja e popullit tonë, e “besës”, fjalës së dhënë të shqiptarëve, i cili kurrë nuk do ta harrojë bujarinë e popullit vëlla francez.

(Kumtesë e paraqitur në Kolokuimin ndërkombëtar “E kaluara dhe e ardhmja e Hapësirës Adriatike”, organizuar në Paris më 29 e 30 nëntor 1994 nga institucioni shkencor kulturor ndërkontinental “Horizont 2000”, nën kujdesin e lartë të ministrit francez të punëve të jashtme, Alen Zhupe.)

Përkthyer nga frëngjishtja nga prof.dr. Xhevat Lloshi

Marrë nga "infopress" Mars,08, 2017

Lugina e Cemit

LUGINA E CEMIT, POSHT TRIESHIT - Malësi e Madhe (nën Mal të Zi)

- Kolorado Shqiptare -

                                                     nga Anton PLLUMAJ - Tuz, Mali i Zi       

Anton Pllumaj

            Gjatë udhëtimit nëpër fshatrat e Trieshit, sapo të dalësh në katundin e quajtur Delaj përballesh me një panoramë mahnitëse, e cila të fton që të shijosh bukuritë magjepse të Luginës dhe rrjedhat e lumit të famshëm të Cemit me ujë të ftohtë dhe të pastër, që buron nga Bjeshkët e Nëmuna ( Alpet Shqiptare) nga ku është i pasur me peshkun troftë me pika të kuqe. Njohës të mirë të gjeografisë dhe natyrës, që kanë parë kanionin e Cemit, e kanë përcaktuar ata ndër më të bukurin dhe më të veçantin në Evropë.          

           Disa kanë guxuar ta quajnë “Koloradoja shqiptare”, dikush në mënyrë poetike “bukuri tronditëse”, dikush tjetër “vepër madhore dhe e papërsëritshme e natyrës”. Nuk e dimë se sa afër realitetit janë këto përcaktime, por dimë një gjë, që kanioni i Cemit është me të vërtetë një mrekulli, një befasi, një shpërthim fantastik i natyrës. Natyra kësaj luginë nuk i ka kursyer dhuratat e saj të mrrekullueshme, të cilat nuk mund të përshkruhen me fjalë, por të mbeten në kujtesë si një parajsë e krijuar nga Zoti.

           Luginës së Cemit rrallë i gjendet shoqja për bukurinë dhe vlerat piktoreske turistike të pashfrytëzuara. Kur udhëton në brendësi të këtij kanioni mahnitesh nga bukuria e tij. Copat e qiellit, me pjesë të mureve vertikalë gri, disa si statuja natyrore dhe e gjelbërta e bimësisë tek-tuk, krijojnë një përzierje ngjyrash e formash të përmbysura si në pikturat surrealiste, që me fluiditetin e tyre të hutojnë, të çorientojnë dhe të zhysin në një botë tjetër, gati ireale, por që të ngjall ndjesi të ëmbla ëndrre, sa nuk ke dëshirë të dalësh që andej. 

          Por këto ndjesi nuk janë e vetmja mrekulli e këtij kanioni, në disa sektorë të cilit gjatë vjeshtës dhe dimrit formohen ujëvara që përplasen fort në shkëmb dhe në dritën e diellit stërkalat formojnë ylbere e pamje të magjishme, iluzione optike që s’të shqiten nga kujtesa edhe kur je shumë larg prej tyre. Pamje që s’të ngopin asnjëherë, të paktën kjo është përshtypja ime gjatë vizitave të shumëta në këtë përmendore të mrrekullueshme të natyrës. 

            Kanioni i Cemit ka larmi formash dhe pamjesh, në muret vertikale, në shpatullat sipërfaqësore, apo në buzë të shtratit të lumit, ku ka mjaft guva, shpella dhe zgavrime të formuara nga procesi i karstit, burime me ujë të ftohtë. Megjithatë pushteti vendor duhet të bëjë më shumë për ta shfrytëzuar këtë pasuri në interes të banorëve të zonës si një resurs zhvillimi.

"Një shembull i mirë midis kolegëve"

Më shumë se një urim për ditëlindje

(50 vjetori  Zef Gjetes)

                                                       nga Ing. Gjon FIERZA

                                                  Agjencia Kombëtare Mjedisit-Tiranë

Gjon FIERZA

          Jo shpesh në gazeta dhe në media vizive, shkruhet dhe flitet për përsona apo përsonalitete të ditëve tona që kanë një qasje pozitive ose e përmbledhur; janë intelektualë të vërtetë europian. Një jetë e trazuar në politikë, një ekonomi e pastabilizuar me një varferi të madhe, një mjedis shoqëror me kriminalitet. Në ditët tona më shumë në mediume dalin njerëz negativë të cilët i urren, nuk të mbetët gjë në kujtesë për të mirë. Duhet konsideruar si fatekeqësi e kohës dhe shoqërisë, sa fëmijët tanë, brezi që po rritet nuk arrin të njohë sa duhet, modelin e qytetarit dhe intelektualit të vërtetë të pegatitur për në familjen europiane. Kjo periudhë demokracie  (më mirë duhet thenë pluralizmi pa rregulla) ka nxierr njerëz të sukseshëm në fushën dhe profesionin e tyre, si veprimtar shoqëror, model në sjellje dhe komunikim, etj. Këta shembuj model të njerëzve të suksesshem me të cilet ne jetojmë i kemi afër, e njohim punën dhe kontributin e tyre, jo gjithmonë i bejmë të njohur sa duhet. Kjo, jo për t’i thënë fjalë të mira dhe elozhe për të krijuar opinion, por, kjo duhet vlerësuar si një drejtim  edukimi që brezi më i ri, të njohë këta individë model për të qënë si një shembull që duhet ndjekur. Një shoqëri si jona, në fakt ka nevojë për shembuj të mirë, nëpërmes tyre ndoshta do të mund te orientohemi për një prosperitet dhe një të ardhme të mirë.

          Nuk dua të them se ndoshta dhe ndonjë xhelozi primitive bëhet pengesë për të tilla shkrime.  Ashtu si nuk na mungon guximi shpesh duke kaluar dhe ndonjë sens etik (pas krahëve) të themi ndonjë të keqe për punën, për ndonjë koleg, më shumë duhet te jemi të prirur për të bërë si thonë vlerësimin e kontributit të secilit aq më shumë të ndonjerit që spikat me punën dhe marredhenjet me kolegët në tërësinë  e shoqërisë tonë.

          Eshtë shkruar diku: “Shembulli nuk është gjëja kryesore që ndikon në tjerët, por ndoshta është gjëja e vetme! Të falemnderit për dhënjen e tij!!” Një shembull i mirë midis kolegëve, miqëve dhe të njohurve veçohet prof. ass. Zef Gjeta. Eshtë ky specialist bujqësie dhe zhvillimi rural që ka kontribute të tij dhe njihet nga Tropoja në Sarandë, me shumë miq dhe bashkëpuntorë të fushave të ndryshme. Veprimtaria, për rreth çerek shekulli  zë fill si specialist i kërkimit shkencor në Institutin e Misrit dhe Orizit në Shkodër, për të vazhduar si specialist dhe drejtues projektesh në mjaft organizata vendore dhe ndërkombetare Europian dhe dhe të OKB-së në Tiranë.

          Jo të gjithë njerëzit që Zefi i takon apo i kanë dëgjuar emrin ja njohin vlerat e punës dhe kontributin në fushën e tij, si agronom, krijues dhe botues,  por kushdo që e ka takuar qoftë dhe njëherë është miqësuar dhe afruar me të si i njohur i vjetër. Eshtë kjo cilësi e karakterit njerëzor të jashtezakonshm, ky komunikim i ngrohët në mjediset që ai punon e krijon, që njerëzve ju mbetet në kujtesë, me thenjet dhe keshillat qe ju jep. Edhe pse flet me një “gjuhe shkodrane” ai gjen mënyrë dhe bëhet i kuptueshëm e i pelqyeshëm kudo në mjediset intelektuale dhe midis fermerëve dhe nxënsave.

          Veprimtaria e Zefit në këtë përiudhë tranzicioni- duhet konsideruar e vështirë  por dhe e arrirë. Në vitin 1990 ai ishte një agronom i sapo diplomuar, tashmë pas 25 vitesh, në saje të një pune te paepur me një përkushtim real model, të materializuar në studime, raporte, monografi dhe kërkime të mirfillta shkencore është në pargun e marrjes të titullit “Profesor”.  Me mijëra intelektualë në këto kushte dhe mjedise shoqërore kanë zgjedhuar emigrimin për një jetë më të mirë. Edhe Zefit i janë krijuar mundësitë ndoshta është ndër specialistet e parë që pati mundësi punësimi dhe shkollimi jashtë vendit, por duket se këto nuk e joshën- ai donte të sfidonte, të përballej me ato që po sillte ky ndryshim në Shqiperi, të mund të kontribuonte në politikë apo dhe si specialist i fushës. Zefi pëlqeu më mirë ketë “Ferrin e Tij” se “Parajsën e Huaj”. Zef Gjeta, ka njohje dhe bashkëpunime ndërkombetare, ka marrë pjesë në shumë konferenca, ka njohur e marrë përvojë në shumë vende të zhvillura në bujqësi e zhvillim rual, si antar në disa forume dhe organizata brenda dhe jashte vendit, e gjithe kjo veprimtari është drejtuar nga ai që të mund të bejë ndryshime e përmiresime kryesisht në jetën rurale në vendin tonë. Janë dhjetra projekte që ai ka ideuar e realizuar me sukses në kuadër të zhvillimit të jetës në fshat, ndërkohë si konsulent i përzgjedhur nga organizatat ndërkombëtare me emër në Botë, ka përgatitur raporte të nvelit të lartë informimi dhe saktesie të vlerësuara prej tyre.

          Nuk dua të jem në “konflikt interesi” me gazetën dhe shoqatën Dukagjini, me këtë shkrim ku Zefi veçohet si njeri ndër anëtrat me aktiv, të sajë. Ai në Degën e Tiranes por dhe ne Shkodër është i përshirë në shumë veprimtari duke pakësuar kohën në shërbim të familjes dhe interesave të ngushta private.

 

          Për Zefin, mund te shkruhej gjatë dhe nga shumë miq dhe bashkëpuntorë të tij. Më shumë gjera mund të njihen nese mund ti referohemi CV së pasur të tij, enciklopedisë Wikipedia, me dhjetra intervista. botime, shkrimeve dhe kronika gjënden të publikuara ne “Google” sapo të kërkosh me emrin “Zef Gjeta” si koleksionist, pjesmarrës në emisione në Tv etj, etje. Zgjodha këtë 50 vjetor të lindjes për të thëne dicka shkurt. U përpoqem ta evidentojmë si shembull të mirë në tërësinë e intelektualeve dhe veprimtareve shoqërorë të Shoqatës Dukagjini dhe jo vetem.

          Urimet më të mira në ditelindjen tuaj, i lumtur dhe gjithnjë i dëshiruar midis miqëve, kolegëve dhe të njohurve tuaj të shumtë.

Aktiviteti jetësor dhe profesjonal

Zef Gjeta ka lindur  me 28 Janar 1967

Eshtë i martuar ka katër femijë jeton në Tiranë

Ne vitet 1985 - Janar 1990,  student, Fakulteti Agronomi.

Pervoja profesionale,

2002 – në vazhdim, ekspert i pavarur, Drejtues i IK. Rurale, kordinatorne disa projekte te BE,  Lektor, titullar i lëndës “Menaxhimi i Ciklit të Projekteve”. Fakultetin e Bujqësisë dhe Mjedisit, Ekonomisë dhe Agrobiznesit, Fakultetit të Mjekësisë, në degën Shëndeti publik.

2010 –2013 FAO Koordinator Kombëtar i Programit UNICEF dhe OBSH

2009 –2010 UNDP – Koordinator Kombëtar i Projektit te Blegtorisë

2009, Dhoma e Tregëtisë dhe Industrisë, Tiranë Ekspert i Projekteve dhe Trajnimeve

2007 –2009, MADA, Drejtor Departamenti Agjensia e Zhvillimit të Zonave Malore në

2003–2006, FAO/GCP/ALB/005 Oficer Kombëtar, Projekti për Mbështetjen e Prodhimit Bujqësor

2002 –2003, Oficer Kombëtar Projekti i Shërbimeve Bujqësore ASP, i Bankës Botërore

2001 –2002, Ekspert Kombëtar, MADA Agjensia e Zhvillimit të Zonave Malore

1999 –2001, oficer ne VSO (Organizata e Vullnetarëve të Përtejdetit)

1998 –2001 Oficer Kombëtar Projekti FAO Alb/96/008

1996– 1998 Kërkues shkencor, Instituti i Misrit dhe Orizi, Shkodër

1993 - 1996, Drejtor i departamentit të botimeve Shoqata “Hokatari”

1990 –1993, Kërkues shkencor Instituti i Misrit dhe Orizi,Shkodër.

       Eshtë në profesion  agronom, grada shkencore; profesor i asociuar dhe doktor i shkencave bujqësore,. Eshte nismetari dhe botues i gazetës-revistes “Humor Shkodran”. Ai ne vitin 1998, pas renjes se sistemit komunist  organizoj se pari festen e Karnavaleve të Shkodrës së bashku me grupe artistike dhe intelektuale të qytetit. Kjo feste tashme kremtohet cdo vite me pjesemarrje dhe nga jashte Shkodres.

Komunikon në: Anglisht, Rusisht, Italisht dhe Greqisht

Botime shkencore dhe letrare

·      Autor i  shume artikujve shkencorë e divulgues, udheheqes ne 15 punimeve të ndryshme shkencore,  hartues dhe zbatuesi i rreth 40 projekteve bujqësore ne komunitet.

• Autor i 10 librave humoristik per te rritur dhe femij
• Autor i 14 librave në fushat e bujqësisë dhe zhvillimit të qëndrueshëm rural,monografi, etje
• Autor i librit univeristar  "Cikli i Projektit" dhe njohës e praktikues i 3 gjuhëve të huaja.

Prof. As. Zef Gjeta në Top Channel Albania.  Mjedra